Түүний сууж явсан машин Дүйнхорын талбай руу эргэхэд лам нар эвэр бүрээ, цан хэнгэргийн дуугаар түүнийг угтлаа. Юун түрүүнд тэрбээр Занскарын Монлам суваргыг барихаар төлөвлөж буй талбайд очиж, Энэтхэг хэв маягийн хагас бөмбөрцөг хэлбэртэй суваргын загварыг үзэж сонирхов. Тайлбар самбар дээр тус байгууламжид номын сан, музей, галерей, захиргааны оффис, хурлын танхим, гар урлалын төв зэрэг багтана хэмээн харуулсан байна. Дээрхийн гэгээн төслийн талаар мэдээлэл бүхий хүрэл хавтанг нээж, өрлөгийн хусуур, суурийн чулуугаар шав тавьсны дараа алтлаг шүхрийн сүүдэрт ерөөлийн үгс уншиж, төсөл амжилттай хэрэгжихийн төлөө залбиран, тариа будаа цацав.

Дараа нь тэрбээр Дүйнхорын дацан рүү хөдөллөө. Энэ зуур тэнд хоёр бүлэг идэвхтэй мэтгэлцэж байсны нэг талд сургуулийн хүүхдүүд, нөгөө талд үндэсний хувцсаар иж бүрэн гоёсон Занскар бүсгүйчүүд байв.

Дээрхийн гэгээн шүтээний өмнөх сэнтийдээ залрахад баруун талд нь Шарпа Чоже ринбүүчи, Намжил дацангийн хамба Тамтог ринбүүчи, Гандан Жанцэ хийдийн хамба, Лхажал ринбүүчийн залуу хойд дүр нар суулаа.

Ингээд Занскарын буддын шашны холбоо, Занскарын гомпа холбоо, Зуны их мэтгэлцээний зохион байгуулагчдын зүгээс зохион байгуулж буй Занскарын ард түмнээс Дээрхийн гэгээнд өргөх бат оршил эхлэв. Ёслол гурван эрдэнэд аврал одуулах уншлагаар эхэлж, дараа нь гэгээрсэн бодгалиудаас багшид урт нас хайрлахыг хүсээд, мандал өргөлөө. Унзад лам өнөөдрийн зан үйлийн үндэс болох 16 архадын магтаалыг эхлүүлэв. Магтаалд "Багшийн амь нас аюулгүй байхын тухайд ерөөж хайрлана уу." гэсэн давталт багтана.

Архадууд буюу Ахмадууд нь Бурхан багшийн сургаалыг хамгаалах тангараг өргөсөн бодгалиуд юм. Хамгийн түрүүнд Кайлаш ууланд оршдог гэгдэх Ангалаг магтан дууллаа.

“Багш маань урт насалж, сургаалаа айлдсаар байх болтугай хэмээн бид энэ өргөлийг өргөж байна” хэмээх мөрүүдийг уншиж байх үед Дээрхийн гэгээнд гоёмсог хийцтэй мандалаас гадна лам хувцас, таяг, жимс зэрэг уламжлалт бэлэг, өлзийт найман тахил, хаан төрийн долоон эрдэнэ, өлзийт найман зайг өргөн барив.

Нутгийн хүндэт зочид, өглөгийн эзэд урагш гарч, Дээрхийн гэгээнд мөргөн, адис хүртлээ. Төрөл бүрийн өргөл барьц барин хийдийн өмнө болон гадуур эгнэн жагссан нутгийн иргэдийн цувааны төгсгөлд Төвөдийн далбааг өндөрт өргөсөн өндөр настан явах аж.

“Дэлхий дахины энх тайвны их залуурч та зуун галавт наслах болтугай. Жанрайсиг бурхны хувилгаан, их нигүүлсэнгүй сэтгэлийн биелэл та зургаан зүйл хамаг амьтны тусын тулд урт наслах ажаамуу. Даян дэлхийн энх тайвны зул та урт наслах болтугай. Сүсэгтэн олон бид танд чин зүрхний гүнээс залбиръя. Бидний багшийн амь нас аюулаас ангид, сургаал ном дэвжин дэлгэрч байх болтугай" хэмээн залбирал үргэлжиллээ.

Арван зургаан архад болон дөрвөн махранз тэнгэрийг дахин урин дуудав. Тэдгээр нь Ангалагаас гадна Пиндолабхарадваяа, Канакаваца, Канака, Субинда, Бакула, Бхадра, Калика, Важрапутра, Швапака, Пантхака, Рахула, Нагасена, Ванавааси, Ажита, Чулапантхака нар юм.

Мэргэн уулын өмнөх болор ойд зуун архадаар хүрээлүүлэн орших батад агч Ажитад хандан, "Бидний багшийн амь нас аюулгүй, сургаал ном нь дэвжин дэлгэрч байх болтугай" хэмээн хүсэв. Батад агч Калика, Ванавааси нарт хандаж, "Бидний багш урт насалж, сургаал ном нь түгэн дэлгэрэхийг ерөөж хайрла. Их архадуудын өлзий хутаг орших болтугай" хэмээн залбирлаа.

Зориулга ерөөлийн дараа үргэлжлүүлээд “Үнэн үгсийн залбирлыг” уншив.

Үүний дараа Дээрхийн гэгээн цугласан олонд хандан айлдвараа айлдлаа. "Өнөөдөр, өлзий хутаг бүрдсэн энэ газар та бүхэн надад өргөн дэлгэр бат оршил өргөлөө. Би амьтны тус, Бурхан багшийн сургаалын төлөө урт наслах болно. Өдийг хүртэл Төвөд, Хятад, Монгол, Хималайн бүс нутаг болон бусад олон оронд айлчлах үед хүмүүс намайг итгэл үнэмшил, сүсэг бишрэлээрээ "Далай лам Ялгуусан Данзанжамц" хэмээн нэрлэсэн юм. Тэдэн дунд намайг урт наслаасай хэмээн залбирдаг олон".

“Энэ насандаа би төвөд хүн болж төрөөд, Төвөдөд өссөн. Хэдийгээр би өөртөө сэтгэл хангалуун байх зүйлсийг хийж чадаагүй ч Хималайн энэ бүс нутагт эрэгтэй, эмэгтэй, лам хувраг, энгийн иргэд, залуус, хөгшид гээд бүгд надад зүрх сэтгэлийн гүнээс итгэл хүлээлгэсэн билээ. Тэд мөн Бурхан багшийн сургаалыг дэвжин дэлгэрэхийн төлөө залбирдаг.”

“Өнөөдөр энд та бүхэн намайг урт наслах болтугай хэмээн ёслол үйлдлээ. Төвөдтэй хил залгаа нутгаар оршин суудаг Хималайн бүс нутгийн зон олон надад хоёргүй сэтгэлээр итгэдэг. Зөвхөн энд гэлтгүй уламжлалын дагуу буддын шашинтай бус барууны орнуудад ч гэсэн Бурхан багшийн сургаалыг гүн гүнзгий ойлгосны үндсэн дээр түүний сургаалд итгэх болсон хүмүүс бий. Эдгээр дэвшилтэт сэхээтнүүдийн дунд намайг Далай лам хэмээн бишрэх хүмүүс олон. Энэ бол үнэхээрийн онцгой, ер бусын хэрэг.”

“Төвөдийн уламжлал ёсоор лам нар өндөр сэнтийд сууж, хүмүүс тэдэнд хүндэтгэл үзүүлдэг. Харин барууны хүмүүс илүү шинжлэх ухаанч сэтгэлгээтэй. Тэдний бишрэл нь зөвхөн итгэл бус харин Бурхан багшийн сургаалыг ойлгож авах дээр үндэслэдэг болохоос "Лам багш минь ингэж хэлсэн" гээд зөвхөн итгэл үнэмшлээр дагадаггүй.

“Миний хувьд гэвэл Бурхан багшийн ерөнхий сургаал, буддын төрөл бүрийн уламжлалууд мөн хамаг амьтны тусын тулд чин шулуунаар ажиллахыг хичээж ирсэн. Үүний үр дүнд миний хэлснийг шударгаар үнэлж, итгэдэг хүмүүс байдаг.”

“Тиймээс өлзий хутаг бүрдсэн энэ газар сүсэгтэн олон цуглаж, миний урт наслахын төлөө залбирлаа. Та бүхний чин сэтгэлийн үрээр намайг урт наслаасай гэсэн залбирал тань биелэх болтугай.”

“Занскарын ард түмэнтэй би олон жилийн турш нягт холбоотой байсан. Би Далай лам цолтой ч логик, учир шалтгаан, танин мэдэхүйн онол праманаг балчир наснаасаа заалгаж, мөн Билиг барамид, Төв үзэл болон бусад шинжлэх ухааныг үзэж судалсны эцэст Лхас дахь Их ерөөлийн (Монлам ченмо) үеэр гэвш лхаарамбын зэрэг хамгаалсан. Тэр цагаас хойш би Бурхан багшийн сургаал, хамаг амьтны төлөө үнэн сэтгэлээсээ зүтгэсэн.”

“1954 онд Хятадад айлчлахдаа би Мао Зэдунтай нэлээд дотноссон билээ. Тэрбээр нэгэн удаа надад шашин бол хор гэж хэлэхэд би дотроо түүнийг тэнэг зүйл хэлж байна даа гэж бодсон юм. Шашны дотроо бидний дагадаг судар, тарнийг хослуулсан буддын уламжлал нэлээд шинжлэх ухаанч арга барилтай. Тийм ч учраас эрдэмтэд над дээр ирж, сэтгэл хөдлөл, оюун ухааны талаар ярилцдаг. Буддын шашинд учир шалтгаан, логикоор батлан харуулах боломжтой оюунлаг тал бий.”

“Хүүхэд наснаасаа энэ уламжлалд суралцсан би багш нарынхаа лагшин, зарлиг, тааллын чанаруудыг эргэн дурсахад талархах сэтгэл төрдөг.”

“Бидний баримталдаг буддын шашны энэ уламжлал учир шалтгаанд суурилдаг. Энд өнөөдөр олон тооны сүсэгтэн цугларч, миний урт наслахын төлөө нэгэн үзүүрт итгэл, үнэмшлээр залбирлаа. Миний зүгээс өөрийгөө дахин олон жил амьдарна гэж найдаж байна. Намайг хэр удаан амьдрах талаар иш лүндэнгүүд байдгаас гадна зүүдэнд минь ч шинж тэмдэг үзэгдсэн.”

“Өнөөдрийг хүртэл би бурхны ном болон хамаг амьтны тусын тулд чадах бүхнээ хийж, түүнчлэн даян дэлхийн энх тайван, хүчирхийллээс ангид байдлын төлөө ажиллаж ирлээ. Энэ бол хүн төрөлхтний сайн сайхны төлөөх миний нэгэн үзүүрт зүтгэл. Нутгийн сахиус, шүтээнүүд ч энэ үйлсийг минь сайшааж буй бололтой.”

“Та бүхэн намайг дахин хэдэн арван жил амьдрах болтугай хэмээн чин сэтгэлээсээ залбирлаа. Би Бурхан багшийн сургаал болон дэлхий нийтийн төлөө чамгүй хувь нэмэр оруулж, Бурхан багшийн сургаалыг шинжлэх ухаанч үзэл баримтлалаар орчин үеийн эрдэмтэдтэй хуваалцаж байсан бөгөөд тэд миний хэлснийг сонирхон хүлээн авдаг.”

“Бурхан багш биднийг асар нинжин сэтгэлээр болгоосон. Түүний сургаалыг Нагаржунай, Асанга зэрэг их багш нар, Төвөдөд байсан төрөл бүрийн уламжлалын ханьцашгүй багш нар тайлбарласан байдаг. Судар, дандрын уламжлалыг багтаасан Бурхан багшийн энэ бүрэн гүйцэд сургаал номлол энэ ертөнцийн хамаг амьтдын тусын тулд өнө удаан орших болтугай хэмээн залбирья. Та бүхэнд баярлалаа.”

Дээрхийн гэгээн ойролцоох Падумын ардын ордон (Падум Миман Повран)-д үдийн зоог барьсны дараа Карша Повран руу буцлаа.

Англи хэлнээс орчуулсан Б.Одгэрэл

Тэрбээр дараа нь машинд суун, шинэ Карша Подран (КарГөн Ордон) руу хөдлөв. Нисдэг тэрэгний буудлаас Дузин Повран хүртэл, цааш Суру голын гүүрнээс шинэ Повран хүртэлх замын хажуугаар гоёлын хувцастай олон мянган хүн эгнэн зогсжээ. Тэдний баяр хөөртэй царай нь Дээрхийн гэгээн Далай лам дахин тэдний дунд ирсэнд мөн түүнийг явж өнгөрөхийг харах боломж олдсонд баярлаж буйг илтгэнэ. Тэрбээр хариуд нь инээмсэглэн, гар даллан мэндчилж байлаа. Өчигдөр Дээрхийн гэгээнийг ирж чадаагүйд урам хугаран уйлж байсан иргэд өнөөдөр түүнийг ирсэнд баярлан баярын нулимс унагаж байв.

Дээрхийн гэгээнтнийг шинэ Повран руу явж байх зуур Ладакийн Өөртөө засах уулын бүс нутгийн хөгжлийн товчооны Гүйцэтгэх зөвлөлийн дарга Дашгалсан хийдэд түрүүлэн ирж, хутагт хувилгаадад хүндэтгэл үзүүлээд, өөрийн суудлыг эзэллээ.

Бүрээ, бөмбөр, цан хэнгэрэгийн дуу Дээрхийн гэгээнтнийг Карша Повранд хүрэлцэн ирснийг зарлав. Үүдэнд түүнийг Карша хийдийн хамба лам болон лалын шашны нийгэмлэгийн төлөөлөгч угтан авлаа. Тэрбээр шүтээний өмнөх өөрийн сэнтий рүүгээ алхан очиход түүний баруун талд Тиксэй ринбүүчи, Шарпа Чоже ринбүүчи, Лхагял хувилгаан нар, харин зүүн талд Намгял хийдийн хамба лам Тамтог ринбүүчи нар суув.

Дараах угталтын шүлгийг уншив:

Агуу Номын хэнгэрэгийн дуунд

Амьтны зовлон арилах болтугай.

Та бээр сэтгэшгүй зуу зуун галавт заларч

Номын хүрдийг эргүүлэх болтугай.

Цаст уулсаар хүрээлэгдсэн дагшин газарт

Тус ба амгалан бүхэн гарахуйн орон болсон

Жанрайсиг бурханы эрхэт Данзанжамц таны

Өлмий лянхуа орчлонгийн эцэс хүртэл бат орших болтугай.

Зуны мега симпозиумын зохион байгуулах хорооны дарга гэвш Лувсанцээпэл үйл ажиллагааг нээж үг хэлэв: "Дээрхийн гэгээн Далай ламд зориулсан эдгээр шүлгээр бид түүнд хүндэтгэл үзүүлж, энэхүү арга хэмжээг чухалчлан үзэж, өөрийн биеэр хүрэлцэн ирсэнд талархал илэрхийлж байна. Мөн Шарцэ Чоже ринбүүчи, Тиксэй ринбүүчи, Намгял дацангийн хамба Тамтог ринбүүчи, Каргилийн дүүргийн комиссар Ракеш Кумар, Гүйцэтгэх зөвлөлийн дарга Дашгалсан болон бусад эрхэм зочдод хүндэтгэл үзүүлье.”

Занскар, Ладакийн сүм, хийд, сургуулиуд Дээрхийн гэгээнтний "сонгодог судруудыг тавиур дээр тоосонд даруулаад орхих бус, судлан шинжлэх хэрэгтэй" гэсэн зөвлөгөөг чин сэтгэлээсээ хүлээн авч, биелүүлж байгаа. Энэхүү Зуны мега симпозиум (Зуны их мэтгэлцээн) нь уг төслийн нэг хэсэг юм. Энэхүү симпозиумд анхаарч ажиллах нь Ладакийн ард түмэнд маш их ач тустай байлаа.

"Дээрхийн гэгээн бидэнд Гималайн бүс нутгийн ард түмэн Төвөдийн буддын шашныг хадгалж хамгаалах онцгой үүрэгтэй хэмээн айлдсан. Буддын шашны сургаалиуд нь зөвхөн буддын шашинтнууд төдийгүй энэ амьдралдаа аз жаргалыг эрэлхийлж яваа бүх хүмүүст ашиг тусаа өгсөн. Тэдгээрийн ач тус нь сүм хийдийн орчноос гадна сургуулиудад ч хамаатай. Ладак, Занскар, Лахаул болон Спити, Киннаур зэрэг газруудын лам, гэлэнмаа нараас гадна 27 сургуулийн хүүхдүүд Карша хийд дэх энэхүү симпозиумд оролцож байна. Сургуулийн хүүхдүүд одоо "сэтгэл ба ухамсар" мөн "логик ба учир шалтгаан"-ы талаар тогтмол суралцаж, эдгээр нь тэдний үндсэн сургалтын хөтөлбөрийн нэг хэсэг болсон.”

"Товчоор хэлбэл энэхүү Зуны cимпозиумын нөлөө нь зөвхөн сургуулийн хүүхдүүдэд эерэгээр нөлөөлөөд зогсохгүй өөр өөр шашинтай хүмүүст бие биетэйгээ харилцан хэлэлцүүлэг өрнүүлэх боломжийг олгож байна. Энэ бол боловсролыг түгээх боломж юм.”

"Дарамсалад Дээрхийн гэгээнд төлөвлөгөөгөө танилцуулахад бидэнд зөвшөөрөл өгч, дэмжлэг үзүүлсэнд талархаж байна. Каргилийн дүүргийн комиссар болон Ладакийн Өөртөө засах уулын бүс нутгийн хөгжлийн товчооны Гүйцэтгэх зөвлөлийн дарга нар ч мөн тодорхой дэмжлэг үзүүлсэн. Зохион байгуулагчдын нэрийн өмнөөс бидэнд тусалсан бүх хүнд талархал илэрхийлье. Дээрхийн гэгээн урт насалж, түүний хүсэл биелэх болтугай хэмээн залбиръя. Дэлхий даяар амар амгалан, аз жаргал дэлгэрэх болтугай."

Каргил дүүргийн комиссар ноён Ракеш Кумар цугласан олонд хандан үг хэлэв. Тэрбээр Дээрхийн гэгээнтэн болон бусад зочдод хүндэтгэл үзүүлж, симпозиумын зохион байгуулагчид, оролцогчдод баяр хүргэлээ. Тэрбээр Дээрхийн гэгээнтнийг Ладакийн ард түмний амар амгалан, хөгжил цэцэглэлтийг ерөөхийг хүсэв.

Ингээд сургуулийн хүүхдүүд хэрхэн мэтгэлцэж сурснаа харууллаа. Тэд Нагаржунайн "Билгүүний үндэс" номноос иш татсан мэндчилгээний шүлэг мөн Дээрхийн гэгээнтэнд хүндэтгэл үзүүлэх шүлгийг уншиж, дараа нь "Билгүүний үндэс"-ийн 18-р бүлгийг цээжээр уншив. Тэд энэрэнгүй үзэл, бусдад туслахыг хүсэх нь аз жаргал бүхний эх үүсвэр болох талаар хэлэлцэж, энэрэнгүй үзлийг сурч, төлөвшүүлж, хэрэгжүүлж болно хэмээн тодорхой нотолж үзүүллээ.

Өөр нэг бүлэг аливаг зөв танин мэдэхүйн хүрээн дэх нийтлэг ба нарийвчилсан ойлголтуудын талаар хэлэлцэв.

Үүний дараа зочид, зохион байгуулагчид Дээрхийн гэгээнээс адис хүртлээ.

Бид бүгдийн язгуур үндэсний багш, дэлхийн энх тайвны төлөө агуу тэмцэгч та цугласан олонд хандан айлдвараа айлдана уу хэмээн хөтлөгч Дээрхийн гэгээнээс хүслээ. 

Дээрхийн гэгээн: "Би төрсөн нутаг Амдогоо орхин Лхаст очиж, хэдэн жил суралцсан. Би Төвөдөд олон нийтэд зориулан яриа хийж, Лхасын ойролцоох агуу сүм хийдүүд, сургалтын төвүүдээр зочилсон” гэв.

"Хятадын коммунистууд бидний улс төрийн эрх мэдлийг булаан аваад зогсохгүй мөн бидний оюун санааны уламжлалуудад хяналт тавихыг санаархсан. 1954 онд Бээжинд айлчилхад Мао надад шашин бол хор хэмээн дурдаж байлаа. Тэр өөрийнхөө сэтгэлгээний дагуу чин сэтгэлээсээ хэлсэн гэж болов уу гэж би бодож байна. Хэдийгээр би хариуд нь юу ч хэлээгүй ч дотроо түүнийг номонд дайсагнаж байгааг ойлгосон юм.”

"Хятадын коммунистуудын бодлого нь шашны уламжлал бол сохор итгэлээс өөр юу ч биш учраас түүнийг устгах хэрэгтэй гэсэн байр суурьтай байдаг. Тэд номонд дайсагнадаг. Гэтэл бидний баримталдаг Бурхан багшийн сургаал нь судлах, эргэцүүлэх, бясалгахыг хослуулдаг билээ. Агуу судар шастируудыг логик, учир шалтгааны үүднээс судлах нь үнэхээр гайхамшигтай зүйл юм."

“Би бага наснаасаа буддын гүн ухаан, логик мөн ‘сэтгэл ба ухамсар’-ын талаар судалсан. Бурхан багшийн сургаалын талаар эргэцүүлэн бодох боломжтой байна гэдэг үнэлж баршгүй зүйл. Энэ бүхнийг надад логик, учир шалтгааны үүднээс тайлбарлаж өгч байв. Хожим нь орчин үеийн эрдэмтэд хүртэл Наландагийн уламжлалаас гаралтай логикийн арга барилыг анхаарал татам, сонирхолтой гэж үзсэн байдгийг олж мэдэж байлаа.”

“Итгэл үнэмшилд илүү тулгуурладаг бусад шашнаас ялгаатай нь буддын шашны бидний уламжлалд логик ба учир шалтгаанд онцгой анхаардаг. Эдгээр нь асар их ач холбогдолтой хэрэгслүүд болдог бөгөөд бидэнд бараг бүх сэдвийн талаарх ойлголтоо сайжруулахад тусалж чадна. Бид урд өмнөх багш нарын заасан зүйлийг зүгээр л баримт гэж хүлээж авдаггүй.”

“Бид буддын шашныг зааж, судлахдаа логик ба учир шалтгаанд онцгой анхаардаг учраас Хятадын коммунист эрх баригчид бидний уламжлалд тодорхой хязгаарлалт тогтоосон. Үүний үр дүнд Төвөдөд буддын шашны сургаал уналтад орж, устаж үгүй болж байна. Гэсэн хэдий ч хилийн чанадад байгаа бид уламжлалаа хадгалж, хамгаалж чадсан бөгөөд бидний хүчин чармайлтыг Энэтхэгийн засгийн газар, ард түмний зүгээс ихээхэн дэмжиж байгаа билээ.”

“Миний хувьд сонгодог судруудыг судалж, гэвшийн дамжаа барьсан. Миний хамгийн чухал багш нарын нэг болох Ойдүв Цогни хэмээх монгол багш минь надад Төв үзлийн гүн ухааныг ойлгоход тусалсан. Түүнтэй адил хүмүүстэй мэтгэлцэх нь надад сургаалиудыг сайн ойлгох боломжийг олгож байлаа. Өөрийн туршлага дээрээ үндэслээд мэтгэлцээнд оролцох нь хэчнээн ашигтай болохыг би ойлгосон. Энэ бол бидэнд оюун ухаанаа үнэхээр ашиглах боломжийг олгодог арга юм.”

“Заримдаа бид Бурхан багшийн сургасныг тайлбарлах шаардлагатай болдог. Энэ нь сайн хэрэг. Энэ нь бидний ойлголтыг өргөжүүлдэг юм. Хилийн чанадад буй төвөдүүд бид харьцангуй цөөхүүлээ боловч логик арга барилыг баримталдаг учраас уламжлалаа хадгалж үлдэж чадсан. Энэхүү эгзэгтэй цаг үед Занскарт эдгээр уламжлалыг логик ба учир шалтгаанаар дамжуулан хадгалж байна. Ингээд миний хэлэх зүйл боллоо. Баярлалаа.”

Солонго сургуулийн хүүхдүүд дараах мөрүүдийг дуулж, бөмбөрийн хэмнэлд бүжиглэв.

Хүслийг биелүүлэгч эрдэнэ шинэ Карша Повранд хүрэлцэн ирсэн нь бидний хувьд юутай азтай. Хэдийгээр та 90 нас хүрсэн ч, чадах бүхнээ хийж байна. Дээрхийн гэгээн та манайд хэд хэдэн удаа зочилж, бидэнтэй хамт байсан бөгөөд бид бүгд таныг харах хувь ерөөлтэй ажээ. Далай лам Данзанжамцыг сонсох хувьтай байхад л бидний нүд баярын нулимсаар дүүрдэг билээ. Дээрхийн гэгээн одоо 90 настай хэдий ч бидний дунд байгаа нь үнэхээр сайхан завшаан юм. Энэхүү ордны нээлтэд хүрэлцэн ирсэн Танд баярлалаа.

Хамгийн сайхан хувцас, гоёл чимэглэлээрээ гангарч, зарим нь өмсгөлийнхөө дээгүүр зангиа, өнгөт ороолт бүслэн, зарим нь оюу, шүрэн чимэглэлтэй, нарийн хийц бүхий толгойн гоёл өмссөн Занскарын эмэгтэйчүүд сэтгэл хөдөлгөм дуунуудыг дуулан, бүжиглэлээ.

Ерөнхий зохион байгуулагчийг талархлын үг хэлэхийг урив. Тэрбээр нигүүлсэнгүй сэтгэлээр буруу үзлийг арилгасан Бурхан багшид хүндэтгэл үзүүлээд, Карша Повранг байгуулахад гарсан зардал, түүнийг босгоход цуглуулсан хөрөнгийн талаар танилцууллаа. Түүнчлэн хүрэлцэн ирсэн бүх хүнд, түүний дотроос Дээрхийн гэгээнд онцгойлон талархал илэрхийлэв. 

Ингээд Дээрхийн гэгээн босож, шинэ барилгын дээд давхарт байрлах өргөө рүү нь хүргэх цахилгаан шатанд суухаар явлаа.

Англи хэлнээс орчуулсан Б.Одгэрэл

Угтах ёслолын дараа Дээрхийн гэгээн болон түүнийг дагалдан яваа хүмүүс есөн километрийн зайд орших Шивацал Подран руу хөдлөв. Баяр хөөртэйгээр бүхэл замын дагуу эгнэн зогссон олны дотор ладакчууд, төвөдүүд мөн өөр бусад газраас ирсэн хүмүүс ч байлаа. Гоёмсог хувцастай бүжигчид болон хөгжимчид,  лам нарыг суулгасан жийп машинууд цувааны эхэнд явна. Зарим газар хүмүүс хэд хэдэн эгнээ болон бөөгнөрсөн байх бөгөөд гартаа цэцэг, хадаг, хүж,  хурц нарнаас хамгаалах шүхэр барьжээ. Дээрхийн гэгээнийг явж өнгөрөх үед олон хүн дуулж, бүжиглэв. Буддистуудаас гадна лалын шашны сургуулийн хөвгүүд, охид Дээрхийн гэгээнийг угтан мэндчиллээ. Дээрхийн гэгээнийг явж өнгөрөхийг хараад баярын нулимс унагах залуус олон байсан нь сэтгэл хөдөлгөм байлаа.

Шивацал Подранд Дээрхийн гэгээнийг лам, гэлэнмаа нар уншлага уншиж, эвэр бүрээ, бөмбөр, цангийн дуугаар угтан авлаа. Ордны үүдэнд Ладакийн уламжлалт бөмбөрийн хамтлагууд утгах хөгжим тоглов.

Дээрхийн гэгээнтнийг машинаас буухад Тиксэй ринбүүчи угтан авч, дотогш дагуулан, сэнтийд заллаа. Танхимд дүүрэн хүн цуглажээ. Дээрхийн гэгээний баруун талаар хуврагууд, зүүн талаар энгийн иргэд суужээ. Дээрхийн гэгээн цаг алдалгүй цугласан олонд хандан айлдвараа эхэллээ.

“Төвөдийн буддын шашин нь шинжлэх ухааны үндэслэлтэйгээр тайлбарлаж болохуйц, бясалгалын практик бүхий бодит ач холбогдолтой юм. Тиймээс Төвөдийн буддын шашны уламжлал нь алтыг хайлуулж, зүсэж, өнгөлж шалгадагтай адил хатуу шалгалтыг давах чадвартай.”

“Эрдэмтэд урьд, хойд төрөл байдаг талаар ямар нэгэн нотолгоо гаргадаггүй мөн гэгээрлийн талаар ярьдаггүй ч Төвөдийн буддын шашныг дагадаг хүмүүс амгалан тайван байдгийг хүлээн зөвшөөрдөг. Буддын шашныг ёсчлон шүтдэг хүмүүс муу сэтгэл хөдлөлд автах нь бага. Төвөдийн буддын шашныг гэгээрэлд хүрэх талаас нь харвал туулах зам урт ч гэлээ түүнийг өөртөө сайн хэрэгжүүлбэл амар тайван байж, бусадтай эелдэг, найрсаг харилцаатай байх нь тодорхой.”

“Би Төвөдийн буддын шашныг өөрийн амьдралдаа хэрэгжүүлдэг бөгөөд үнэхээр ач тустайг нь олж мэдсэн билээ. Олон найз нөхөд минь, тэдний дунд эрдэмтэн судлаачид бидний буддын уламжлалын үнэ цэнийг хүлээн зөвшөөрдөг.”

“Ном гэж юу болохыг сайн мэддэггүй хүмүүс ихэвчлэн тарни унших, зан үйл хийхэд анхаардаг. Энэ бол номыг жинхэнээсээ хэрэгжүүлж байгаа явдал биш. Бодитой хэрэгжүүлнэ гэдэг нь үймцсэн сэтгэлээ номхруулах явдал юм. Энэ нь эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтны тусын тулд хор хөнөөлтэй сэтгэл хөдлөлийнхөө хүчийг сулруулж чаддаг болох хэмжээнд сэтгэл оюунаа өөрчлөх тухай юм. Тэд тантай л адил  аз жаргалтай, зовлон шаналалгүй амьдрахыг хүсдэг агаад бидэнд бусдыг энэрэн нигүүлсэх сэтгэлийг төлөвшүүлэхэд тусалдаг билээ.”

“Миний хувьд өглөө сэрэнгүүтээ бодь сэтгэл болон хоосон чанарын тухай эргэцүүлдэг бөгөөд энэ нь намайг сэтгэлийн тогтворгүй төлөвүүд болох шунал, уураас ангид байхад үнэхээр тусалдаг.”

“Та бүхэн ч бас манай уламжлалд хадгалагдан үлдсэн буддын шашны өвөрмөц сургаалийг хэрэгжүүлэн, хүсэл шунал, уур хилэн зэрэг хор хөнөөлтэй сэтгэл хөдлөлүүдийг сулруулах хүчин зүйлс дээр ажиллаж чадвал сайн байна. Үүнийг л би хийхийг хичээдэг юм.”

“Би бага наснаасаа гүн ухааны судар бичгүүдийг цээжилж, судлаж эхэлсэн. Нас ахиж олон янзын сорилт бэрхшээлтэй тулгарах тусам тэр үед сурсан зүйлс маань хор хөнөөлтэй мунхаг сэтгэлийн эсрэг туйлын практик хандлагыг агуулж байсныг олж мэдсэн билээ. Лхас хотын эргэн тойрны хийдийн их сургуулиудад гэвшийн дамжаа барихаар шалгалт өгч байхдаа тун чадварлаг гэвш нартай мэтгэлцэж, Буддын шашныг судлахад диалектик маргаан, мэтгэлцээн хичнээн дүнтэй болохыг ухаарч байв.”

“Надад хувилгаан гэгдэж өндөр сэнтийд залрахаас илүү мэтгэлцээний талбайд жирийн лам нартай хамт суугаад мэтгэлцэх нь чухал байв. Ингэж байж л би тэдний оюун санааны боловсролыг хуваалцсан. Өндөр сэнтий дээр залраад, ариун дагшин царайлах нь буруу байлаа.”

“Миний зүгээс гэвэл би зүгээр сууж, өөрийгөө бусдаас тусгаарлаагүй. Дамжаа барих үеэр заримдаа суугаад, тавьсан асуултуудад хариулахын зэрэгцээ өөрийн ээлж ирэхэд асуулт тавьдаг байлаа. Суралцахад мэтгэлцээний арга маш үр дүнтэй санагдсан бөгөөд энэ нь миний оюуныг хурцалж, бодит үнэнийг зөв таньж мэдэхэд хөтөлж байв.”

“Надад мэтгэлцээний найман туслах байсны зарим нь ялахад хэцүү маш сайн эрдэмтэд байлаа. Тэдэнтэй мэтгэлцэхээсээ өмнө сайн бэлдэж, сэдвүүдийг нягт нямбай бодож үзэхгүй бол мэтгэлцээний үеэр тэдний байр суурийг няцаах үр дүнтэй асуултуудыг бодож олоход тун хэцүү байв. Харин Дэян хийдийн мэтгэлцээний туслахыг би ялж чаддаг байсан бөгөөд заримдаа түүнийг хуурч, тэвдүүлж дөнгөдөг байсан юм.”

“Лосалин, Гоман, Сэрагаас ирсэн бусад мэтгэлцээний туслахуудтай мэтгэлцэхэд тун чанга байсан тул тэдэнтэй мэтгэлцэхдээ үнэхээр сайн бэлдсэн байх ёстой байв. Үнэндээ Сэра, Брайвун хийдүүд мэтгэлцээний ур чадвараараа алдартай байсан бол Гандан хийдийн лам нарын тоо цөөн учраас тэднийг ‘Бүхнийг тэвчсэн толгодын даяанчид’ хэмээн хочилдог байлаа. Сэра, Брайвуны эрдэмтэд маш сайн байсан нь буддын гүн ухааныг судлахад мэтгэлцээн хэчнээн чухал болохыг харуулна.”

“Мэдээж Транс-Хималайн нурууны бүс нутагт байдаг та бүхэн Төвөдийн буддын шашинд итгэл үнэмшилтэй байдаг. Гэсэн хэдий ч та бүхэн мэдлэгийн мөн чанар болох логик, танин мэдэхүйн онолын шастируудад суурилсан мэтгэлцээний аргаар буддын сургаалыг судалбал буруу ойлголтыг үндсээр нь арилгахад тустай юм. Би залуу байхдаа үүнийг л хийдэг байлаа.”

“Төвөдийн уламжлал ёсоор бид Төв үзэл (Мадхъямака) болон логик (Прамана)-ийг хамт судалдаг заншилтай. Энэ бол Наландагийн уламжлалаас үүдэлтэй өвөрмөц, тустай арга. Би энэ хоёрыг хоёуланг нь чин сэтгэлээсээ хичээн судалсан.”

“Транс-Хималайн нурууны бүс нутгийнхан та бүхэнд сайтар хөгжсөн боловсролын байгууллагууд аль хэдийнэ байгаа. Гэхдээ сайжруулах боломж үргэлж байдаг. Багш нараасаа Төв үзэл болон логикийн талаар суралцаж, дараа нь өөр хоорондоо мэтгэлцэж сурсан зүйлээ дадлагажуулахыг би та бүхэнд зөвлөж байна.”

Дээрхийн гэгээнтэн Хятадын эрх баригчид Төвөдөд агуу судар шастируудыг судлах уламжлалыг хэрхэн устгасан тухай дурдаад, Хималайн бүс нутгийн эрдэмтэд эдгээр судалгааны уламжлалыг хадгалж үлдэхийн төлөө ажиллахын чухлыг онцлов. Тэрбээр 1959 оны Төвөд дэх үймээн самууны улмаас тэнд үлдэх боломжгүй болж, зугтахаас өөр аргагүй болсноо дурслаа. Тэр цагаас хойш Энэтхэгийн засгийн газар төвөдүүдэд асар их дэмжлэг, тусламж үзүүлсээр ирсэн байна. Төвөдөд үргэлжлүүлэх боломжгүй болсон сургалтын агуу уламжлалуудыг Энэтхэг дэх сургалтын төвүүдэд дахин сэргээснийг тэрбээр давтан онцоллоо.

"Бидний өдөр тутмын амьдралдаа суралцаж, хэрэгжүүлж болох нандин уламжлалууд Төвөдөд мөхөж, Энэтхэг рүү дүрвэн гарсан хүмүүс эдгээр уламжлалыг хадгалах үүргийг хүлээсэн билээ. Төвөд дэх олон хүн Хятадын хатуу ширүүн хавчлагатай тулгараад байгаа тул Энэтхэгийн эрх чөлөөт энэ оронд эдгээр үнэт уламжлалыг хадгалж үлдэхийн тулд бид чадах бүхнээ хийх шаардлагатай" хэмээн тэрбээр үргэлжлүүлэн өгүүлэв.

"Урьд цагт манайд сэтгэл оюуныг хувирган өөрчлөх эрдмийг эрхшээсэн агуу бясалгагчид олон байлаа. Одоо харин Төвөдөд үүнийг хийхэд маш хэцүү болсон учраас Транс-Хималайн бүслүүр нутгийнхан та бүхэн эдгээр уламжлалыг сахин хамгаалах нь маш чухал юм.”

"Би залуу байхдаа шаргуу суралцаж, Их ерөөлийн (Монлам чэнмо) үеэр хийдийн сургуулиудаар явж, тэндхийн эрдэмтэдтэй мэтгэлцдэг байв. Надтай мэтгэлцэхийг хүсдэг байсан олон гэвш нартай ном хаялцах завшаан тохиосонд би талархаж явдаг. Лхас дахь мэтгэлцээний аяллынхаа үеэр сурч мэдсэн зүйлээ одоо эргэцүүлэн бодоход миний амьдрал утга учиртай байжээ гэж санагддаг юм.”

"1959 онд Норбулин ордныг орхин одох шөнөө би Найчүн чойжинтой зөвлөх, мэргэлэх зэргээр маш их судалгаа хийсний дүнд явахаар шийдсэн юм. Бид Лхасын дундуур урсдаг голыг гатлаад, даваан дээр гарлаа. Тэндээс би Хятадын эрх баригчдын хатуу хяналт дор зовж буй Лхас хотоо эргэж харсан юм. Өмнө нь Лхас агуу судар шастируудыг судалж, суралцах гайхалтай газар байсан ч цаашид тийм биш болсныг харахад гунигтай байлаа.”

"Гэхдээ зүгээр гуниглалаа гээд ямар ч хэрэг байхгүй. Түүний оронд бид ямар нэгэн зүйл хийх хэрэгтэй. Төвөд, Энэтхэгийн хилийн заагт хүрч ирээд би урд өмнө бидэнд байсан бүхнийг хадгалж хамгаалах байгууллагуудыг байгуулахын тулд хамаг хүчээ зориулахаар шийдсэн юм. Бид үнэхээр сайн ажилласан.”

"Хятадад улс төрийн нөхцөл байдал тогтворгүй байгаа ч Буддын шашныг сонирхох нь нэмэгдсээр байна. Намайг Хятадад айлчлахыг урьсан олон урилга ирсэн боловч эрх чөлөөгүй улсад буддын шашны талаар заах нь хэцүү байх болов уу. Үүний оронд Энэтхэгт заасан нь илүү үр дүнтэй байна гэж би бодож байна.”

"Хималайн бүс нутгийн ард түмэн та бүхэн бидэнтэй нийтлэг шашин, соёл, ялангуяа хэл, утга зохиолтой. Биднийг холбосон холбоог сэргээж, бэхжүүлэхийн тулд би чадах бүхнээ хийж байгаа."

Үүгээр айлдвар төгсөж, Дээрхийн гэгээн амрах өргөөндөө морилохоор явлаа.

Англи хэлнээс орчуулсан Б.Одгэрэл

Миний ерэн насны ойг тэмдэглэн, халуун сэтгэлийн мэндчилгээ дэвшүүлсэн та бүхэндээ талархлаа илэрхийлье. Та бүгдийн сайхан сэтгэлд машид талархаж байна.

Ерэн насны ойг хүний амьдралын чухал үйл явдал хэмээн үздэг билээ. Дэлхий нийтийн амар амгалан, аз жаргалын үндэс суурь нь энэрэл нигүүлсэл, сайхан сэтгэл мөн хэмээн итгэдэг болохоор би энэ сургаалыг түгээхийн төлөө өөрийгөө зориулсаар ирсний дээр цаашид ч энэчлэн зүтгэх болно.

Найз нөхөд хийгээд сайн сайхныг хүсэн ерөөж буй хэн бүхэнд үргэлж хэлж захидагчлан би та бүхнийг энэ үйлсэд нэгдэж, бусдад сайхан сэтгэлээр туслан, утга учиртай амьдраасай хэмээн хүсэж байна. Чингэвэл надад барих хамгийн сайхан бэлэг тэр болох билээ.

Амьдран буй хугацаандаа өөрийгөө дэлхий даяарын хүмүүст бага ч болов тус болсон болов уу хэмээн боддог бөгөөд үлдсэн насаа ч бусдын тусад зориулах болно.

Баярлалаа. Та бүхэнд сайн сайхныг хүсье.

Далай лам

2025 оны 7 дугаар сарын 10-ны өдөр

Төвөд, Энэтхэгийн төрийн дуулал эгшиглэхэд Сикён буюу Төвөдийн Төв Захиргааны Тэргүүн Бямбацэрэн, Энэтхэгийн Төв засгийн газрын Загас агнуур, мал аж ахуй, сүүн бүтээгдэхүүний сайд, хүндэт зочин Ражив Ранжан Сингх нар хоёр улсын далбааг мандууллаа.

Үүний дараа Сикён хэд хэдэн оршил үг хэлэв. “Дээрхийн гэгээн та бид бүгдийг энх тайвны замд хөтөлдөг тул бид танд бие, хэл, сэтгэлээрээ хүндэтгэл үзүүлж байна. Хүмүүнлэг үнэт зүйлс, шашин хоорондын эв зохицол, эртний Энэтхэгийн мэргэн ухаан, Төвөдийн соёл уламжлалыг хадгалан үлдээх гэсэн дөрвөн амлалтынхаа талаар та онцгойлон сургасан билээ. Иймээс бид өнөөдрөөс эхлэн арван хоёр сарыг "Энэрэл нигүүлслийн жил" болгон зарлаж, найз нөхөд, дэмжигчдээ бидэнтэй нэгдэн, тэмдэглэн өнгөрүүлэхийг уриалж байна.”

Тэрбээр “Кашаг” (Төвөдийн төв захиргааны гүйцэтгэх дээд байгууллага)-с энэ талаар мэдэгдэл гаргасныг цаг хэмнэх үүднээс хүмүүс өөрсдөө уншихыг хүсээд, Дээрхийн гэгээнтэнд өнөө өглөө Ерөнхий сайд Модигоос ирсэн мэндчилгээг уншиж өгөв:

“Би 1.4 тэрбум энэтхэгчүүдийн хамтаар Дээрхийн гэгээн Далай лам таны мэлмий гийсний 90 насны ойн халуун мэндийг дэвшүүлж байна. Та хайр, энэрэл, тэвчээр, ёс суртахууны сахилга батын бэлэг тэмдэг байсаар ирсэн. Таны сургаал бүх шашныхны хүндэтгэл, бишрэлийг хүлээсэн билээ. Бид таныг эрүүл энх, урт наслахын төлөө залбирч байна.”

Дараа нь тэрбээр хүндэт зочдыг танилцуулав. Үүнд: Панчаяати Раж болон Загас агнуур, мал аж ахуй, сүүн бүтээгдэхүүний холбооны сайд Шри Ражив Ранжан Сингх; Парламентын асуудал болон Цөөнхийн асуудал эрхэлсэн сайд Шри Кирэн Рижижу; Аруначал Прадеш мужийн Ерөнхий сайд Шри Пема Канду гэр бүлийнхээ хамт; Сикким мужийн Шашны асуудал, Эрүүл мэндийн инженеринг, Усны нөөцийн сайд эрхэм Сонам лам; Ладакын автономит өндөрлөгийн хөгжлийн зөвлөлийн Гүйцэтгэх захирал Шри Даши Гялсон болон түүнийг дагалдан ирсэн зөвлөлийн 12 гишүүн; ИТХ-ын гишүүд Друкпа Цэрэн, Судхир Шарма нар, Бүгд Найрамдах Чех Улсаас ирсэн дэмжигчид мөн Шри Ланкийн Ража Каруна нар байлаа.

Сикён мөн Төвөдийн Төв Захиргаатай нягт хамтран ажиллаж, саяхан танагдсан зарим сангуудын санхүүжилтийг сэргээхээр хичээнгүйлэн ажилласан АНУ-ын Төрийн департаментын томоохон төлөөлөгчид болон Дели дэх АНУ-ын Элчин сайдын яамны ажилтнуудыг онцлон дурдав. Төвөдийн асуудалд удаан хугацааны турш дэмжлэг үзүүлж байгаа мөн Төвөдийн төлөөх олон улсын кампанит ажлын удирдах зөвлөлийн дарга болох Ричард Гирийг бүгд таньж байгаа байх. Тэрбээр энд хүү Хомерын хамт иржээ. Одоогийн ГХЯ-ны харилцааны асуудал хариуцсан ажилтан болон түүний өмнөх хэд хэдэн албан хаагчид, Шри Хемраж Бхадвай, Цагдаагийн газрын ахлах комиссар Шалини Агнихотри нар мөн өөр олон найз нөхөд байсныг бүгдийг дурдаж барахын аргагүй олон байлаа.

“Энд бидэнтэй хамт байгаад нь Дээрхийн гэгээнтэнд талархаж байна” хэмээн Сикён үргэлжлүүлэн хэлэв. “Мөн Дээрхийн гэгээнтэн Далай ламын институцийг үргэлжлүүлэх нь зүйтэй гэж үзсэн амжилттай чуулга уулзалтанд оролцсон шашны удирдагчдад талархал илэрхийлье.”

Ингээд Дээрхийн гэгээнтнийг цугласан олонд хандан үг хэлэхийг урилаа.

“Өнөөдөр, эрхэм найзууд минь, та бүхэн миний 90 насны төрсөн өдрийг тэмдэглэж байна. Та бүхэн сэтгэл зүрхэндээ баяр хөөр тээн энд цуглажээ. Би бол хүн төрөлхтний нэг бөгөөд хүмүүс бие биедээ энэрэнгүй хандаж, туслаж дэмжих нь төрөлхийн мөн чанар. Буддын шашинтай орнуудаас гаралтай бидний хувьд ахан дүүсийн гэх мэдрэмж хүчтэй байдаг.”

“Би Шантидева гэгээний ‘Бодьсадвын явдалд орохуй’ номдоо бичсэнийг байнга эргэцүүлж, хамаг амьтныг найз нөхөд, төрөл садангаа хэмээн үздэг.”

“Та бүхэн энэ ёслолд сэтгэлдээ баяр баясгалан дүүрэн, аз жаргалтай оролцож байна. Та бүхний баяр хөөр сэхээрсэн бодь сэтгэлийг хөгжүүлж буй надад урам хайрлаж байна. Үүний үр дүнд олон хүн надад хүндэтгэлттэй ханддаг. Хэрэв би хувиа хичээсэн, аминч үзэлтэй байсан бол ийм байхгүй байлаа.”

“Бодь сэтгэл бол хүчирхэг бясалгал. Үүнийг хоосон чанарын үзэлтэй хослуулан гэгээрлийн суурийг тавьдаг. Лхас дахь Бурхан багшийн гол дүр болох Жовугийн өмнө би өөрийн багш нар болох Тагдаг ринбүчи, Лин ринбүчи, Трижан ринбүчи нарын удирдлага дор буддын шашны гэлэн сахил хүртсэн. Би түүнийгээ сайтар сахиж, бодь сэтгэлээр дагаж мөрддөг. Хэрэв би цаашид ч сайн бясалгаад байж чадвал нүд аних үедээ амар тайван байж чадна.”

“Өнөөдөр би 90 настай. Бодь сэтгэлээс гадна би төвлөрөл (шамата) болон гярхай ажиглал (випашяна)-ыг хөгжүүлэхийн тулд аль чадахаараа хичээж ажилласан. Би амьдралаа дэмий үрээгүй гэж боддог бөгөөд Далай лам хэмээх цолтой ч түүгээрээ бахархаад байдаггүй. Бурхан багшийн дагалдагч, гэлэн буюу хувраг хүний хувьд бусдад үйлчлэх, сургаальд үйлчлэх нь миний хийдэг гол зүйлс юм.”

"Жинхэнэ бодь сэтгэл аажмаар төрдөг хэдий ч би бусдад үйлчлэх хүсэл эрмэлзлээр хөтлөгдөж, тэр чинээгээрээ бусдаас илүү их баяр баясгалан ирж буйг мэдэрч байдаг.”

“Өнөөдөр энд олон хүн ямар нэгэн үүрэг хариуцлага бус, харин баяр баясгалан, хүндлэх сэтгэлийн үүднээс цуглажээ. Би та бүхнийг бодь сэтгэл, хоосон чанарыг бясалгахыг өөртөө дадуулаарай хэмээн уриалж байна. Баярлалаа."

Дараа нь Төвөдийн хилийн чанад дахь парламентын дарга Хэнпо Сонам Тэнпэл үг хэлэв. Тэрээр өнөөдрийн баярт хүрэлцэн ирсэн зочид, Төвөдийн төв захиргааны ажилтнууд, Дээрхийн гэгээнтний гэр бүлийн гишүүдэд талархал илэрхийллээ. Мөн Дээрхийн гэгээнтний Төвөд болон Энэтхэгт ирснээс хойших амжилтуудыг тоймлон, ялангуяа хилийн чанад дахь төвөдүүдийн дунд хууль тогтоох, гүйцэтгэх, шүүх эрх мэдлийн гурван тулгуур бүхий бүрэн эрхт ардчилсан тогтолцоог бий болгосон явдлыг онцгойлон дурдсан байна.

“Дээрхийн гэгээнтний амьдралыг ёслон тэмдэглэхэд үнэхээрийн сайхан өдөр байна” хэмээн Ричард Гир үгээ эхлэв. “Эдгээр гайхалтай зочид энэ дэлхий дээр амьдарч байсан хамгийн онцгой хүмүүсийн нэгэнд хүндэтгэл үзүүлэхээр цугласан байна. Тэрбээр төрсөн өдөрт тийм ч их ач холбогдол өгдөггүй ч бидний хувьд ялангуяа энэ өдөр маш онцгой. Түүний хувьд өдөр бүр, амьсгал бүр нь төрсөн өдөр байдаг. Би барууны нилээд энгийн амьдралаар амьдардаг гэж болох ч Дээрхийн гэгээнтэн бусдын төлөө өөрийгөө үл хайхрах, энэрэх, нигүүлсэхийн биелэл билээ. Дээрхийн гэгээнтэн бол зөвхөн Төвөд бус, дэлхий нийтийн хүн юм.”

Ладакын Даши Гялсон бусад зочдод хүндэтгэл үзүүлээд, цугласан олонд хандан, Ладакын автономит өндөрлөгийн хөгжлийн зөвлөл саяхан Төвөдийн асуудлыг хариуцах албан тушаал бий болгосныг мэдэгдэв. "Дээрхийн гэгээнтний амьдрал энэрэл, нигүүлслийн замыг заасаар ирсэн. Таны оршихуй бидэнд хүч чадал, итгэл найдвар өгсөн. Удахгүй манайд айлчлах гэж байгаад тань бид баяртай байна. Бид долдугаар сарыг энэрэл нигүүлслийн сар хэмээн зарлаж байна. Даши Дэлэг, Жулай."

“Сиккимийн Ерөнхий сайд болон ард түмний нэрийн өмнөөс Дээрхийн гэгээнтэнд 90 насны ойн баярын мэндчилгээ дэвшүүлье” хэмээн эрхэм Сонам лам айлтгав. “Эрхэм дээд V Далай лам Сиккимтэй онцгой холбоотой байсан ба манай сүм, хийдүүдийн ихэнх нь түүний үеэс эхтэй. Сикким болон Далай ламуудын харилцаа олон зуун жилийн түүхтэй бөгөөд Сиккимийн ард түмэн бид усанд хольсон сүү шиг салшгүй холбоотой юм.”

Аруначал Прадеш мужийн Ерөнхий сайд Пема Канду Энэтхэг зочид болон олон улсын төлөөлөгчдөд мэндчилгээ дэвшүүлэв. “Энд та бүхэнтэй хамт байгаадаа би асар их бахархаж байна. Дээрхийн гэгээнтэн бол дэлхий даяар сая сая хүний зүрх сэтгэлийг хөдөлгөсөн энэрэл, нигүүлслийн бэлгэ тэмдэг юм. Тэрээр өөрийн оюун санааны өв болох Наландагийн уламжлалыг авч үлдээд зогсохгүй, Төвөд бол Азийн усан цамхаг гэдгийг хүмүүст сануулсан. Тэрээр манай Аруначал Прадеш мужид байнга айлчилж, бид түүнээс урам зориг авдаг билээ.”

“Зүрх сэтгэлд хариуцлага, тогтвортой амар амгалангийн мэдрэмжийг хөгжүүлэх нь айдас бус, дотоод амар амгалан дээр үндэслэдэг. Жинхэнэ саруул ухаан эрх мэдэлд бус харин бусдын оронд өөрийгөө тавьж үзэх чадварт оршдог гэдгийг тэрбээр бидэнд үлгэрлэж үзүүлдэг. Хүн төрөлхтний хамгийн агуу баялаг бол нинжин сэтгэл. Энэтхэг улс Дээрхийн гэгээнтний хоёр дахь гэр болсон нь онцгой азтай хэрэг билээ. Тэрбээр Нагаржунай, Шиваанцо (Шантаракшита), Адиша зэрэг эртний Энэтхэгийн их багш нарт талархаж явдгаа үргэлж илэрхийлж, тэдгээрийн сургаалийг өнөө үед сэргээхийг зорьж байдаг. Дээрхийн гэгээнтний алсын хараагаар төвөдийн шашны уламжлалууд Энэтхэгийн энд тэнд хорогдох боломжтой болсон. Тэрбээр мөн Гималайн бүс нутгийг бүхэлдээ оюун санаа болон соёлын баялаг өвөө сэргээж, хадгалахад нөлөөлсөн билээ.”

“Аруначал Прадеш муж V Далай ламаас хойш үе үеийн Далай лам нартай нягт холбоотой байж ирсэн. Далай ламын институт үргэлжлэх болно хэмээх Дээрхийн гэгээнтний мэдэгдэл нь сая сая хүмүүс, ялангуяа Гималайн буддын шашны нийгэмлэгт харьяалагддаг хүмүүсийн сэтгэлийг амрааж, ойлгомжтой байдлыг авчирлаа. Энэхүү шийдвэр нь шашин шүтлэгийн эрх чөлөө хэмээх зүйлийн утга учрыг бэхжүүлж байна."

“Аруначал Прадеш мужийнхан, ялангуяа Монпачууд болон Гималайн бүс нутгийн бусад ард түмэн түүний алсын харааг тууштай дэмжиж, сургаалыг нь эрхэмлэн, Дээрхийн гэгээнтэнд урт нас, эрүүл энх, баяр баясгаланг хүсэн ерөөж байна. Түүний амьдрал хүн төрөлхтнийг энх тайван, харилцан ойлголцол, эв нэгдэл рүү хөтөлсөөр байх болтугай. Дээрхийн гэгээн Далай лам урт наслах болтугай! Вод-Гяло, Даши Дэлэг, Жай Хинд!”

Хүндэт зочин Кирэн Рижижу Дээрхийн гэгээнтэнд хүндэтгэл үзүүлж, бусад зочидтой мэндчилэв. Тэрбээр “Дээрхийн гэгээн Далай лам бол дэлхийн хамгийн их хүндлэл хүлээсэн оюун санааны удирдагчдын нэг бөгөөд Энэтхэг улсын хүндэт зочин билээ. Тэрбээр эртний Энэтхэгийн мэргэн ухааныг дамжуулж, энэтхэгчүүд биднийг тэрхүү мэдлэгээ сэргээн хөгжүүлэхийг уриалдаг. Далай ламын институцийн ирээдүйн талаар түүний гаргасан аливаа шийдвэрийг бид дагаж, дэмжих болно.” хэмээн мэдэгдлээ.

“Дээрхийн гэгээнтний 80 насны ойн баярт оролцох завшаан надад тохиож байсан бөгөөд өнөөдөр ч бас энд байна. Төвөдийн нийгэмлэг хаа байгаа газраа энх тайвныг эрхэмлэж, нийгэмд эерэг хувь нэмэр оруулдаг.”

“2023 онд би Дээрхийн гэгээнтэнтэй хамт ‘Далай ламын нэрэмжит Төвөд болон Эртний Энэтхэгийн Мэргэн Ухааны Төвийн’ шавыг тавихад оролцож байлаа. Шашин хоорондын хил хязгаарыг хэдийнэ давж гарсан тэрбээр бидний дунд үргэлжид байгаасай хэмээн хүсч байна.”

“Дээрхийн гэгээнтний амьдралын энэхүү чухал үйл явдлыг тэмдэглэхдээ Энэтхэг, Төвөдийн гүн гүнзгий түүхэн харилцаанд хүндэтгэл үзүүлэх нь чухал юм. VIII зуунд Шиваанцо, ловон Бадамжунай зэрэг агуу багш нар Энэтхэгээс Төвөд рүү аялж, Төвөдийн газар шороонд дэлгэрсэн номын үрийг суулгасан билээ. Наландагийн гүн гүнзгий уламжлалд суурилсан эдгээр сургаалыг Төвөдийн эрдэмтэд хадгалж, хөгжүүлж ирсэн юм.”

“Энэтхэгийн ард түмэн, засгийн газрын нэрийн өмнөөс би Дээрхийн гэгээнтний бадамлянхуан өлмийн өмнө мэхийн, 90 насны ойн баярын мэнд хүргэж, өөрийн энэрэл нигүүлслээр биднийг болон зовж буй хүн төрөлхтнийг хөтлөн чиглүүлсээр байхын тухайд урт удаан наслахыг хүсэн ерөөж байна. Тэр бол алсын хараатай төрийн зүтгэлтэн, дэлхий дахины ёс зүйд нөлөөлдөг оюун санааны их багш юм. Энэрэл нигүүлсэл, ажиглал төвлөрөл, шүтэн барилдлагын талаар түүний сургаалиуд нь бүхий л шашин шүтлэг, гарал үүсэлтэй хүмүүсийн зүрх сэтгэлд хүрч байдаг.”

“Пражна буюу мэргэн ухаан, каруна буюу энэрэл нигүүлслийг хослуулсан бодь сэтгэлийн үзэл санааг орчин үеийн нийгэмд хэрэгжүүлсэн нь үнэхээр онцгой. Тэрбээр манай улсад байгаа нь хувь ерөөлтэй хэрэг. Тэрбээр Энэтхэг улс дотоод амар амгаланг хөгжүүлснээр дэлхийд энх тайван тогтооход чухал хувь нэмэр оруулж чадна гэсэн үзлийг баримталдаг бөгөөд Энэтхэг улс эртний эрдэм мэдлэгээ сэргээх хэрэгтэй гэдгийг байнга онцолж ирсэн билээ.”

“Шүтлэгтэй хүний хувьд би дэлхий даяарх сая сая сүсэгтнүүдийн өмнөөс Дээрхийн гэгээнтэн тогтсон уламжлалуудын талаар ямар ч шийдвэр гаргасан бай, бид түүний төлөөлөгчийн газраас гаргасан удирдамжийг бүрэн дагаж мөрдөх болно гэдгийг онцлон хэлмээр байна."

“Би 2025 оны 7 сарын 6-с 2026 оны мөн үеийг хүртэлх хугацааг Энэрэл нигүүлслийн жил болгон зарлах тухай Төвөдийн төв захиргааны мэдэгдлийг талархан хүлээн авч байна. Энэ нь бидний зүгээс Дээрхийн гэгээнтний хүмүүнлэг үнэт зүйлс, энэрэл нигүүлслийг түгээн дэлгэрүүлэх, шашин хоорондын эв нэгдлийг дэмжих, Төвөдийн соёлыг хадгалж, байгаль орчныг хамгаалах мөн эртний Энэтхэгийн мэргэн ухааныг Наландад хөгжиж байсан байдлаар нь сэргээн хөгжүүлэхэд чиглэсэн цуцашгүй хүчин чармайлтад нь талархаж буйг илэрхийлж байгаа юм. Энд байх завшаан надад тохиосонд үнэхээр талархаж байна. Даши Дэлэг.”

Ражив Ранжан Сингх бусад зочидтой мэндчилэн, Дээрхийн гэгээнтэнд төрсөн өдрийн мэнд хүргэв. “Та бидэнд хүчирхийллээс ангид, мэргэн ухааны зам мөрийг хуваалцах болтугай. Эрт цагт Сиддхарта Готама бясалгал хийж, гэгээрэлд хүрч, түүний сургаал Бихараас тархсан билээ. Одоо Энэтхэгт шинжлэх ухаан, буддизмыг сонирхох хандлага нэмэгдэж байна. Дармагирди бол логикийн агуу багш байсан бөгөөд түүний үзэл санаа нь Төвөд, Монголд дамжин тархсаныг тэд дэлгэрүүлж, судалсан байдаг. Үүний үр дүнд эртний Энэтхэгийн уламжлал Энэтхэгт дахин амилж байна.”

“Бурхан багшийн сургаалыг учир шалтгаан, логикоор нягтлан шалгасан байдаг. Энэ бүхэн миний нутаг Бихараас эхэлсэнд би ялангуяа баяртай байна. Бодгаяа дахь Далай ламын нэрэмжит шинэ төв нь Наландагийн уламжлалд үндэслэсэн олон талт институт болон байгуулагдаж байна. Хэрхэн хөгжихийг нь бид яваандаа харах болов уу.”

“Дээрхийн гэгээн таны 90 насны ойг тохиолдуулан гүн хүндэтгэл илэрхийлъе. Даши Дэлэг.”

Энэтхэг, Бутаныг хариуцсан Төрийн нарийн бичгийн даргын орлогч Бетани Поулос Моррисон товч мэндчилгээ уншлаа:

“Энд байх завшаан тохиосон нь миний хувьд нэр төрийн хэрэг юм. Төрийн нарийн бичгийн дарга Марко Рубиогийн илгээсэн мэндчилгээг та бүхэнд уншиж өгъе.”

“Америкийн Нэгдсэн Улс Дээрхийн гэгээн Далай ламд 90 насны ойг тохиолдуулан хамгийн сайхныг хүсэн ерөөж байна. Дээрхийн гэгээнтэн энх тайван, эв нэгдэл, энэрэл нигүүлслийн сургаалаараа дамжуулан бидэнд урам зориг өгсөөр байна. Америкийн Нэгдсэн Улс Төвөдийн ард түмний хүний эрхийг дээдлэх, үндсэн эрх чөлөөг хүндэтгэх тал дээр тууштай байр суурийг баримталсаар байгаа. Бид тэдний хэл, соёл, шашны өвөрмөц өвөө хадгалах, тэр дундаа шашны удирдагчдаа хөндлөнгийн оролцоогүйгээр чөлөөтэй сонгох, шүтэх тал дээр гаргаж буй хүчин чармайлтыг хүндэтгэдэг билээ. Баярлалаа.”

Америкийн Нэгдсэн Улсын өмнөх гурван Ерөнхийлөгч асан богино хэмжээний видео мэндчилгээ илгээжээ. Ерөнхийлөгч Билл Клинтон "Хиллари бид хоёр Дээрхийн гэгээн танд 90 насны ойн баярын мэндчилгээ дэвшүүлж буй тоо томшгүй олон шүтэн бишрэгчидтэй нэгдэж байгаадаа баяртай байна. Амьдралынхаа туршид та энх тайван, яриа хэлцэл, харилцан ойлголцлын төлөөх хамгийн агуу дуу хоолойнуудын нэг болж ирсэн. Та сая сая хүмүүсийг өөрийн үлгэр жишээгээр дагуулсан. Таны мэргэн ухаан бидэнд урьд өмнөхөөс илүү хэрэгтэй байна" хэмээсэн байна.

Ерөнхийлөгч Жорж В. Буш: "Миний анд нөхөр Далай лам танд 90 насны ойн баярын мэнд хүргэе. Дэлхий ертөнц гэдэг түгшүүртэй газар. Бидэнд Дээрхийн гэгээн таны нинжин сэтгэл, нигүүлсэл, хайр энэрлийн хүч урьд урьдаас илүү хэрэгтэй байна. Таны үзүүлсэн үлгэр жишээнд баярлалаа. Цаашид олон олон аз жаргалтай төрсөн өдөр тохиох болтугай." хэмээжээ.

Ерөнхийлөгч Барак Обама Дээрхийн гэгээнтэнд хандан: "Миний мэдэх хамгийн залуу 90 настанд төрсөн өдрийн мэнд хүргэе. Эрхэм анд найз, Дээрхийн гэгээн Далай лам та миний амьд явсан хугацаанаас илүү удаан хугацаанд дэлхийн хэмжээний удирдагч байсныг ухаарахад бардам зан минь дарагдах шиг боллоо. Та энэрэл нигүүлслийг хөгжүүлэх, эрх чөлөө, нэр төрийн төлөө дуугарах гэж юу болохыг үе үеийнхэнд харуулсан нь өөрийгөө буддын эгэл жирийн хувраг хэмээн тодорхойлдог хүний хувьд тун муугүй шүү. Дээрхийн гэгээнтэн танд төрсөн өдрийн мэнд хүргэе! Таны нөхөрлөл, үлгэр жишээнд баярлалаа." хэмээн мэндчиллээ.

Тайванийн Ерөнхийлөгч мөн мэндчилгээ илгээсэн байна: "Дээрхийн гэгээн таны 90 насны төрсөн өдөрт зориулж эрүүл энх, урт наслахын өлзийтэй ерөөлийг чин сэтгэлээсээ өргөн дэвшүүлье."

Төрсөн өдрийн өндөр бялууг хувааж, Дээрхийн гэгээнтэн эхний хэрчмийг зооглов. Үлдсэн хэсгийг цугласан хүмүүст тарааж өглөө.

Дээрхийн гэгээнтний 90 насны ойд зориулсан "Готон" сэдэвт дууг Мохит Чаухан, Бхидиши Сэн нар тэргүүлэн хинди болон англи хэлээр дуулав. Хятад уран бүтээлч Дээрхийн гэгээнтэнд өөрийн бүтээлээ өргөн барьсан бол, парламентын дарга XIV Далай ламын шинэ намтрыг танилцууллаа. Сикён Төвөдийн төв захиргаанд удаан хугацаанд үр бүтээлтэй ажилласан гишүүдэд шагнал гардуулав. Зочдод дурсгалын зүйлс тарааж өглөө.

Зохион байгуулагчид Дээрхийн гэгээнтнийг хөдлөхөөр болсныг мэдэгдэж, хурсан олныг чимээгүй байхыг хүслээ. Тэрбээр талбай дундуур алхахдаа сүсэгтэн олон, сайн санаат хүмүүс, үзэгчид руу инээмсэглэн, даллаж байв. Түүнийг хаалганд хүрч, толгод өгсөн өргөө рүүгээ явсны дараа олон улсын дуу хуур, бүжиг наадам эхэллээ.

Англи хэлнээс орчуулсан Б.Одгэрэл

Дээрхийн гэгээн сэнтийдээ залрахад ёслолыг удирдан явуулж буй Сажа Гонма Тричэн ринбүчи түүний өөдөөс харан суулаа. Түүний ард суусан Сажа Тризингийн баруун талд Гандан Три ринбүчи, Таглун Шабдрун, Хэнпо Нэдо, болон Минлин Хэнчэн нар, зүүн талд Мэнри Тризин, Дрикун Чэцан ринбүчи, Хэнпо Донёо болон Жонан Гялцав нар сууж байв.

Гоёмсгоор чимэглэсэн дуганы хашаанд Дээрхийн гэгээний амьдралын янз бүрийн үеийн гэрэл зургууд мөн энх тайвны төлөө тэмцэгчид болох Нелсон Мандела, Махатма Ганди, Мартин Лютер Кинг, Тереза эх нарын хөрөг зурагнууд байлаа.

Ловон Бадамжунайн долоон мөрт залбирал, Төвөдийн сайн сайхны төлөөх залбирлаар эхэлсэн ёслол V Далай ламын зохиосон Аюуш бурханд өргөх магтаалд үндэслэсэн урт наслах үндсэн зан үйлээр үргэлжлэв.

Сажа Гонма ринбүчи Дээрхийн гэгээнтний өмнө зогсон арслан сэнтий дээрх багшид хүндэтгэл үзүүлж байх үед ховсын төлөвт орсон Цэрэн Чэ-нга чойжин гарч ирэв. Сажа Гонма өөрийн эхлүүлсэн зан үйлийг үргэлжлүүлж байх зуур чойжин өөрийн өргөлөө өргөв. Залгуулаад Хараг Хьюн Цүн чойжин ирж, сэнтийд дөхөн, Бурхан багшийн бие, хэл, сэтгэлийн бэлгэдлийг хамтад нь царан дээр барилаа. Найчун чойжин ховсын байдалд гурван бэлгэдлийг Дээрхийн гэгээнтэнд өргөв. Дараа нь тэрбээр ахлах лам нар болон Төвөдийн Төв Захиргааны тэргүүлэх гишүүдэд мэндчиллээ. Дээрхийн гэгээн Далай лам чойжингууд, тэдгээрийн өргөл, залбирлыг халуун дотноор хүлээн авав.

Жамьян Хэнцэ Чогий Лодойн зохиосон урт наслахын ерөөл болох "Мөнхийн рашааны аялгууг" уншлаа.

Доржэ Юдронма чойжин эрч хүчтэй бүжиглэн гарч ирэхэд араас нь Ниенчэн Танла чойжин дагалджээ. Чойжингууд Дээрхийн гэгээнд нэг ойртон, нэг өөр тийшээ анхаарал хандуулан эргэж, адислал болгон атга дүүрэн өнгийн үр цацаад, дахин Дээрхийн гэгээн рүү буцаж ирлээ. Сахиусууд тэдний биеийг орхин, чойжингууд ухаангүй унах үед туслахууд нь тэднийг дуганаас яаралтай авч гаргав.

"Үүгээр саад тотгор бүхэн амирлах болтугай" хэмээх ерөөлөөр тахил өргөв.

Төвөдийн Төв Захиргааны ажилтнууд Дээрхийн гэгээнд өргөх шүтээн зураг, судар ном зэргийг барин дуганы дундуур цувран өнгөрлөө. Сажа Гонма ринбүчи мандал өргөхөд Сикён, Парламентын дарга, Хууль зүйн Комиссар нар оролцов. Дараа нь тэрбээр Бурхан багшийн бие, хэл, сэтгэлийн бэлгэдэл, Аюуш бурханы баримал, судар, суварга мөн урт насны хумхыг өргөн барилаа. Урт насны рашаан болон үрлийг Дээрхийн гэгээнд өргөхөд заримыг нь авч, үлдсэнийг Сажа Гонмад өгөв.

Үүний араас амар амгалан, өсөн дэвжих, эрхшээл, хүч чадлыг билэгдсэн ерөөл бүхий төрөл бүрийн хэлбэртэй өнгөт балингуудыг өргөлөө. Дээрхийн гэгээнтнийг урт наслах болтугай хэмээн ерөөж, өлзийт найман тахил, хаан төрийн долоон эрдэнэ болон өлзийт найман зай бүхий царнуудыг өргөн барив.

Сикён Бурхан багшийн бие, хэл, сэтгэлийн гурван бэлгэдлийг өргөлөө. Төвөдийн буддын шашны гол уламжлалуудын тэргүүнүүд болон Бон, Жонан ёсныхон Дээрхийн гэгээнд хүндэтгэл үзүүлэхээр урагш гарч ирэхэд тэрбээр хүн бүрт цагаан торгон хадаг, адисласан улаан утас өглөө.

Дээрхийн гэгээнтний хоёр багш түүний урт наслахын тухайд зориулан зохиосон "Мөнхийн дуулал" хэмээх өргөн дэлгэр ерөөлийг уншсаны дараа Трүлшиг ринбүчийн зохиосноор Энэтхэг, Төвөд дэх Жанрайсиг бурхны хувилгаан дүрүүдийг магтан дуулав.

Дилго Хэнцэ ринбүчийн хүсэлтээр Дээрхийн гэгээнтний урт наслахын тухайд зохиосон ганц шад шүлгийг хэсэг Төвөд залуус, бүсгүйчүүд аялгуулан дуулж толилуулав. Үүнд: "Агуу бодьсадва та газар дэлхийг чимэн орших болтугай, Жанрайсиг Данзанжамц та орчлонгийн хязгаар хаа хүртэл урт наслах болтугай" гэсэн мөрүүд багтжээ.

Ингээд Дээрхийн гэгээн чуулсан олонд хандан үг хэллээ:

"Өнөөдөр энд бурхад хийгээд хүмүүний төлөөлөгчид цуглаж, миний урт наслахын тухайд таатай нөхцөл бүрэлдэх болтугай хэмээн чин сэтгэлээсээ залбирч байна. Миний хувьд Жанрайсиг бурхантай холбоотой гэдэг минь тодорхой байдаг. Хүүхэд байхаасаа л энэ холбоог мэдэрч, бурхны ном болон Төвөдийн ард түмэнд үйлчилж ирсэн билээ. Би 130 гаруй наслах болов уу гэж найдаж байгаа.”

"Хятадад Мао Зэдунтай уулзахад тэрбээр надад шашин бол хор гэж хэлсэн. Хэдийгээр би хариу хэлээгүй ч түүнийг өрөвдөх сэтгэл төрж байлаа. Хожим би Нерутай уулзсан. Амьдралынхаа туршид би шашныг сонирхдог, сонирхдоггүй олон хүмүүстэй таарч явлаа. Мэдээж хэрэг хүмүүс оюун санааны хувьд өөр өөр зан араншин, өөр өөр хүсэл сонирхолтой байдгийг бидний судруудад ч тодорхой заасан байдаг. Энэ бол жам ёсны зүйл.”

"Тиймээс аз жаргалыг авчирч, зовлон шаналлыг арилгахын тулд хүмүүсийн зан чанарын онцлогт тохирсон аргуудыг ашиглах хэрэгтэй. Шашны шүтлэггүй хүмүүс ч аз жаргалыг эрэлхийлж, зовлонгоос зайлсхийхийг хичээдэг. Орчин үеийн эрдэмтэд шашны талаар төдийлөн ярьдаггүй ч бас аз л жаргалтай, зовлон зүдгүүрээс ангид байхыг эрмэлздэг. Хүн бүр аз жаргалтай байж, зовлон зүдгүүрээс зайлсхийхийн тулд чадах бүхнээ хийж байгаа. Төвөдүүд бид зовж шаналахыг бус, аз жаргалтай байхыг хүсдэг."

"Бид олон зуун жилийн турш Төвөдөд амьдарч ирсэн. Бид Жову Жанрайсиг, Жо Идшинноровт залбирч, хамтын үйлийг бий болгосон. Намайг оролцуулаад бид бүгд эх орноосоо дүрвэн гарах шаардлагатай болсон. Бие махбодийн хувьд тусдаа байгаа хэдий ч зүрх сэтгэлийнхээ гүнд би Жову Жанрайсигт үнэнч хэвээр. Жанрайсиг бурхан адис ивээлээ хайрладгийг бид бүгд мэднэ. Түүний адислалууд надтай хамт байдаг гэх тодорхой илрэлүүдийг би хүлээн авч байлаа.”

“Өглөө сэрэнгүүтээ би өөрийн болон бусдын хүслийг биелүүлэхийн тулд залбирал үйлдэж, бодь сэтгэлийг бясалгадаг. Ийм байдлаар би сэхээрсэн оюуныг төрүүлдэг. Би адгуус амьтдыг оруулаад хамаг амьтны тусын тулд үргэлж зорьж, залбирдаг. Сүүлийн олон жилүүдэд Жанрайсиг бурхан миний толгойн орой дээр оршиж байна. Түүний адис ивээл үргэлжид над дээр бууж байгааг би мэдэрдэг.”

“Та бүхэн миний урт наслахын төлөө өргөл өргөж байна. Та бүхний хичээл зүтгэл ганхашгүй, нэгэн үзүүрт юм. Хятадад болсон соёлын хувьсгалын үеэр тэд хамтын хүчин чармайлтаар цаашлах хүч чадлыг олж авч байлаа. Бидний хувьд ч гэсэн Жанрайсиг бурханд нэгэн үзүүрт сэтгэлээр сүсэглэж, залбирсаар байвал үр дүн нь гарах болно. Би ч бас ингэж залбирна.”

“Би Төвөдийн зүүн хойд нутаг Дхомэйгээс гаралтай. Зөгнөлүүдээс харахад би Жанрайсиг бурхны ивээлийг хүртжээ хэмээн санагддаг бөгөөд одоог хүртэл хамаг чадлаараа хичээж явна. Мөн би дахин 30, 40 жил амьдарна гэж найдаж байна.”

“Бид эх орноо алдаж, Энэтхэгт дүрвэн амьдарч байгаа хэдий ч би амьтдад тустай байж чадсан. Энд Дарамсалад амьдарч байхдаа би хамаг амьтан болон Дхарма номын тусын тулд аль болох ихийг хийхийг чармайж байна. Би Жанрайсиг бурхныг толгойн орой дээрээ үүсгэж, түүнд итгэдэг. Та бүхэн ч бас Жанрайсиг бурханд залбирах хэрэгтэй.”

“Буддын номын мөн чанар бол бодь сэтгэл. “Өөрийн хийгээд бусдын тусыг бүтээхийн тулд бодь сэтгэлийг үүсгэж үйлдье” хэмээн бид залбирдаг. Та бүгд бас тэгж залбираарай. За ингээд боллоо. Баярлалаа."

Ингээд Дээрхийн гэгээнийг зуун галавт залрахыг зөвшөөрсөнд талархал илэрхийлж, мандал өргөлөө.

Лам нар төрөл бүрийн хэлбэр, өнгө бүхий уламжлалт малгайгаа өмсөж, буддын ном шашнаас ангид дэлгэрэн мандахын төлөөх залбиралыг уншлаа. Готон дууг дуулахад бүгд босч зогсов.

Дээрхийн гэгээн зочдод мэндчилэн дуганаас гарч, цахилгаан шат руу алхаж байхдаа сайн сайхныг хүсэх цугласан олон руу инээмсэглэн, гар даллаж байв. Хашааны захаас тэрбээр гольфын тэргэнд суун өргөө рүүгээ явахад нүүрэнд нь гэрэлтсэн инээмсэглэл тодорч байлаа.

Англи хэлнээс орчуулсан Б.Одгэрэл

Дээрхийн гэгээний баруун талд Сажа Тризин, Мэнри Тричен ринбүчи, Дригун Чэцан ринбүчи, Таглун Шабдрунгыг төлөөлж Таглун Матрул ринбүчи нар суусан байв. Харин зүүн талд нь Гандан Три ринбүчи, Минлин Хэнчен (Минлин Триченыг төлөөлж), Хэнпо Нгэдо (Гялван Друкпаг төлөөлж), болон Жонан Гялцав нар тус тус суужээ. Хурлын танхимын хажуу талд калонууд болон Төвөдийн Төв Захиргааны бусад гишүүд байраа эзэлсэн байлаа.

Сикён Бямбацэрэн Дээрхийн гэгээн болон шашны бусад удирдагчдад хүндэтгэл үзүүлсний дараа уулзалтын гурван тогтоолыг уншиж танилцуулав. Үүнд:

1. Бүх оролцогч Дээрхийн гэгээний саяхан гаргасан мэдэгдлийг хүлээн зөвшөөрч, дэмжиж байна;

2. Хойд дүр тодруулах нь шашны асуудал юм. Хятад улс үүнийг улс төрийн зорилгоор ашиглаж байгааг бид хүлээн зөвшөөрөхгүй;

3. Уулзалтад оролцож байгаа бүх хүн Дээрхийн гэгээний шийдвэрийг хүлээн зөвшөөрч байна гэжээ.

Дээрхийн гэгээн танхимын хойморт байрлах Бурхан багшийн хөрөг рүү эргэж харан, төлөөлөгчидтэй хамт зураг авахууллаа.

Дараа нь Дээрхийн гэгээнтэн цугласан хүмүүст хандан үг хэлэв.

“Бидний дүрвэн ирснээс хойш олон жил өнгөрчээ. Төвөдүүд энэ хугацаанд үнэхээр хүчтэй байж чадлаа. Дүрвэн амьдарч байгаа хэдий ч шашин, соёлоо хадгалж үлдэх тал дээр үнэхээр сайн ажилласан.”

“Миний хувьд гэвэл өглөө сэрмэгцээ л дараах мөрүүдийг уншиж, бодь сэтгэлийг үүсгэдэг:

Өөрийн болон бусдын тусыг бүтээхийн тулд

Сэхээрсан бодийн сэтгэлийг би үүсгэе.”

Бодь сэтгэл бол бусдын төлөө ажиллах зоригийг өгдөг зүйл. Өнөөг хүртэл би сэтгэлээр уналгүйгээр тууштай, шийдэмгий байж чадсан."

“Төвөдийн шашны удирдагчдын 15 дахь удаагийн уулзалтад хуран чуулсан та бүхэнд талархаж байна."

"Би Силинээс Лхаст очиж Жову бурхны өмнө тангараг өргөсөн.”

“Бид бүгд зорилгынхоо төлөө тууштай байсан. Төвөдийн гурван мужийн ард түмэн эв нэгдэлтэй хэвээр байгаа нь үнэхээр сайн хэрэг. Би эв нэгдэлтэй эдгээр хүмүүсийн удирдагч хэмээн тооцогддог бөгөөд энэхүү хариуцлагаа төлөө шийдмэг, зоригтойгоор биелүүлэхийг хичээж ирлээ."

“Төвөдийн буддын шашны уламжлалын тухайд судар номын болон туршлагаар танин мэдэх гэсэн хоёр тал бий. Номын ах, эгч, дүү нар, лам хуврагууд та бүхэн үүнийг хадгалж үлдэх үүрэгтэй. Цаашид ч чадах бүхнээ хийгээрэй.”

Шашны хэргийн нарийн бичгийн дарга Дүдүл Дорж талархлын үг хэлж, Дээрхийн гэгээн, төрөл бүрийн уламжлалын тэргүүнүүд, хийдүүдийн төлөөлөгчид, бусад хүмүүст талархал илэрхийлэв.

Шашны удирдагчид ч мөн хэдэн үг нэмж хэллээ. Сажа Тризин Дээрхийн гэгээнийг урт наслахын төлөө залбирах, түүний үг, хүслийг биелүүлэхийн төлөө ажиллах шаардлагатайг дурдав. Гандан Три ринбүчи: “Төвөдийн ард түмэн оршсоор байх цагт Дээрхийн гэгээн та биднийг гэгээрэлд хөтлөх болтугай.” хэмээн ерөөлөө.

Мэнри Тричен ринбүчи Дээрхийн гэгээний айлдварт талархал илэрхийлж, цугларсан бүх хүмүүсийг Дээрхийн гэгээний зөвлөгөөг дагахыг уриалав. Минлин Хэнчен Дээрхийн гэгээнийг Төвөд рүү явж, Төвөдийн газар шороон дээр дахин хөл тавих боломжтой болох болтугай хэмээн хүслээ. Дригун Чэцан ринбүчи: “Бодь сэтгэлээр хөтлөгдсөн Дээрхийн гэгээн хамаг амьтан бидний дунд төрсөн нь аз завшаан билээ. 90 насандаа ч гэсэн Дээрхийн гэгээн хамаг амьтны төлөө ажиллахаар тууштай шийдсэн байна. Түүнд урт наслахыг хүсэн ерөөе.” хэмээлээ.

Хэнпо Нэдо Дээрхийн гэгээн Далай ламын институцийг үргэлжлүүлэх, түүний хувилгаан дүрийг тодруулах олон хүсэлт хүлээн авсан тухайгаа мэдэгдсэнийг дурдаад, уг чуулга уулзалтаар түүнийг дэмжсэн тогтоол гаргасан болохыг нэмж хэлэв.

Таглун Матрул ринбүчи Дээрхийн гэгээнд саяхан гаргасан мэдэгдэлд нь талархал илэрхийлж, түүний урт наслахын төлөөх дараах ерөөлийг уншив:

“Эрхэм дээд, сүр жавхлант Бадамлянхуа баригч (Падмапани) танд залбиръя:

Та нь өгүүлэхүйн эрх баялагт, Зөөлөн цогт билээ

Таны дээд билгүүний хумх гайхамшигт мэргэн ухаанаар дүүрэн бөгөөд

Та нь чимэг зүүсгэл,

Номыг баригчдын уудам далайн үзэсгэлэнт чимгийн охь билээ!

Жонан Гялцав Дээрхийн гэгээний энэрэл нигүүлсэл, гэгээрсэн үйлс нь зөвхөн төвөдүүдээр хязгаарлагдахгүй, хамаг амьтанд чиглэгддэгийг бүгдэд сануулахыг хүсч байгаагаа илэрхийлээд, Дээрхийн гэгээнийг урт наслахыг мөн Потала ордондоо эргэн заларч, номын хүрдийг эргүүлэхийг ерөөв.

Шашны нарийн бичгийн дарга уулзалтад оролцсон бүх хүмүүст талархал илэрхийлж, аливаа алдаа дутагдал гарсан бол өршөөхийг хүсэв. Тэрбээр дэлхий дээрх бүх сайн сайхан, аз жаргалын эх ундарга нь буддын ном бөгөөд энэ нь урт удаан хугацаанд оршиж, багш нар урт наслаж, Төвөдүүд эв нэгдэлтэй байхыг хүсэн ерөөснөөр үгээ дуусгалаа.

Англи хэлнээс орчуулсан Б.Одгэрэл

Би бол энгийн л нэг буддын хувраг тул төрсөн өдрийн баяр тэмдэглэдэггүй билээ. Хэдий тийм боловч та бүхэн миний мэндэлсэн өдрийг тэмдэглэх баярт үйл зохион байгуулж байгаа учир санаа бодлоо хуваалцъя.

Материаллаг хөгжлийн төлөө хичээн зүтгэх нь хэдий чухал боловч үүний зэрэгцээ гагц ойр дотнынхондоо гэлтгүй хэн бүрд энэрэнгүй, сайхан сэтгэлээр хандаж, сэтгэлийн амар амгаланг бий болгоход анхаарах нь машид чухал юм. Чингэж чадвал та бүхэн энэ дэлхийг илүү сайн сайхан болгоход хувь нэмрээ оруулж чадах билээ.

Хүмүүнлэг үнэт зүйлс, шашин хоорондын эв нэгдлийг дэмжих, хүний оюун ухаан, сэтгэл хөдлөлийн талаарх эртний Энэтхэгийн мэргэн ухаан, сэтгэлийн амар амгалан, энэрэнэл нигүүлслийг хөгжүүлэх замаар дэлхий дахинд чухал хувь нэмэр оруулах асар их боломж бүхий Төвөдийн өв, соёлыг хадгалж хамгаалах талаарх үүргээ би цаашид ч хичээн биелүүлсээр байх болно.

Өдөр тутмын амьдралдаа би Бурхан багш, Шантидева зэрэг эртний Энэтхэгийн билгүүн эрдэмт мэргэдийн сургаалыг санан, тууштай, зоригтой байхыг хичээдэг билээ. Шантидева гэгээний дараах залбирлыг би үргэлж санаж явдаг юм. 

    Сансар хорвоо хэдий удаан оршоод

    Хамаг амьтан төдий удаан орших хүртэл 

    Би ч бас тэрчлэн ажраад

    Амьтны зовлонг арилгах болтугай.

Миний хорвоод мэндэлсэн өдрийг тэмдэглэх завшаанд дулдуйдан сэтгэлийн амар амгалан, энэрэл нигүүлслийг хөгжүүлж байгаад тань талархан сууна.

Даши дэлэг. Өлзий хутаг орших болтугай.

Далай лам

2025 оны 7 дугаар сарын 5

2011 оны 9 дүгээр сарын 24-нд би Төвөдийн буддын шашны уламжлалуудын тэргүүдтэй уулзахдаа Далай ламын институци цаашид үргэлжлэх эсэх асуудлаар эх орондоо болон хилийн чанадад амьдарч буй төвөд иргэд, Төвөдийн буддын шашныг шүтдэг, Төвөд орон хийгээд төвөдүүдтэй холбоотой бүх хүнд хандан нэгэн чухал мэдэгдэл хийсэн билээ. Тэгэхэд би "Аль тэртээ 1969 онд Далай ламын хойд дүрийг ирээдүйд үргэлжлүүлэн тодруулах эсэхийг холбогдох хүмүүс шийдэх ёстой гэдгийг тодорхой илэрхийлсэн" хэмээн онцлон тэмдэглэсэн билээ.

Мөн "Нас сүүдэр ер хүрээд Төвөдийн буддын шашны дээд хэргэмт лам нар, Төвөдийн ард түмэн, Төвөдийн буддын шашныг дагадаг хүмүүстэй зөвлөлдөн, Далай ламын институцийг үргэлжлүүлэх эсэх асуудлыг нягталж үзэх болно" хэмээн мэдэгдсэн юм.

Хэдий Далай ламын институцийн асуудлаар олон нийтийн дунд хэлэлцүүлэг өрнүүлээгүй боловч өнгөрсөн 14 жилийн хугацаанд Төвөдийн шашны уламжлалуудын тэргүүд, хилийн чанад дахь Төвөдийн дүрвэгсдийн парламентын гишүүд, Ерөнхий чуулганд оролцогчид, хилийн чанад дахь Төвөдийн Төв Захиргааны гишүүд, төрийн бус байгууллагууд, Хималайн бүс нутаг, Монгол, ОХУ-ын буддын шашинт бүгд найрамдах улсууд мөн Хятад зэрэг Азийн бусад орнуудын сүсэгтнүүдээс надад Далай ламын институцийг үргэлжлүүлэхийг хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлсэн чин сэтгэлийн бичиг, захидал ирүүлсээр байна. Ялангуяа Төвөдөд байгаа үндэс нэгтнүүдээс минь янз бүрийн сувгаар мөн ийм утгатай хүсэлт ирсээр буй. Энэ бүхнийг үндэслэн би Далай ламын институци цаашид үргэлжлэн оршин тогтнох болно гэдгийг батлан мэдэгдэж байна.

Дараагийн Далай ламын хойд дүрийг тодруулах явцын талаар 2011 оны 9 дүгээр сарын 24-ний мэдэгдэлд "Зөвхөн Гандан Повран сан буюу Далай ламын Тамгын газрын гишүүд дээрх үйл ажиллагааг хэрэгжүүлэх үүргийг хүлээнэ" хэмээн тодорхой заасан бөгөөд тус сан энэ үүргийнхээ дагуу Төвөдийн буддын шашны уламжлалуудын тэргүүд, Далай ламын дамжлагатай гүн бат барилдлага бүхий итгэлтэй, тангараг дамцагт номын сахиуснуудтай зөвлөлдөх учиртай. Ийн тэд эртнээс баримталж ирсэн уламжлалын дагуу хойд дүрийг хайх, танин тодруулах ёсыг гүйцэтгэх юм.

Үүгээр би гагцхүү Гандан Повран сан Далай ламын хойд дүрийг тодруулах эрх бүхий тул өөр хэн ч энэ асуудалд хөндлөнгөөс оролцох эрхгүй гэдгийг  баталж байна.

Далай лам

Дарамсала, 2025 оны 5 дугаар сарын 21

Гольфын тэрэгтэй явсан Дээрхийн гэгээнтэн хийдийн гадна талбайг бүрхсэн саравчин дор буусан тул бороонд норсонгүй. Тэрбээр хийдийн доод талын задгай тагтан дээрх сэнтий рүүгээ явах зуураа хоёр талаас нь мэндчилж буй хүмүүст баяртайгаар хариулж байлаа.

Ойролцоогоор 7000 орчим хүн гурван газар буюу Калачакра хийд, Зүглагхан хийдийн гадна талбай, мөн Кирти Гомпа хийд болон ойролцоох талбайг дүүргэн цугларсан байв. 

Талбайн голд Дээрхийн гэгээнтнийг Сажа Гонма ринбүүчи, Гандан Три ринбүүчи, Сажа Тризин, Таглун Матрул ринбүүчи мөн дээд мяндагтай лам нар болон буддын бусад уламжлалын гишүүд угтан авлаа. Зочдын дунд байсан хиндү, христ, лал, бахай, иудей, жайнизм, сикхизм зэрэг шашны төлөөлөгчид ч мөн угтан мэндчилэв.

Кирти ринбүүчи Дээрхийн гэгээнтний цадиг буюу "Аянгат үүлсийн яруу эгшиг" нэртэй хүндэтгэлийн өргөн дэлгэр үгийг төвөд хэлээр уншлаа. Үүний товч утгыг өгүүлбэл,  ханьцашгүй Шагжамүни Буддагийн сургаал болон Төвөдийн хөгжил цэцэглэл хоёул устаж мөхөх аюулд тулгарсан үед Дээрхийн гэгээн өмнөх XIII Далай ламын бошго ёсоор Гүмбүм хийдийн ойролцоох Такцэр хэмээх газар мэндэлсэн байна. Түүнийг XIV Далай ламаар тодруулж, Потала ордонд сэнтийд залсан байна. Тодорхой хугацааны дараа тэрбээр Төвөдийн шашин, төрийн хэргийг хариуцах үүргийг хүлээжээ. 

Эцэст нь тэрбээр Энэтхэгт орогнохоос өөр аргагүй болсон юм. Тэр цагаас хойш хүч үл хэрэглэх явдлыг гол зорилгоо болгон, дэлхий даяар энх тайван, эв найрамдлыг бэхжүүлэхийн төлөө ажиллаж, үүнтэй холбоотойгоор зэвсэглэлийг зогсоох, цөмийн зэвсгийг устгахыг тууштай дэмжсээр иржээ.

Дээрхийн гэгээнтэн амьдралд аз жаргалыг эрэлхийлэхэд материаллаг баялгаас илүү дотоод амар амгалан чухал хэмээн зөвлөдөг.

Төвөдийн ард түмний эрх чөлөөний асуудлыг шийдвэрлэх оролдлогын хүрээнд тэрбээр яриа хэлэлцээрээр дамжуулан харилцан ашигтай байдалд хүрэх Дундад Замыг санал болгосон байна.

Тэрбээр Төвөдийн буддын шашин нь Наландагийн жинхэнэ уламжлалаас гаралтай, түүнийг хадгалж үлдсэн болохыг батлан харуулсан байна.

Хайр энэрэл, нигүүлсэл, сэтгэл ханамж, тэвчээр, ёс суртахууны сахилга батыг сурталчилж, эдгээр чанаруудыг төлөвшүүлэх нь бүх шашны үндсэн сургаал байдгийг онцлон тэмдэглэснээр Дээрхийн гэгээнтэн дэлхийн шашны уламжлалууд хоорондын харилцан хүндэтгэл, бишрэлийг хөхүүлэн дэмжиж, тэдгээрийн хооронд гүүр бий болгожээ. Ийнхүү тэрбээр өөрийгөө дэлхийг энх тайван руу хөтөлж буй хосгүй багш болохоо харуулсан юм.

Дараа нь Кирти ринбүчийн мэдэгдэв: "Модон могой жилийн тавдугаар сарын тавны өлзий дэмбэрэлтэй энэхүү өдөр Төвөдийн оюун санааны их удирдагчид, Хятадын буддын шашны төлөөлөгч, Энэтхэг, Шри Ланка, Тайланд, Бирмийн бага хөлгөний уламжлалын төлөөлөгчид, хиндү, христ, лал, бахай, иудей, жайнизм, сикхизм болон бусад шашны уламжлалын төлөөлөгчид, түүнчлэн Төвөдийн ардчиллын гурван тулгуур багана болсон гурван мужийн үнэнч ард түмэн бид танд бие, хэл, сэтгэлийн гурван үүдээр бишрэнгүйгээр хүндэтгэн мөргөж байна.”

"Танд тусгай бэлэг гардуулахыг зөвшөөрнө үү. Үүний сууринд таныг Аюуш бурхны (насны бурхан) мөн чанарт оршсоор байхыг бэлгэдсэн урт насны хумх бий. Хумхны дээр буй цагаан бадамлянхуа нь таныг энэ ертөнцөд мэндэлсэн хэдий ч түүний хир буртгаас ангид оршдогийг харуулна. Бадамлянхуа дээрх бөмбөрцөг нь таныг гэгээрсэн үйлс зохионгуйгаа зохиохоор энэ дэлхийг сонгосныг харуулна. Бөмбөрцгийн дээр хоосон чанар, бодь сэтгэлийг хослуулан мөрийг заахыг бэлгэдсэн наран саран дэвсгэр бий. Энэ дэвсгэр дээр номт шар хувцсыг асаасан хуврагийн дүрээр Жанрайсиг бурхны мөн чанартай "XXI зууны оюун санааны ханьцашгүй багш" буюу Дээрхийн гэгээнтэн та хоёр алгаа хавсран залбирч, хамаг амьтныг энэрэл нигүүлслээр болгоон зогсож байгаа юм.”

"Үнэт алт мөнгөөр урласан энэхүү дурсгалын бэлгийг та бидний багш шавийн өлзий дэмбэрэлтэй олон барилдлагыг бэлгэдэн Дээрхийн гэгээнтэн танаа өргөн барьж байна. Бид үүнийг баяр баясгалан, итгэл, бахдал, чин бишрэлээр хосгүй эрхэм дээд XIV Далай лам таныг "XXI зууны оюун санааны ханьцашгүй багш" хэмээн өргөмжилж, өргөн барьж байгаа юм. Биднийг нигүүлсэнгүй мэлмийгээрээ болгоон адислана уу."

Дурдсан бэлгийг ер бусын урт цагаан хадгаар холбогдсон Төвөдийн шашны тэргүүнүүд, засаг захиргааны гишүүд болон шашны бусад уламжлалын төлөөлөгчид хамтдаа Дээрхийн гэгээнд гардуулав.

Дараа нь Кирти ринбүчи, Касүр Жавзанбадам, Касүр Түвдэн Лүнриг нар Дээрхийн гэгээнд мандал болон Бурхан багшийн бие, хэл, сэтгэлийг бэлгэдсэн тахилыг өргөн барилаа. Дээрхийн гэгээний хоёр багшийн зохиосон "Үхэшгүй мөнхийн дуулал" хэмээх өргөн дэлгэр залбирлыг гол болгон урт наслахын залбирал уншив. Энэхүү залбиралд дараах бадаг багтана:

Танд бид чин сэтгэлээсээ залбирал өргөе:

Цастын орныг хамгаалагч Данзанжамц зуун галавт орштугай.

Адислалаа түүнд хайрлагтун

Ашид түүгээр түүний хүсэл тэмүүлэл саадгүй биелэх болтугай.

Цугласан олонд цай, бэрээс тараалаа. Зохион байгуулах хорооны дарга Түвдэн Лүнриг нийтэд хандан үг хэлэв.

“Энэхүү онцгой үйл явдлаар бид Дээрхийн гэгээнтэнд "XXI зууны оюун санааны ханьцашгүй багш" цолыг хүндэтгэн гардуулахаар энд цуглаад байна. Бид түүний төлөө маань тарни, дарь эхийн магтаал уншиж, амьтны амь дархалж, байгаль орчноо цэвэрлэсэн. Үүний хажуугаар Кирти хийдэд долоо хоногийн турш Дээрхийн гэгээнтнийг урт наслахын тухайд тусгай зан үйл хийлээ.”

“Амдо нутгаас гаралтай бид Дээрхийн гэгээнийг 80 нас сүүдэр зооглоход нь ойг тэмдэглэж өгсөн билээ. Тэгэхэд Дээрхийн гэгээнтэн биднээс 90 насны ойг нь ч мөн дахин тэмдэглэж өгөхийг хүссэн юм. Энэ удаад бид дэлхийн шашны төлөөлөгчдийг урьж оролцуулж байна.”

“Дээрхийн гэгээнтнээс хамаг амьтны тусын тулд, номыг дэлгэрүүлэхийн төлөө урт наслахыг хүсэн айлтгая. Биднийг ч мөн гэгээрэлд хүртэл үл орхин дагуулахыг хүсье. 2011 онд дараагийн хувилгаан дүрийн талаар гаргасан мэдэгдлийн тухайд Жанрайсиг бурхан болон Төвөдийн ард түмний хоорондын барилдлага хүчтэй тул бид Дээрхийн гэгээний хойд дүрийг үргэлжлүүлэн тодруулахыг хүсэж байна. Түүний 100 насны ойг Төвөдөд тэмдэглэх боломжтой болох болтугай хэмээн залбиръя.”

Дээрхийн гэгээнийг үг хэлэхийг урилаа.

“Өнөөдөр ийнхүү 90 насны төрсөн өдрөө тэмдэглэж байна. Хэдий өдгөө 90 настай хэдий ч миний  бие эрүүл саруул, сайн байна. Энэ олон жилийн турш би Төвөдийн ард түмэн хийгээд шашин номын төлөө хичээн зүтгэсэн. Мөн би дэлхийн өнцөг булан бүрт байгаа хүмүүстэй холбоо тогтоож, эрдэмтэдтэй үр дүнтэй хэлэлцүүлэг өрнүүлж байлаа. Амьдрал минь утга учиртай өнгөрлөө. Олон оронд зочилж, өөр өөр хүмүүстэй  хүнтэй уулзаж байлаа. Хүмүүний төрлийг олж төрсөн энэ амьдрал минь дэлхийн хүмүүст үр өгөөжтэй байсан болов уу гэж би боддог бөгөөд амьдралынхаа үлдсэн хэсгийг бусдын сайн сайхны төлөө зориулна.”

"Далай ламын институци цаашид үргэлжлэн оршин тогтнох болно. Амдо нутагт төрсөн хүү би эрдэм сурахаар Лхаст очиж байлаа. Өмнө нь хэлсэнчлэн би өөрийгөө шашин ном, хамаг амьтны тусын тулд хичээн зүтгэж чадсан гэж боддог бөгөөд цаашид ч тийн зүтгэхээр зорьж буй билээ" хэмээн Дээрхийн гэгээнтэн үргэлжлүүлэн айлдлаа.

Дээрхийн гэгээнтэнд төвөд заншил ёсоор төрсөн өдрийн балинг өргөн барихад тэрбээр хэсгийг зооглов. Үүний дараа тэрбээр өөрийнх нь хийсэн сайн үйлсийг дүрсэлсэн хоёр танка зургийн бүтээлгийг сөхөж, адислалаа. Дээд шүүхийн комиссар Ишэ Ванмо Дээрхийн гэгээнтний гурван боть намтрыг танилцуулсан бол парламентын дарга Хэнпо Сонам Тэнпэл Дээрхийн гэгээнтний амьдралыг харуулсан зурагт ном гаргажээ. Эцэст нь, Сикён Бямбацэрэн Дээрхийн гэгээнтний ололт амжилтыг тэмдэглэсэн нийтлэл, шүлгийн хоёр боть эмхэтгэлийг танилцуулав.

Түүний төрсөн өдөрт зориулан толилуулсан дуу, шүлгүүдэд Дээрхийн гэгээнтний дөрвөн үүрэг амлалт болон Наландагийн уламжлалыг Энэтхэгт эргүүлэн авчирсныг нь өргөмжлөн хүндэтгэсэн байв. У-цан, Дхотө, Дхомэй мужийн бүжгийн хамтлагууд бүжиж, хаалтын дуу, бүжгээр өнөөдрийг аз жаргал, баяр хөөрийн өдөр хэмээн тунхаглалаа.

Зохион байгуулах хорооны дэд дарга арга хэмжээний санхүүгийн тайланг танилцуулав. 17 орны томоохон 40 мөн бусад 125 хандивлагчаас хандив цугласан байна. Цугласан хандиваас үлдсэнийг Бодгаяа дахь “Далай Ламын нэрэмжит Төвөд болон Эртний Энэтхэгийн билгүүн эрдмийн төв”-д хандивлана хэмээн зарлалаа.

Тэрбээр ярианыхаа төгсгөлд Дээрхийн гэгээнтэнд урт удаан, эрүүл энх байж даян дэлхийг гэрэлтүүлсээр байхыг хүсэн ерөөж, дэлхий даяар энх тайван, амар амгалан цэцэглэн хөгжих болтугай хэмээн залбирав.

Зохион байгуулах хорооны ерөнхий нарийн бичгийн дарга Чойдогжамц Дээрхийн гэгээнтэнд ерэн жилийн гайхамшигтай амьдралынх нь ойн хүндэтгэлийн ёслолын үеэр өргөл хүндэтгэлийг хүлээн авсанд талархал илэрхийллээ. 

Тэрбээр цааш үргэлжлүүлэн, "Энэүү тэмдэглэлт үйлд явдалд оролцсон та бүхэнд баярлалаа. Мөн энд бидэнтэй хамт байх боломжгүй, энэ үйл ажиллагаанд оролцох боломж нь хязгаарлагдсан Төвөд дэх ахан дүүсээ бодож байна" хэмээв.

Дээрхийн гэгээнтэн царайдаа баяр баясгалан тодруулсаар өргөөндөө буцаж морилохуйд тэнд цугласан олон мөн баяр хөөрөөр дүүрэн үдлээ.

Англи хэлнээс орчуулсан Б.Одгэрэл

Тэрбээр захидалдаа "1959 оны гуравдугаар сард БНХАУ-ын эрх баригчдыг эсэргүүцсэн Төвөдийн ард түмний бослогын дараа би Төвөдөөс дүрвэхээс өөр аргагүйд хүрч,  амьдралынхаа ихэнх хугацааг Энэтхэгт өнгөрөөж буйг та бүхэн мэдэх билээ. Тиймээс энэ улс надад онцгой дотно санагддаг. Дэлхийн хамгийн олон хүн амтай, хамгийн том ардчилсан орон гэдгээс гадна Энэтхэг орон эртний мэдлэг ухааны өв их эрдэнэтэй. Үүнийг орчин үеийн боловсролтой хослуулбал дэлхий дахиныг амар амгалан, аз жаргалтай болгоход хувь нэмэр оруулна гэдэгт би итгэж байна.”

“Хүний оюун ухаан, сэтгэл хөдлөлийн талаарх Энэтхэгийн эртний гүн гүнзгий  мэдлэг ухааныг лавшруулан судлах явдлыг би ихэд онцгойлон дэмжсээр ирлээ. Эл эрдэм хүнийг тайван амгалан, халуун дулаан сэтгэлтэй болгох үндэс суурийг тавихын зэрэгцээ даян дэлхийд энх тайван, энэрэнгүй ёсыг цогцлооход харшилдаг уур хилэн, айдас, үзэн ядалт зэрэг муу сэтгэлийг дарахад тус болж чадах юм.”

“Төвөдүүд бидэнд 66 жилийн турш найрсаг зочломтгой зангаар хандаж буй Энэтхэгийн Засгийн газар болон нийт ард түмэнд бид гүнээ талархаж байна. Мөн Энэтхэгийн эртний "каруна" (энэрэл нигүүлсэл) болон "ахимса" (хүч үл хэрэглэх) зэрэг үнэт зүйлсэд  суурилсан буддын соёлоо хамгаалах, хадгалах гэсэн бидний хүчин чармайлтыг ямагт өгөөмөр сэтгэлээр дэмжиж ирсэнд нь туйлын ихээр талархаж байна" хэмээжээ.

Дээрхийн гэгээн захидлынхаа төгсгөлд Ерөнхийлөгчид аз жаргал, эрүүл энхийг хүсэн ерөөж,  их улсаа удирдах үйлсэд нь амжилт хүссэн байна.

Англи хэлнээс орчуулсан Б.Одгэрэл

Тэрбээр сэнтийдээ залран, тэнд цугласан олон мянган сүсэгтэнтэй хамт Манал бурханы залбирал уншиж эхлэв. Дээрхийн гэгээний удахгүй тохиох 90 насны ой болон Төвөдийн Төв Захиргаанаас зарласан "Энэрэл нигүүлслийн жил"-ийг тохиолдуулсан уг арга хэмжээг Сэра Мэ хийдийн лам хуврагууд зохион байгуулж, Шарпа Чоже ринбүүчи болон Сэра Мэ хийдийн хамба нар удирдан явуулав.

Сэра Мэ хийдийн унзад ламын хөтлөн явуулсан уншлагын үеэр цай болон бэрээс тараалаа. Уншлага түр завсарлахад Дээрхийн гэгээнтэн хэдэн жилийн өмнө өөрийн зохиосон Балдан Лхам бурханыг урин залах уншлагын аман дамжлагыг хүртээв.

Нэг цаг гаруй хугацаанд мөргөлд оролцсоныхоо дараа Дээрхийн гэгээнтэн хоёр талаар эгнэн инээмсэглэн зогсох хүмүүсийн мэндчилгээнд хариулсаар хийдээс гарч өргөө рүүгээ буцлаа.

Англи хэлнээс орчуулсан Б.Одгэрэл 

Тэрбээр захидалдаа “Танай улсад анхны удаа айлчлах боломж 1979 онд надад тохиосон билээ. Тэр үеийн болон түүнээс хойших хэд хэдэн айлчлалын дулаахан дотно дурсамж миний сэтгэлд гүнээ хадгалагдсан хэвээр. Монголын ард түмэн, тэр дундаа ахмад буурлууд, залуу хойч үеийнхэн хүний язгуур үнэт зүйлсийг дэмжин хөгжүүлэх, уламжлалт буддын мэдлэгийг орчин үеийн боловсролтой хослуулахыг эрмэлзэж байдаг нь надад ихээхэн урам зориг өгдөг. 

Монгол, Төвөдийн ард түмэн ахан дүүсийн дотно харилцаатай байсаар ирсэн. Гуравдугаар Далай лам Сономжамцын үеэс хойш бид Монголын ард түмэнтэй өвөрмөц, онцгой холбоог тогтоосон.  

Монголд хийсэн айлчлалуудынхаа үеэр дурдаж байсанчлан хэдийгээр танай улсад бусад төрлийн шашин шүтлэг, урсгалууд дэлгэрч байгаа ч монголчуудын түүхэн онцлог, соёл, оюун санааны амьдралыг тодорхойлж ирсэн гол хүчин зүйл нь буддын шашин билээ. Бурхан багшийн сургаальд энэрэн нигүүлсэх, хүч үл хэрэглэх зэрэг хүмүүний язгуур чанарыг чухалчлан номлодог. Та болон танай Засгийн газар хүмүүнлэгийн эдгээр үндсэн үнэт зүйлсийг үргэлжлүүлэн, хайрлан хамгаална гэдэгт итгэлтэй байна.  

Монгол Улс сүүлийн жилүүдэд бүхий л салбарт ахиц дэвшил гаргасныг би бишрэн хүндэлдэг. Ийм өргөн хүрээтэй ололт амжилтууд нь ялангуяа нэн ядуу, эмзэг бүлгийн иргэдийн амьдралд бодит өөрчлөлт авчирч чадвал илүү гүн утга агуулгатай болох нь гарцаагүй” хэмээн өгүүлжээ.  

Дээрхийн гэгээнтэн захидлынхаа төгсгөлд Монголын ард түмний итгэл найдвар, хүсэл тэмүүллийг биелүүлэх их үйлсэд нь шинэ Ерөнхий сайдад амжилт хүсэж, ерөөл өргөлөө.

Орчуулсан Р.Манлай

Эвэр бүрээ, цан хэнгэрэг, дуучдын дуугаар угтуулсан Дээрхийн Гэгээн гольфын тэрэгтэйгээ хашаан дундуур явж өнгөрөхдөө хоёр талаар эгнэсэн хүмүүсийн мэндчилгээнд баяртайгаар хариулж байлаа. Тэрээр дуганы тагтан дээр түр зогсож, ойролцоогоор 5500 гаруй хүн бүхий цугласан олныг тогтож хараад гар даллан мэндчилэв.

Дээрхийн Гэгээн хийд доторх сэнтийдээ залрахад мөргөл эхэллээ. Мөргөлийг Самдан ринбүчи толгойлон, баруун талд нь Кецан ринбүчи, зүүн талд нь Чохор Ринбүчи нар заларсан байв. Бурхан багшийн магтаал уншлагуудын араас V Далай лам Аюуш бурханы дүр бүхий ловон Бадамжунай бурхны үзэгдэлтэй учирсныхаа дараа зохиосон "Аюуш бурханы насны авшиг" хэмээх залбаралыг үйлдлээ.

Саад бэрхшээлийг арилгаж, багшид урт насыг хайрла хэмээн дагинасыг урин дуудав. Хамаг амьтны аз жаргал, сайн сайхны эх ундарга болох багшийг урт удаан наслахыг хүслээ. Энэ хооронд өглөгийн эздийн дундаас нэгэн цуваа цувран гарч, хашаанаас дуган руу орж, сэнтийг өнгөрөн, буцаж гарч ирэв. Гэгээрсэн бурхдын баримал, судрын ботиуд болон асар том хуйлмал хивсийг өргөн барьжээ.

Нагаржунай багшийн магтан дууллаар адисласан цайны араас бэрээс тараав. Богд Зонховын уламжлалыг алдаршуулахын тулд багшийг урт наслахыг хүссэн уншлагыг уншлаа.

Бат оршил өргөх ёслолын үндсэн залбирал эхлэх үед багшийг хоосон чанарын агаараас цагаан өнгийн лагшинтай, нэгэн нигур, хоёр мутартай, мөнх наслахыг бэлгэдсэн хумх барьсан Аюуш бурханы дүрээр төсөөлөн бясалгалаа. Ловон Бадамжунайн найман дүр болон Иш Цожал дагинад хандсан залбирлууд

“... Мөнх насыг бүтээх адистэдийг хайрлагтун.” хэмээн төгсөв.

Дээрхийн гэгээнтэн Самдан ринбүчийн өргөсөн урт насны сумыг гардан авч агаарт түргэн зуур даллалаа. Үүний дараа Дээрхийн гэгээнд тахилын идээ өргөхөд тэрээр бэлгэдлийн чанартай хэсгийг хүртэв.

Төвөд орны ном сургаал хийгээд амьтан бүгдийн ивээгч та

Хоосон чанар ба бодь сэтгэл хосолсон мөрийг ихэд тодруулагч та

Сургаалын далай Данзан Жамц, Жанрайсиг,

Мутартаа бадамлянхуа барьсан танаа мөргөмү,

Таны санасан бүхэн ая дангаар биелэх болтугай.

Дээрх залбирлыг гурвантаа уншсаны дараа Дээрхийн гэгээний Жамбал Агваан Лувсан Иш Данзан Жамц хэмээх шашны нэрийг нь дурдан орчлон ертөнцийг бэлгэдсэн мандал өргөж, хязгааргүй наслахыг хүсэн уламжиллаа. Үүний дараа түүнд бурхан багшийн лагшин, зарлиг, тааллын бэлгэдлүүд хийгээд урт насны хумх, рашаан, мөн урт насны үрэл зэргийг өргөв. Амар амгалан, арвижуулах, эрхшээлд оруулах, хүчирхэгжүүлэх дөрвөн үйлсийг бэлгэдсэн балингуудыг бүх өвчин, муу хүч, саад тотгорыг арилгах зорилгоор өргөсний эцэст хаан төрийн долоон эрдэнэ, өлзийт тахил хийгээд зайнуудаар тахил өргөлөө.

Дээрхийн гэгээнтний хоёр багшийн зохиосон өлмий бататгах залбирлын араас Жамьян Хэнцэ Чогий Лодойн зохиосон залбирлыг уншив.

Үүний дараа анхаарал гурван Төвөд эмэгтэйд шилжихэд удирдагч нь Дээрхийн Гэгээнд зориулсан "Мөнхийн рашааны таатай аялгуу" хэмээх залбирлыг уншлаа.

Бүх Ялгуусан бурхдын агуу их нигүүлсэхүй, дээд билиг билгүүний лагшин

Цаст уул мэт цагаан өнгөтэй ганц дүрд хураангуйлсан,

Ханьцашгүй дээд Арьяабалын хувилгаан лагшин

Гурван орны амьтдын багш та үргэлж ялалт байгуулагтун!

Гурван ертөнцөд хосгүй гайхамшигт,

Удамбар цэцэг мэт эрхэмсэг бүхнийг айлдагч,

Энэ орчлонгийн бүх амьтан, сургаалын их титэм эрдэнэ,

Бадамлянхуа баригч, сайн Ялгуусан таныг урт наслахыг гуйму.

Зөрчилтэй цаг үед, хэдий эрт Будда болсон ч

Мутар гишүүнээрээ амьтдыг тэтгэн баригч,

Таны сэтгэл, тангараг очир мэт бат,

Арван газрын бодьсадва таныг урт наслахыг гуйму.

Гэгээрлийн үе шатат замын бүх мэдлэг,

Гурван талтай салшгүй хосолсон,

Билиг, нигүүлслийн чанарууд нь төсөөлшгүй,

Хойд нутгийн хоёрдугаар Будда таныг урт наслахыг гуйму.

Номлох, мэтгэлцэх, зохиох үйлд тань торох юу ч үгүй,

Магад итгэлийн найман их сан хязгааргүй,

Төгс танин мэдэхүйгээр үзэгдэл бүрийг алдалгүйгээр уусган, Номыг айлдагч.

Агуу Их, Дайснаа дарагч таныг урт наслахыг гуйму.

Хоосон чанар хийгээд бодь сэтгэлийн биелэл

Дээрхийн гэгээн та Төвөдийн ивээгч сахиус билээ

Бидний залбирал тан дээр цэцэг мэт асгаран буудаг билээ.

"Таны 90 насны төрсөн өдрийг тохиолдуулан Дүвтов Тантон Жалбуугийн зохиосон энэхүү дууг толилуулъя."

Голын бүсгүй дараах бадгийн мөрүүдийг дуулахад хамтрагчид нь даган түрлээ. Төгсгөлд нь цугласан олон халуун алга ташилтаар баяр хүргэв.

Цаст уулсаар хүрээлэгдсэн Төвөдийн тэнгэрлэг оронд,

Амьтан бүхний аз жаргал, аврал итгэлийн эх ундарга

Данзан Жамц буюу Жанрайсиг бурхан бодитой

Түүний нас зуун галавт бат оршиг!

Талархлын мандал өргөсний дараа Дээрхийн Гэгээн цугласан олонд хандан айлдвар айлдав.

“Өнөөдөр Даржээлин дэх Төвөдийн Төв Сургуулийн төгсөгчид, Нью-Йорк болон Нью-Жерси дэх Төвөдийн Нийгэмлэг, мөн Миннесотагийн Төвөд-Америкийн сангийнхан намайг урт наслахыг ерөөн бат оршил өргөлөө.”

“Би Силингийн ойролцоо төрж, Лхаст нүүж ирсэн бөгөөд Жово бурханы өмнө өөрийн хамба багш Ёнзин Лин ринбүчэгээс эхлэн суралцагчийн болон гэлэнгийн сахилыг хүртсэн юм.”

“Би та нарт өмнө нь Бурхан багшийн тухай зүүдлэх буюу үзэгдэлд харсан талаараа ярьж байсан байж магадгүй. Тэрбээр миний өмнө биечлэн бууж ирсэн бөгөөд би түүнийг тойрон хүрээлсэн олны дунд байлаа. Намайг дуудахад нь би хүндэтгэлтэйгээр дөхөн очиход тэрбээр шавь нараа халамжлан энхрийлэх мэт толгойг минь зөөлөн илсэн юм. Би “Ном өнөд удаан орших болтугай!” хэмээн залбираад, залбирлынхаа дагуу үйлчлэхээр шийдсэн билээ.”

“Төвөдүүд бидний хадгалж ирсэн уламжлал нь Бурхан багшийн бүх сургаалын охь шимийг илэрхийлдэг. Тэрээр миний толгойг илж, миний хийсэн зүйлийг сайшааж байгаагаа илэрхийлсэн юм.”

“Надад хэсэг шоколаднаас өөр түүнд өргөх зүйл байсангүй тул түүнийгээ өгөхөд тэрбээр таалалтай байлаа. Түүний энэрэнгүй, нигүүлсэнгүйгээр халамжилж буй нь намайг үнэхээр гайхашруулсан юм.”

“Та бүхний мэдэж байгаачлан, би Төвөдөөс дүрвэж Энэтхэгт ирээд амьдралынхаа ихэнх хугацааг энд өнгөрөөсөн. Бодгаяа болон бусад олон газарт зочилж, ном айлдах боломжтой байсан нь үнэхээр сайн хэрэг байлаа.”

“Лама Дорж Чан, Лин ринбүчи нараас хүртсэн сургаалаа амьдралдаа хэрэгжүүлснээр би сэтгэлээ хувиргаж чадсан. Хятадад Мао Зэдун надад эелдэг хандаж байлаа. Тэрээр орчин үеийн шинжлэх ухааныг сонирхож байгааг минь магтаж байсан ч, шашин бол хор гэж хэлснээс нь би түүнийг номонд дайсагнаж байгааг мэдэж авсан юм.”

“Би бас олон оронд аялан, ном айлдаж, буддын сургаалыг дэлгэрүүлэхэд хувь нэмэр оруулах боломжтой байв. Ёс зүй, бясалгал төвлөрөл, билэг билгүүн гэсэн гурван суртхаалын дотроос би гол төлөв бодь сэтгэлийг хөгжүүлэх болон хоосон чанарын үзлийг бясалгах тал дээр илүү ажилласан байдаг.”

“Шагжамүни Буддагийн сургаал хумигдаж буй цаг үед амьдарч байгаа хэдий ч шавь нар бид тэдгээрийг өөрсдийн дотор дахин сэргээж чадна. Буддагийн айлдваруудыг эсэргүүцэж байсан хүмүүс ч эцэстээ түүнийг сонирхож магадгүй гэж надад санагддаг.”

“Бид бол Буддын сургаалтай учирсан хүмүүс. Миний хувьд Буддын номд үйлчлэхийн тулд чадах бүхнээ хийдэг. Өглөө бүр, сэрсэн даруйдаа би бодь сэтгэлийг төрүүлж, хоосон чанарыг бясалгадаг бөгөөд бусдад тустай байхын төлөө залбирдаг. Та бүхнийг миний шавь нар гэж хэлж болох учраас, би өөрийгөө хэрхэн дадалжуулж, бодь сэтгэл болон хоосон чанарыг хэрхэн бясалгадгаа тайлбарлаж байгаа юм. Та бүхэн ч үүнийг хөгжүүлэхийг хичээх хэрэгтэй. Миний хэлэх зүйл ингээд өндөрлөж байна. Даши Дэлэг!”

Бурхан багшийн сургаал дэлгэрэхийн төлөөх уншлагууд, “Үнэн үгийн залбирал” болон бодь сэтгэлийг хөгжүүлэхийн төлөөх залбирлаар энэ удаагийн ёслол өндөрлөлөө. Дээрхийн гэгээн дацангаас цахилгаан шат руу явж байхдаа олны зүг хандан инээмсэглэж, гар даллаж байв. Хашаанд ирээд тэрбээр гольфын тэргэндээ сууж өргөө рүүгээ буцахдаа сэтгэл хангалуун харагдаж байлаа.

Англи хэлнээс орчуулсан Б.Одгэрэл

Тэрбээр захидалдаа "Дэлхий даяар хүн төрөлхтний харилцан хамаарал, нэгдмэл байдлын мэдрэмж улам бүр нэмэгдэж байгаа хэдий ч өнөөдөр дэлхий ертөнц маань маш хэцүү цаг үеийг туулж байна. Солонгосын хойг дахь энх тайвны тогтвортой байдал дэлхий дахины хувьд нэн чухал ач холбогдолтой. Дипломат харилцаа, яриа хэлэлцээгээр дамжуулан бүс нутагт тогтвортой энх тайвныг тогтоохын төлөө тууштай хүчин чармайлт гаргасаар байх болно гэдэгт тань би итгэлтэй байна.

Сүүлийн жилүүдэд Энэтхэгт сэргээн байгуулсан сургалтын төвүүдэд суралцах сонирхолтой Солонгосын буддистуудын тоо нэмэгдсээр байна. Мөн би Энэтхэгт эргэл мөргөл хийхээр ирсэн Солонгосын буддын шашинтай ахан дүүстэй байнга уулздаг.

Таныг өмнөө тулгарч буй аливаа бэрхшээлийг даван туулж, Өмнөд Солонгосын ард түмний итгэл найдвар, хүсэл тэмүүллийг биелүүлэн, илүү эв найрамдалтай, амар амгалан дэлхийг цогцлооход хувь нэмрээ оруулах ажилд тань амжилт хүсье!" хэмээсэн байна.

Дээрхийн гэгээн залбирал,  ерөөлөөр захидлаа төгсгөжээ.

Англи хэлнээс орчуулсан Б.Одгэрэл