“Дэлхий дахины католик шашинт номын ахан дүүс, сүсэгтнүүдэд хандан залбирал ерөөлөө зориулж, эмгэнэж буйг минь хүлээн авна уу.”

"Пап Францис бээр бусдын тусыг бүтээхийн төлөө амь биеэ харамгүй зориулж, эгэл даруу, утга учиртай амьдрахыг үйл хэргээрээ тууштай үлгэрлэн харуулсан юм. Иймд бид хаана ч, хэдийд халуун дулаан сэтгэлтэй хүн байж, аль чадахын хэрээр бусдад тусалж чадвал түүнийг гэсэн хамгийн дээд хүндлэл тэр болно."

“Папын хойдын буянд зориулсан тусгай хурлыг Дарамсала дахь буддын гол сүм Зүглэгханд зохион байгуулж байна” гэсэн байна.

Далай лам захидлаа "Залбирал ерөөлөө зориулъя" хэмээн төгсгөжээ.

Дээрхийн гэгээнийг сэнтийд заларсны дараа Сэркон ринбүүчи түүнд мандал өргөж, Бурхны лагшин, зарлиг, тааллыг бэлгэдсэн ариун шүтээний зүйлсийг барилаа. Дараа нь тэрбээр Табогийн хамба ламын хойд дүрээр тодорсон бяцхан хүүгийн дэргэд, Дээрхийн гэгээний баруун талд суув. Спити үндэстний төлөөлөл болсон хүмүүс сэнтийн өмнө эгнэн зогсож олон зүйлийн өргөл өргөв. Тэнд хуран цугласан олон Дээрхийн гэгээний  хоёр багш Линг ринбүүчи, Трижан ринбүчи нарын зохиосон Далай ламын өлмий бататгах залбирлыг хамтдаа уншлаа. 

Өөдөөс нь харан сууж буй хувраг, сүсэгтэн олонд хандан Дээрхийн гэгээн ийн айлдаж эхлэв:

"Шашин нэгт номын анд нөхөд өө, Энэтхэгт дүрвэн ирээд би тус улсын баруун хойд хэсэгт надад итгэж, сүсэглэдэг хүмүүс байдгийг мэдсэн билээ. Төвөдийн ард түмэн надад гүн гүнзгий итгэл сүсэгтэй байдгийн адил Спити болон Гималайн бүс нутгийн зон олон ч мөн надад үнэнч байж, чадах чинээгээрээ тусалж дэмжиж ирсэн билээ. Та бүхэн үнэн сүсэгтэй, чин бишрэлтэй хүмүүс юм шүү."

"Далай лам гэдэг алдрыг би авч яваа хүн. Энэ нэр тийм ч гүн утга учиртай биш ч, би хүүхэд байхдаа Далай ламын дүрээр тодорч, оюун судлахуй (төвөд: ло риг), учир шалтгааны ухаан (төвөд: та риг),  билгүүний чанадад хүрэхүй болон төв үзлийн философийг судалсан. Дараа нь Илт мэдлэгийн санг судалсан ч үүний агуулгын ихэнх нь батлагдах боломжгүй байсан тул надад хэцүү санагддаг байв. Үүний дараа би Винайн ёсыг, дараа нь тарнийн аймагт суралцсан юм."

"Бурхны шашин нь сэтгэл оюуны үйл явцыг таних, сэтгэл хөдлөлийг зохицуулах тал дээр маш их мэдлэгийг хуримтлуулсан болохыг би ойлгож мэдсэн билээ. Бурхан багшид итгэн сүсэглэдэг минь түүний сургаалыг ойлгож мэдсэн ухааралд суурилдаг юм. Иймд би өглөө бүр бодь сэтгэлийг төрүүлэх, хоосон чанарын үзлийг тунгаах бясалгал хийдэг."

"Түүнээс гадна, боломж гарвал би хүмүүст сайхан сэтгэлтэй байхыг зөвлөж, бүх аливаа зүйлд өөрөөсөө бүтсэн бодитой чааар байхгүй, хоосон чанартай гэдгийг тайлбарладаг юм.

"Хятадууд хэдий буддын шашинд сүсэгтэй боловч энэ талаар маш бага суралцаж байна. Тиймээс Төвөдийн уламжлалт буддын шашныг илүү сайн ойлгохыг хүссэн хятад хүмүүст бид тусалж чадна гэж боддог доо."

"Буддын сургаалыг сонирхдог та бүхэн энэ уламжлал нь залбирал, тарнийн уншлага төдий зүйл биш гэдгийг мэдэж байгаа байх. Бидний хийх ёстой зүйл бол суралцах юм. Дараа нь сургаалын агуулгыг ойлгож авснаар мэдлэг дээр суурилсан бат итгэл сүсэгт бидэнд төрнө."

"Өнөөдөр спитичүүд, ялангуяа Табогийн орчмын нутгийнхан та бүхэн надад урт наслахын ерөөл залбирлаа өргөж байна. Ийм ерөөл залбирлыг үр дүнтэй байлгах эсэх нь долоо хоног залбирал унших төдийд бус, зүрх сэтгэлийнхээ гүнээс залбирч байгаа эсэхээс шалтгаална гэдэгт би итгэдэг. Миний амьдран сууж байгаа энэ газарт, надад зориулж эсэн энх, өлмий бат оршихын ерөөл өргөхөөр зорин ирсэнд тань би талархаж байна. Та бүхэн энэ бүхнийг гүн гүнзгий асрал хайр, хүндэтгэлтэйгээр хийж байгаад баярлаж байна."

Дээрхийн гэгээн, өмнө нь сууж байгаа олны дундаас хэдэн хүн өөрөөс нь товч сургаал айлдаж өгөхийг хүссэн болохыг дурдав. Бурхан багш бээр өрөөл бусдын зовлонг тань сэтгэл нь ихэд шаналсан тул язгууртны элбэг хангалуун амьдралаа орхиж, энэ зовлонг арилгах гарц хайн оюун санааны зам мөрөөр замнасан гэв. Эцэст нь тэрбээр Бодгаяад бясалгасаар зөвхөн энэ насны амьдралын эгэл таашаал ханамжийг олохоос хавьгүй дээд амжилт болох гэгээрлийн хутагт хүрсэн билээ.

Дээрхийн гэгээн бодь сэтгэл төрүүлэх залбирал уншина гэж зарлав. Мөн энд байгаа хүмүүс өөртэй нь маш хүчтэй барилдлагатай агаад нэгэн үзүүрт итгэл сүсгээр цугласан болохыг тэмдэглэлээ.

"Саяхан нэгэн сүмд сууж байхад минь Бурхан багш өмнийн огторгуйд урган үзэгдэв. Тэгээд намайг дуудаж, би дөхөж очлоо. Тэрбээр надад ихэд талархаж байгаа бололтой толгойг минь илэв. Ганц шоколад байснаа өргөхөд минь болгоолоо. Тэгэхэд би өөрийгөө гурван санваараа алдалгүй сахиж, бусдад сургаал ном айлдаж байснаараа Бурхан багшдаа бясалгал бүтээлийн өргөл өргөж дээ гэж бодсон билээ."

"Үүний адилаар та бүхэн ч бас ямар нэг албадлагагүйгээр, чин үнэн сэтгэлээсээ намайг урт наслаасай гэж хүссэндээ ийнхүү бат оршил өргөж байна. Энэ л жинхэнэ эсэн энх, бат оршихын өргөл мөн тул би үүнийг тань баяртайгаар хүлээн авъя."

"Номын охь шим нь бодь сэтгэл юм, үүнийг сэтгэлдээ төрүүлэх үүднээс дараах мөрүүдийг гурван удаа давтан хэлээрэй:

      Бурхан, ном, хуврагийн чуулганд
      Би гэгээрэлд хүртлээ авралыг одуулна
      Өөрийн хийгээд хамаг амьтны тусын тулд
      Би бээр гэгээрэлд хүрэх болтугай!

"Будда, бүх зүйл тодорхой байдлаар харагддаг ч, яг харагдаж байгаа шигээ оршдоггүй гэж айлдсан. Өөрт тань харагдаж буй бүхнийг шинжилж үзвэл, тэдгээрийн аль нь ч өөрөөсөө бүтэж оршдоггүйг ойлгоно. Аливаа бүхэн өөрийн зүгээс бүтэж оршдоггүй, гагцхүү нэрийн төдий оршдог.

Та намайг хараад, Далай лам гэдэг нь миний толгойд байна уу, духанд байна уу, цээжинд байна уу, хөлөнд байна уу гэж асууж үз. Эдгээрийн аль нь ч Далай лам биш. Далай ламын биеийн хэсгүүд болон дуу хоолойны алинд ч Далай лам байхгүй. Далай Лам эдгээрт нэрийн төдий оршдог юм. Бүх зүйл зөвхөн нэрийн төдий оршдог гэдэг нь Буддагийн хамгийн чухал сургаал. Гэсэн хэдий ч, бидний номхроогүй оюун ухаанд бол бүх зүйл яг л харагдаж байгаа шигээ оршдог мэт санагддаг билээ.

Хэрэв та намайг биеийн минь хэсгүүдээс олж чадахгүй бол, энэ нь би оршдоггүй гэсэн үг үү? Үгүй ээ, гэхдээ шинжилж үзвэл, би зөвхөн нэрийн төдийд л оршдог болох нь илт болно."

Бат оршил өргөх ёслолыг өндөрлөн, Табогоос ирсэн ногоон өнгийн спити үндэстний дээлээр гоёсон эмэгтэйчүүд Дээрхийн гэгээнд зориулан өлзий хутгийн дуун өргөл өргөв. Дээрхийн гэгээн тэдэн рүү харж, анхааралтай сонсов. Дараа нь тэрбээр олны дунд сууж, бүгдээрээ хамтдаа зураг татуулав.

Үүний дараа Дээрхийн гэгээн цахилгаан шатаар гол сүмд морилов. Тэнд Намжил дацангийн лам нар Доржпүрэвийн зан үйл үйлдэж байлаа. Лам нар хэд хоногийн турш энэ зан үйлийг үйлдэж, тахилын балин, олон нийтэд түгээх үрэл зэргийг бүтээсэн байв. Дээрхийн гэгээн сэнтийн өмнөх сандал дээр сууж, арван таван минут орчим залбирал уншлагад оролцлоо.

Үүний дараа тэрбээр сүмээс гарч, цахилгаан шатаар буугаад,  цугласан олны зүг мишээн далласаар цахилгаан гольфын тэрэг рүүгээ алхлаа. 

Тунгалаг сайхан өглөө, Дээрхийн гэгээнтэн Далай ламыг өргөөнийх нь хаалган дээр Түгсэй ринбүүчий тэргүүтэй хүмүүс угтан авлаа. Далай ламыг Зүглэгхан дуган руу явах үед тэнд цугласан хуврагууд гудамлан зогсож угтав. Бүрээ үлээж, ёслолын шүхэр барьсан лам нар дагалдав. Далай лам дээшээ цахилгаан шатаар гарч, Дүйнхорын сүм болон Зүглэгхан дуганыг тойрч гороолсныхоо дараа гол дуганд сэнтийдээ заларлаа. Бат оршил өргөх ёслолыг удирдаж буй Түгсэй бинбүүчий Дээрхийн гэгээнд хадаг өргөв.

Өнөөдрийн бат оршлыг Аюуш бурхны "Насны бумба" хэмээх зан үйлийн дагуу үйлдэх ажээ. Нийт 5000 орчим хүн цугласны дунд Брүгва гаржүдийн уламжлалын хувраг, гэлэнмаа болон агуйд суун бясалгадаг бүтээлчид зэрэг 300 орчим хүн байв. Тэд дуганы голд суужээ. Төвөдийн цагаачлалын парламентийн гишүүд Далай ламын зүүн талд, Төвөдийн цагаачлалын Засгийн газрын нарийн бичгийн дарга нар баруун талд нь суужээ. Өмнөх болон одоогийн сайд нар сэнтийн зүүн талд, Трүлшиг ринбүүчий, Жүдийн дацангийн хэнсүр лам, Гандан Повран хийдийн хамба лам, Дашлхүмбэ хийдийн хамба, Гоман Лосэлин хийдийн хэнсүр лам нар баруун талд сууцгаажээ.

Бат оршил өргөх хурал "Гурван үеийн залбирал"-аар эхэлж, унзад лам хурлыг удирдаж, хурлын уншлагын ард цан, бүрээ, хэнгэрэг нэгэн хэмнэлээр дуугарч байв.

Цугласан хүмүүст цай, бэрээс түгээлээ.

Сэнтийн өмнөх ширээн дээр цагаан, шар, улаан, ногоон, хөх өнгийн чимэг бүхий дөрвөн балин хийж тавьжээ. Гоёмсог торго дурдан хувцас, таван талт титэм асаасан дагинын (огторгуйд дүүлэн нисэгч) дүртэй таван лам дуганд орж ирээд, сэнтийн өмнө бүжиглэв. Энэ нь Далай ламыг ариун орон руугаа аваачих гэсэн дагинасыг аргадан буцаах гэсэн утгатай үйл юм. Дагинаст залбирал магтаал, өргөл барьцыг бэлгэдсэн балин өргөхөд тэд нэг нэгээрээ сэнтийг гороолоод дуганаас гарч одлоо.

Ингээд “Лам багшид минь нас буян соёрх; Лам багшийн өлмий зуун галавт бат орших болтугай” гэсэн утгатай залбирлыг үргэлжлүүлэн уншив. Ерөөлийн хаан хэмээх залбирлын долоон гишүүнт мөргөлөөс мөн урин уншлаа. Түгсэй ринбүүчи Далай ламын өмнө хүрч очоод, брүгвын дамжлагыг үндэслэгч Цамбагаравын үйл зохионгуйг бэлгэдсэн улаан, хөх өнгөтэй малгайг өргөв. Дээрхийн гэгээнтэн малгай тэргүүндээ асаалаа.

Түгсэй ринбүүчи, тулку Сангидорж, Гараваа ринбүүчи нар Дээрхийн гэгээнтэнд дэлгэр мандал болон бурханы лагшин, зарлиг, тааллыг бэлгэдсэн шүтээн, очир, хонх, дамар, пүрэв болон бусад тахилын зүйлсийг өргөлөө. Дээрхийн гэгээнтэнд өргөх найман тахил, төрийн долоон эрдэнэ, бэлэг, ном, судар, бөс, үр тариа тэргүүтнийг барьсан хүмүүс дуганы голоор эгнэн зогссон байв.

Хурсан олон: "Энэ газар орноос өөр ариун орон байхгүй тул эндээ үлдэн соёрх оо. Сүмбэр уул мэт бат бөх энэ сэнтийгээс өөр сэнтий байхгүй тул эндээ ажран соёрх оо" хэмээн Далай ламыг урт наслахыг ерөөн залбирч байлаа.

Бат оршил өргөх ёслол өндөрлөхийн алдад Түгсэй ринбүүчий бээр Дээрхийн гэгээн Далай ламд найман тахил, нас уртасгах эм, рашаан тэргүүтнийг өргөлөө. Ингээд хурлын зан үйлийг гүйцэтгэхэд гарсан аливаа алдаа, уналыг наманчлах залбирал уншиж, хамаг амьтан буяны хийгээд билгүүний чуулганыг хурааснаар Бурханы хутагт хүрэх болтугай гэсэн утгатай зориулга ерөөл тавилаа. Дараа нь Дээрхийн гэгээн Далай ламын зохиосон "Шашин дэлгэрэхийн ерөөл"-ийг уншив.

Далай лам хуран цугласан олонд хандан ийн өгүүлэв:

"Өнөөдөр надад эсэн энх, өлмий бат байхуйн бат оршил өргөсөн Бругва гаржүдийн ёсны хувраг, сүсэгтэн олонд талархаж байна. Наашаа ирж байхдаа миний сэтгэл баясгалантай бөгөөд сониучхан догдолж байлаа. Та бүхэн нар бурхны шашиндаа сайн зүтгэсний үрээр би өнөөдөр энд байгаа юм шүү. Шашин номоо дэлгэрүүлэх тухай залбирахдаа бид сүм хийд барих тухай биш, харин өөрсдийн сэтгэл оюунд номыг дадуулахыг бодох ёстой юм. Номыг дадуулах гэдэг нь гадна талын хөгжлийг хэлж буй хэрэг биш. Энэ нь номын Гурван аймаг, гурван чуулганыг судлахыг, тэдгээрийг сэтгэлдээ онохыг хэлж буй. Үүнийг л бид шашин дэлгэрүүлэх гэж ойлгох учиртай.

"Би багш нараараа хөтлүүлэн ном үзэж, ном хаялцан, учир шалтгааны ухаанд суралцсан билээ. Ингэхдээ Билгүүний чуулган, Төв үзэл тэргүүтнийг судалсан. Та нар ч бас ном үзэж, сургаалыг шимийг нь хүртэх хэрэгтэй. Ингэснээр та бүгдийн сэтгэл амар амгалан болно. Би ингэж амьдарсан даа. Та нар ч бас Гурван суртгаалыг дадуулж, хоосон чанарын утгыг эргэцүүлсээр түүнийг мэдэрч, амтыг нь мэдэрч чадвал сэтгэлийн амар амгаланг эдэлнэ.”

"Ямар ч хүн саад бэрхшээлээс тойрох нь үгүй. Бодь сэтгэл хийгээд хоосон чанарын бясалгал хийдэг хүн ямар ч бэрхшээлтэй тулгарсан бай гутарч гуниглахгүй, зүрх сэтгэл нь баяр баясгалангаар дүүрэн байх болно.”

"Бурхны номын уламжлалыг хадгалж хамгаалах тухайд бол бид бүгд л, “Ертөнцийн зургаан чимэг”, “Хоёр их багш” гэгддэг Энэтхэгийн мэргэн багш нартай л адил бурхны номыг баримтлагч, Бурхан багшийн шавь нар мөн юм. Бурхан багшийн гэгээрсэн үйлс, ялангуяа түүний сургаалыг олон талаас нь харж болно. Энэ бол их өргөн цар хүрээтэй, нээлттэй сургаал болохоос явцуу, хязгаарлагдмал зүйл биш юм.”

“Илт номын сан” (Авидармакоша), энд гардаг сансрын тухай тайлбарын хувьд Васубанду өнөөдөр энд байсан сан бол (түүнд шинжлэх ухаанаас суралцах боломж байсан бол) юу хэлэх байсныг мэдэхгүй юм. Гэхдээ би "Илт онохуйн чимэг" (Ависамаяаланкара), "Төвд орохуй " (Мадьяамика), Праманавартика шастир зэргийг цээжилж байсан. Эдгээр нь аливаа юмсын мөн чанарыг сайтар шинжилсэн их хэрэгтэй ном байдаг юм.

"Орчин үеийн эрдэмтэд оюун ухаан, сэтгэл хөдлөлийн үйл явцыг судлах болохоороо бидэнд хандаж, биднээс асууж лавлан, ихэд үнэлдэг. Тэд Бурхан багшийн сургаал гэдэг талаас нь бус, буддын ухаанд сэтгэл оюун, сэтгэл хөдлөлийн талаар хэрхэн тайлбарлаж байгааг нь сонирхдог. Ийнхүү бидний хэлэлцүүлэг, яриа ихэд үр дүнтэй болдог билээ.

"Иймд Бурхан багшийн сургаалыг дагадаг бид өөрсдөө оюун ухаан, сэтгэл хөдлөлийн талаар суралцах хэрэгтэй. Бурхан багшийг энэ ертөнцөд бодитой залран байх тэр цагт 4 янзын хуврагийн чуулган байсан. Тэр үед улс орон даяар амар амгалан байжээ. Хэрэв бид үүнийг даган дуурайж чадвал шашин ном хийгээд бид бүгдэд их тустай байх болно. Мөн бусдад ч амар амгалан байх зориг өгөх болно.

"Бурхан багшийн сургаалыг баримталдаг хүний хувьд би өглөө сэрмэгцээ бодь сэтгэл, хоосон чанарын үзлийг бясалгадаг. Ингэхээр сэтгэл их сайхан тайван, амар амгалан болдог. Гурван сав аймгийн сургаалаас хүмүүст тайлбарлаж өгөхөд ихэд талархан хүлээж авдаг даа.

"Би хүмүүст урд ба хойд насны талаар ярихгүйгээр, оюун хаан, сэтгэл хөдлөлийн талаар ойлгож мэдэх замаар сэтгэлийн амар амгаланг хэрхэн хөгжүүлж болохыг тайлбарлаж өгдөг. Үүнийг мэдрэл, сэтгэл судлаачид зэрэг орчин үеийн эрдэмтэд ихэд талархан үнэлдэг юм.

"Та бүхэн бурханы номд суралцах хэрэгтэй. Дараа нь сурсан зүйлээ өөртөө дадуулж байж бусадтай хуваалцаж чадна." Дуганд байгаа хүмүүс алга нижигнүүлэн ташив.

"Бругва гаржүдийн уламжлалын хуврагуудаас надад эсэн энх, өлмий бат оршихын ерөөл өргөсөнд би ихэд талархаж байна. Хамаг амьтны тусыг бүтээхийн төлөө би чин сэтгэлээсээ чадах бүхнээ хийж байна. Бусдын сайн сайхны төлөөх чин сэтгэлийн залбирлын үр шим гарах нь дамжиггүй юм."

Орчуулсан Д.Дуламжав 

Далай лам эмгэнэлийн бичигтээ:

"Хөрш зэргэлдээ Мьянмар, Тайланд улсад болсон энэ гамшгийн улмаас хайртай дотнын хүмүүсээ алдахын гашуун зовлон амсаж байгаа, бэртэж гэмтсэн бүх хүний төлөө эмгэнэн гашуудаж, залбирч байна."

"Газар хөдөлсөн гамшгийн бүсүүдэд НҮБ-ын харьяа байгууллагуудаас гадна Энэтхэг зэрэг улс хүмүүнлэгийн тусламж үзүүлж байгаа нь нэн сайн хэрэг билээ.

Гамшигт нэрвэгдсэн Мьянмарын ард түмэнтэй эв санаа нэгтэй байдгаа илэрхийлэн Далай ламын Гандан Повран сангаас хүмүүнлэгийн тусламжийн хандив өргөх болно.” гэжээ.

Дээрхийн гэгээн захидлаа залбирлаар төгсгөжээ.

Дээрхийн гэгээний зохиосон Ловон Бадамжунай бурханы уншлагаар хурал эхэлсэн бөгөөд Жамьяан Кенце Чоки Лодрэгийн Дээрхийн гэгээний өлмий бат оршихын тухайтад зохиосон уншлагаар цааш үргэлжлэв.

Цугласан олонд цай болон амтат будаа түгээв.

Далай ламд Бурхан багшийн лагшин, зарлиг, таалалын бэлгэдлийн хамт хот мандал өргөлөө. Дагинасын дүрийг илтгэх, таван навчит титэм, магнаг торгон өмсгөл бүхий таван лам хонх дамар дугарган танхимд орж ирэн арслант ширээний өмнө цугларав. Тэд алгаа гадагш хандуулснаар хамгаалах бэлгэдлийг үзүүлсэн, гарж одох гэж буй мэт босоо зогссон нь орхин явах ёсыг бэлгэджээ.  Дээрхийн гэгээний тохой хэрийн хөрөг дүр танхимын ар хананд байх ажээ.

Хурлыг ахалж буй болон бусад ч лам  Дагинасад хандан ном уншсан ба дагинас нь Ламыг ариун орон руугаа авч явахаар иржээ. Бүхий л адистэдийг оршоосон хөрөг дүр нь бодитой орших Ламаас ч илүү тэдэнд үнэ цэнтэй тул бодит Ламын оронд  хөрөг дүрийг авч явж болдог билээ.

Важра дагина, Радна дагина, Бадма дагина, Гарма дагина болон Будда дагина нар нэг нэгээрээ арслант ширээний урдаас эргэж харалгүйгээр тус газрыг орхин, хөрөг дүрийн урд цуглах ажээ. Тэгээд тэд хөрөг дүрийг авч, гарч одов. 

Найчун Чойжингийн гүртэн бээр Бурхан багшийн лагшин, зарлиг, тааллын бэлгэдлийг Дээрхийн гэгээнд өргөв. Жамьяан Кенце ринбүүчийн зохиосон Дээрхийн гэгээний өлмий батдахын тухайтад зориулсан уншлага залбирлыг дахин уншлаа.

Найчун гүртэн Дээрхийн гэгээний өөдөөс харан эхний эгнээнд Хочэн ринбүүчийн зүүн талд суух агаад Чойжин сахиусаа буулгав. Чойжин сахиус Дээрхийн гэгээний дэргэд хүрч, хамаг амьтны тусын тулд, дээдийн номын тухайтад урт наслахыг хүсэн залбирав. Дараа нь Чойжин сахиус хурлыг ахалж буй ламд хадаг өргөв. Сахиус биеэс нь гарах үед гүртэнг танхимаас дамнан авч гарлаа.

Танхимд олон төрлийн өргөл өргөж буй сүсэгтнүүдийн цуваа байх агаад Хочэн ринбүүчи Дээрхийн гэгээнд найман тахил болон хаан төрийн долоон эрдэнийг өргөж номоо номлон урт наслахыг хүсэн айлтгав. Найчун гүртэн буцан ирж Дээрхийн гэгээнд найман тахил өргөв.

Дээрхийн гэгээнийг урт наслаж өлмий батдахын тухай дахь Жамьян Кенце ринбүүчийн уншлагыг 3 дахь удаагаа уншлаа. Залгуулаад гайхамшигт тавдугаар Далай ламын “Гурван эрдэнэд залбирсан чин зүрхний айлтгал”, Гоцанпагийн залбирал зэргийг уншив.

Цугларсан олонд хандан Дээрхийн гэгээн түүнийг өлмий батдахын тухай дахь өнөөдрийн ёслолын хэсэг болох уншлага залбирлууд сайхан болсныг тэмдэглэлээ.

"Би хамаг амьтны тусын тулд тэрчлэн номыг улам дэлгэрүүлэхийн тулд илүү хичээж,   цаашид ч энэ мэтчилэн үйлдэхийн тулд залбирсаар байх болно. Одоо дэлхий даяар оюун санаа,  сэтгэл хөдлөлийн  талаарх Бурхан багшийн сургаалыг анхаардаг болсон. Энэхүү мэдлэгийн талаар хуваалцаж, хамаг амьтны аз жаргал, амар амгаланг бий болгохын төлөө би үргэлжлүүлэн ажилласаар байх болно. Энэ дашрамд бат оршил өргөх  ёслолыг хийсэн Найчун хийд, хийдтэй хамтран ажилласан, тус хийдэд харьяалагддаг бүх хүнд талархлаа илэрхийлье.

Англи хэлнээс орчуулсан Б.Баярмаа

Өнөөдөр Дээрхийн гэгээн Далай лам Дашлхүнбэ хийдээс гадагш мориллоо. Түүнийг үдэж гаргахаар лам хувраг, энгийн иргэд зам дагуу урт цуваа үүсгэн зогссон байв. Далай лам Билакуппе хотоос 40 км зайтай Карнатака мужийн Хүнсүр хот дахь тарнийн ёсны Жүмэ дацан руу машинаар явсан юм. Хүнсүр хотод Дээрхийн гэгээнтнийг хүрэлцэн ирэхэд төвөд болон бусад үндэстний олон хүн цугласан байв. Гандан Трисүр ринбүүчи, цорж лам, тарнийн ёсны Жүмэ дацангийн хамба лам, дэд хамба болон Хүнсүр хотын төлөөлөгч нар Далай ламыг хүндэтгэн углаа. Үүний дараа өмнөх Гандан Три ринбүүчи Жүмэ дацангийн гол дуган руу Дээрхийн гэгээнийг хөтлөн залав.

Дээрхийн гэгээнийг сэнтийд залармагц Жүмэ дацангийн хамба лам, гэвш Наваансэнгэ мөргөл үйлдэн мандал, бурханы лагшин, зарлиг, тааллын шүтээн зэргийг өргөлөө. Мөн Далай ламд Хүнсүр хотын сонгуулийн тойргоос мужийн Их хуралд сонгогдсон ноён Хариш Гоу хүндэтгэл үзүүлэв.

Дээрхийн гэгээнийг шалан дээр нь цэцгийн дэлбээ тараан цацсан дуганы голоор алхах үед лам хуврагууд тус хийдийг анх байгуулсан Жавзан Шаравсэнгээд зориулсан магтаал залбирлыг уншив. Их шидтэн Шаварипагийн зохиосон зургаан мутарт Махгалын магтаал, түүнчлэн Богд Зонховын зохиосон Номун ханы магтаалыг уншлаа. Цугласан олонд цай, бэрээс түгээж, Жовужи Атиша, Бромтонба, Богд Зонхов нарт тахил өргөх ерөөл уншив.

Дээрхийн гэгээнтэн цугларсан олонд хандан ийн айлдав:

"Хэдий наашаа ирэх зам нэлээд урт байсан ч би алжааж ядарсангүй.

“Хаа ч суурьшсан бай төвөдүүд намайг хараад нэлээд баярлаж байгаа бололтой байдаг. Би хүмүүстэй амархан нөхөрлөдөг, тэд намайг Далай лам гэдэг нэрийг авч яваа хүний хувьд хүндэтгэлтэй ханддаг биз ээ. Би До-ме буюу Амдод төрж, дараа нь Төвөдийн төв нийслэл рүү нүүн, тэнд багш нараараа буддын гүн ухаан, учир шалтгааны ухаан зэрэг олон хичээл хөтлүүлэх завшаан тохиосон билээ. Ном хаялцахад тус болдог туслахууд маань ч надад их эелдэг ханддаг байсан бөгөөд тэдний дэмээр би тархиа сайтар ажиллуулж сурсан гэж боддог.

“Төвөдөд байхдаа би Сэра, Гандан, Бэрээвэн зэрэг томоохон хийдүүдэд очиж шалгалт өгч байлаа. Сүүлд Лхас дахь Жохан хийдэд гэвш лхаарамбын дамжаа цол хамгаалах шалгалт өгсөн билээ. Дээрх гурван хийдийн эрдэмтэн багш нарын өмнө шалгалт өгөн зогсож байхдаа, гаднаа бол өөртөө итгэлтэй мэт харагдаж байсан байж магадгүй ч дотроо ихэд сандарч, зүрх минь хурдан цохилж байсан юм. Гэсэн хэдий ч би баяртай байсан. "Эрдмийн гурван их хийд"-ийн хуврагуудтай ном хаялцсан шалгалтууд амжилттай болж өнгөрсөн билээ.

“Тэгэхээр Амдогоос холын замыг туулж ирсэн Лхамдондов хүү Далай лам хэмээх нэрийг авсан цагаасаа хойш Бурхан багшийн сургаалыг дагаж, хамаг амьтны тусыг хийхийг хичээж ирсэн билээ. Зөвхөн төвөдүүд ч гэлтгүй, бурхны шашингүй хүмүүс хүртэл надад найрсаг хандаж, миний хэлэх зүлйийг сонсохдоо дуртай байдаг. Энэ нь миний амьдралыг утга учиртай болгодог гэж би боддог.

“Дахиад надад 10, 15 жил амьдрах нас байгаа гэж итгэдэг. Энэ хугацаандаа бурханы шашин болон Төвөдийн төлөө зүтгэсээр байх болно. Энэ бол миний цаашид үргэлжлүүлэн оруулах хувь нэмэр юм.

“Хэдийгээр эх нутгаасаа хол амьдарч байгаа ч шаргуу хөдөлмөрлөж чадсан билээ, бид. Шинжлэх ухааныг сонирхдог болохоор би шашин шүтлэггүй олон хүнтэй, түүний дотор эрдэмтэд судлаачидтай хүртэл анд нөхөр болсон билээ. Тэдэнтэй яриа хэлэлцүүлэг өрнүүлснээрээ би шашин номдоо, ялангуяа судар, тарнийг ёсыг хослуулсан Богд Зонховын ёс уламжлалынхаа төлөө хичээн зүтгэж чадсан байх гэж санадаг. Түүний сургаал дээр үндэслэсэн бясалгалыг ч мөн би хийдэг. Үүний үр дүнд би зөв үзлийг баримталж, бусадтай түүнийгээ хуваалцаж, тэдэнд оюун бодлоо хэрхэн өөрчлөх талаар тайлбарлаж чадсан байх гэж боддог. Ийнхүү нийгмийн бүхий л салбарын хүмүүстэй ярилцаж хэлэлцүүлэг өрнүүлж байжээ.”

“13-р Далай ламыг таалал төгссөний дараа намайг түүний хойд дүрээр тодруулж, Далай лам хэмээх нэрийг өгсөн бөгөөд би өнөөг хүртэл номын болон хамаг амьтны тусыг бүтээхийн тулд чадах бүхнээ хийж байгаа. Өмнө дурдсанчлан, би зүүдэндээ 110 ба түүнээс дээш насалж магадгүй гэсэн шинж тэмдгүүдийг харсан бөгөөд цаашдынхаа амьдралаа мөн ном болон Төвөдийн үйл хэрэгт үргэлжлүүлэн зориулна гэж бодож байна.”

“Өнөөдөр би энд хүрэлцэн ирсэндээ, та бүхний хүндэтгэлийг хүлээж байгаадаа их баярлаж байна. Хэрэв Төвөддөө байсан бол би өндөр сэнтийд залраад, олон нийттэй шууд харилцах боломжгүй байх байсан болов уу. Нэлээд албархуу орчинд байх байсан биз ээ. Цагаачлан амьдарч байхад нийгмийн олон янзын салбарын хүмүүстэй уулзаж, харилцах боломжтой байдаг нь надад шинэ сэргэг мэдрэмж төрүүлдэг. Цөллөгт ирснээсээ л эхлэн би хүмүүстэй шууд харилцаж, тэдэнд туслахыг хичээж ирсэн. Өөрийн ертөнцөд байж, эргэн тойронд юу болж байгааг анзаарахгүй хөндий байхын оронд хүмүүстэй ярилцаж, өөрийн бодлыг тэдэнд ойлгуулахыг хичээх нь миний мөн чанартай нийцдэг.”

“Жүмэ тарнийн дацан сургууль нь Ямандагийн тарни уншдагаараа алдартай билээ. Та бүгдийн надад итгэх итгэл бидний хооронд бат бөх барилдлага тогтох үндэс суурь болдогт би их талархдаг юм. Төвөдүүд бидний хооронд аль нутгийн гаралтай, багш тань хэн гэдгээс хамааран бага зэргийн ялгаа байж болох ч бидний сэтгэлгээний үндэс ижил билээ. Бид Бурхан багшийн хоёр мянга таван зуун жилийн өмнө айлдсан сургаалыг таслалгүй үргэлжлүүлэн авч яваа билээ.”

“Номт хаадын үед Бурхан багшийн сургаал ном Төвөдөд орж ирсэн болохоор бид өнөөг хүртэл энэ сургаалыг өнөө цагт хадгалсаар ирж чадсан бөгөөд цаашид ч үргэлжлүүлэн авч явна гэдэгтээ итгэл дүүрэн байдаг.”

"Миний бие “Далай лам” гэдэг нэрийг авч яваа тул Бурхан багшийн сургаалыг хадгалан хамгаалах нь Далай лам гэдэг хүний үүрэг юм. Намайг Далай ламын сууринд байх энэ цаг үед Бурхан багшийн ном өмнөх Далай лам нарын үеийнхээс илүүтэйгээр дэлгэрсэн гэж хэлж болох байх. Зөвхөн шашин шүтдэг хүн байхаас илүүтэйгээр сайхан сэтгэлтэй байх, сайн хүн байхын чухлыг түгээн ойлгуулахыг би хичээсэн билээ. Энэхүү санааг минь олон нийт хүлээн зөвшөөрч, сайшаадаг. Тарнийн дацангийн лам хуврагууд та бүхэн үе үеийн Далай лам нарт туслан дэмжиж ирсэн билээ. Өнөөдөр яриагаа үүгээр дуусгая. Баярлалаа."

Дээрхийн гэгээнтэн өөрт нь зориулж бэлдсэн өрөөндөө амрахаар явав. Маргааш Жүмэ тарнийн дацангийн лам нар түүнд бат оршил өргөх болно.

 Англи хэлнээс орчуулсан Д.Халиун    

Өнөөдөр Дээрхийн гэгээнтэн Далай лам Дашлхүнбэ хийдийн ном хаялцах мэтгэлцээний талбайд "Үхэлгүй мөнхийн шидийг хайрлагч" хэмээх Цагаан дарь эхийн судрын талаар айлдаж, насны авшиг хайрлалаа. Уг авшгийн зан үйлийг Дээрхийн гэгээнтний багш байсан Такдак Ринпоче, Нгаванг Сунграб Тхутоп нар зохиосон билээ.

Лам, хандмаа нар дуганыг дүүргэж, дотор багтаагүй лам, хандмаа болон энгийн хүмүүс гадаа ном хаялцах мэтгэлцээний талбайд том саравчны дор сууцгаажээ. Насны авшиг авахаар 25000 орчим хүн цугларсны дотор Карнатака мужийн бусад суурингаас ч олон төвөд хүмүүс ирсэн байлаа. Дээрхийн гэгээнтэн гольфын тэргээр хийдийн үүдэнд морилон ирээд сэнтийдээ заларлаа. Түүнийг сэнтийдээ заларсны дараа залбирал уншиж, цай, талх, шар тостой будаа тарааж, өргөл өргөн ерөөл тавив.

Дээрхийн гэгээнтэн сүсэгтэн олонд хандан хэлэхдээ: "Былакүппэд хийж байгаа айлчлал маань ийнхүү өндөрлөх дөхөж байна. Өнөө цагт бид олон бэрхшээлтэй тулгарч байгаа тул насны авшиг өгөх нь өлзийтэй сайн байх болов уу гэж бодоод ийнхүү үйлдэх гэж байна. Зүүдэнд минь намайг 110 насална гэсэн шинж тэмдэг үзэгддэг юм. Ямартай ч та бүхэндээ насны авшиг өгч энэ удаагийн айлчлалаа өндөрлөе гэж бодлоо.

“Энэхүү насны авшиг нь бидэнтэй хүчтэй барилдлагатай Цагаан Дарь Эхийн насны авшиг юм. Нэр төр, эрх мэдлээ өсгөхийн төлөө бус буян номд шамдах хүсэл зоригтой хүмүүс энд олноороо цугларчээ. Тиймээс би энэхүү айлчлалынхаа өлзий дэмбэрлийг бодож Цагаан Дарь Эхийн насны авшгийг өгч байгаа юм шүү."

“Бурхан багш биднийг мэлмийдээ тольдон таалал нь ихэд баясаж байна хэмээн төсөөлөх бясалгалыг бид сүүлийн хэдэн хоног хийлээ. Үнэхээр тийнхүү баясах байсан нь тодорхой.

“Тун саяхан би Бодгаяа дахь Тайланд хийдэд уулзалтад оролцож байх үеэр Бурхан багшийн дүрийг сэтгэлдээ маш тод буулгалаа. Бурхан багш бээр над руу дохих шиг санагдахад би өөдөөс нь ихээхэн хүндэтгэл бишрэлтэйгээр харж, түүний энэрэл нигүүлслийг мэдэрсэн билээ. Тэр бээр надад ер бусын энэрэнгүй хандаж, сэтгэл хангалуун байсанд би баярлаж байсан.

“Бурхан багшийн ном дэлхий даяар түгж, урьд өмнө нь Бурханы шашингүй байсан газруудад хүртэл дэлгэрч байна. Үүнд би өөрийгөө тодорхой хувь нэмрээ оруулсан гэж боддог.

“Бага балчраасаа эхлэн би багш нарынхаа хажууд номонд суралцаж өссөн агаад үүний ачаар амьдралаа хэрхэн утга учиртай болгох эрдмийг олж авсан билээ. Би Амдогийн До-ме хотод төрсөн бөгөөд намайг бага балчир байхад ээж, эмээ нар маань надад их эелдэг ханддаг байсан. Сэтгэл оюуныг судлах сонирхлыг минь манай гэр бүлийнхэн надад төрүүлсэн юм. Гурав, дөрвөн настай байхдаа би Гүмбүм хийдэд очиж байжээ. Тэнд шавилан сууж байсан залуу лам нарыг хараад Ом ара база нади тарнийг даган дууриан уншиж сурсан юм. Энэ үеэс ном сурах үр хөрөнгө сэтгэлд минь суусан болов уу.

“Лхамо Лацо нуурын хөвөөн дээр А, Ка, Ма үсэг тодрон үзэгдсэн нь намайг Далай ламын сэнтийд залрахад нөлөөлсөн нэгэн шинж тэмдэг байсан юм. Өөрийнхөө хийсэн үйлдлээр бус хүчтэй үйлийн барилдлага хийгээд урьдын ерөөлийн үрээр би энэ үүрэг хариуцлагыг хүлээсэн юм. Тиймээс төв нутгийн Төвөдүүд болон Амдо, Дхо-төгийн нутгийнхан надад их сүсэг бишрэлтэй байдаг юм.

“Миний амьдралын хамгийн сайхан үе бол Буддын гүн ухаан, бясалгал, шүтэн барилдлагын ухаан, ном хаялцах ухааныг заасан хоёр багштайгаа учирснаас хойш эхэлсэн юм. Тэдний өгсөн урам зоригийн ачаар би Майдар бурханы айлдсан “Илт онохуйн чимэг” (Абхисамаяланкара), Чандракиртигийн “Төвд орохуй” (Мадхьямакавтара) номыг цээжилсэн. Дараа нь багш нараасаа эдгээр номын нарийвчилсан тайлбарын дамжлагыг хүртсэн билээ. Тиймээс би өөрийгөө азтай гэж боддог.

“Лхаст үймээн самуун дэгдэх үед би Норбулингад байдаг Махгал бурханы өмнө залбирсан билээ. Мөн хэрхвэл зохистойгоо тодорхой болгохын тулд биедээ байнга авч явдаг байсан Балдан Лхам бурханы дүрийн өмнө төвөдийн уламжлалт балингийн мэргэ тавьдаг байлаа. Мэргэнд намайг Норбулингаас харанхуй бүрий цагаар дайжин зугтаж байгааг харуулдаг байсан юм. Харин сайн төлөг буухдаа намайг энэхүү эрх чөлөөтэй оронд хүрэлцэн ирж, уулзах боломжгүй байх байсан олон хүнтэй уулзаж буйг харуулдаг байв. Ийнхүү би "Далай лам" гэдэг нэрийг урьд өмнө нь мэддэггүй байсан газруудад таниулж, олны хүндлэлийг хүлээсэн билээ. Тиймээс энэхүү эрдэнэт хүний амьдрал минь үнэ цэнтэй байсан гэж боддог.

“Би ариун шагшаабадыг сахин Бурханы номыг даган мөрдөж тарнийн номыг үргэлжлүүлэн үйлдэх болно. Үүнээс гадна би бясалгал хийдэг. Өглөө бүр бодь сэтгэл болон хоосон чанарыг бодон бясалгадаг. Үүнийг өдөр бүр хийж, бодсадвын явдлаар амьдрахыг хичээдэг билээ. Буддын шашныг сонирхдоггүй хүмүүстэй хүртэл найзалж нөхөрлөдөг болсон.

"Бага насаа Төвөдөд өнгөрүүлж, залуу насандаа эх нутгаасаа дүрвэн гарч, түүнээс хойш амьдралынхаа ихэнх хэсгийг энд өнгөрүүлсэн билээ. Өмнө нь хэлсэнчлэн, миний зүүдэнд намайг 110 орчим наслах шинж тэмдэг үзэгддэг" гэж хэлэхэд цугласан олон алга ташив.

“Хүмүүс нь нэлээд хатуу, ширүүн гэдгээрээ алдартай Силинээс гаралтай хүн билээ би. Бурханы номд суралцан амьдарсан тул тийм ширүүн дориун байгаагүй гэж би өөрийгөө боддог.

“Өнөөдөр би насны авшиг өгөх гэж байна. Эхлээд тодорхой бэлтгэл хийх хэрэгтэй. Энэ зуур та бүхэн Дарь Эхийн тарнийг хамтдаа хөгжөөж байгаарай."

Дээрхийн гэгээнтэн цугларсан олонд хандан ийн айлдав.

“Эрдэнэт хүний биеийг олж төрсөн учраас бид утга учиртай амьдрах ёстой. Үүний тулд бид Бурхан багшийн цогц сургаал болон шагшаабад, бясалгал, билиг билгүүн хэмээх гурван эрдэмд суралцан дадуулах нь чухал. Харин эдгээрийг сайтар үйлдэхийн тулд бид урт наслах хэрэгтэй шүү дээ. Мөн Гаадамбын уламжлалыг дагах хүмүүсийг авралдаа багтаана хэмээн тангарагласан Арьяа Дарь Эх шиг бурхныг түшиглэн насаа уртасгах боломж бидэнд бий.

“Дөрвөн тарнийг бодь сэтгэлийг үүсгэн үйлдэх ёстой учраас юуны түрүүнд бодьсадвын санваар авна. Бодь сэтгэлийн сэдэл үүсгэлгүйгээр тарнийн бясалгалыг үйлдвээс зөв чиг алдагдах магадлалтай. Та ямар ч тарнийн бясалгал хийдэг байсан, тэр нь бодь сэтгэл буюу бусдад тустай байх гэсэн сайхан сэтгэл дээр суурилсан байх ёстой билээ. Энэ бол миний баримталдаг арга барил юм. Өглөө сэрээд л би бодь сэтгэлийг үүсгэж эхэлдэг. Өдрийн турш бодь сэтгэлийг огт марталгүй дурьдан сэтгэлдээ барьдаг. Унтахдаа ч бодь сэтгэлийг бясалгасаар байдаг. Та ямар ч үйл хийж байсан хамаг амьтны тусын тулд хийж байна гэж дотроо бодон хийж байгаарай. Ингэснээр та бусдад тустай амьдралаар амьдрах болно.”

Дээрхийн гэгээнтэн бодь сэтгэлийг үүсгэх, бодьсадвын санваар тангараг авах номыг хуврагуудтай хамт хөтлөн явуулав. Үүний дараа тэр бээр насны авшгийг зохих үе шатуудаар хөтлөн явуулсан бөгөөд сүсэгтэн олныг өөрсдийгөө хоосон чанарт уусан шингэж байна хэмээн бясалгахыг айлдав. Үүний дараа тэд Цагаан Дарь Эхийн дүрээр гарч ирж байна хэмээн бясалгаарай гэв.

“Өглөө бүр сэрэхдээ би бодь сэтгэл болон хоосон чанарын тухай бясалгадаг. Өдөр тутмын амьдралдаа арга болон билиг билгүүн гэгдэх эдгээр бясалгалын хоёр ухаанд сэтгэл оюунаа чиглүүлэхийг хичээдэг. Энэ хоёр бясалгалыг өдөр, долоо хоног, сар, жилээр тооцогдох өдөр тутмынхаа амьдралд шингээж оюун сэтгэлдээ бодь сэтгэл, хоосон чанарыг бат суулгахыг чармайдаг юм. Энэ бол зөвхөн залбирал уншаад өнгөрөх биш, харин эдгээр зарчмуудыг миний шашин ном, зан үйлийнхээ гол цөмийг болгодог явдал билээ. Ингэж байж бидний амьдрал утга учиртай болж чадна.”

Авшиг өгч дуусмагц Дээрхийн гэгээнтэн сүсэгтэн олныг өөрсдийн үйлдсэн арвин их буянд даган баясахыг хүсэв. Тэр бээр үүнээс хойш Хүслийг биелүүлэгч Цагаан Дарь Эхийг өөрсдийн авралын бурхан болгон шүтэхийг зөвлөв.

Хурал ном өндөрлөхөд мандал өргөж, “Үнэний залбирал” уншлага болон бусад өлзий хутаг оршоох ерөөл залбирал уншлаа. Дээрхийн гэгээнтэн ном хаялцах мэтгэлцээний талбай дундуур гольфын тэргэнд суун хийдийн хаалгаар гарахдаа сүсэгтэн олон руу инээмсэглэн гараа далласаар өргөө рүү буцлаа.

Орчуулсан Д.Халиун 

"Учир шалтгааны ухаан, логикоор дамжуулж судалдаг Бурхан багшийн сургаал зөвхөн Төвөдөд л хадгалагдсаар ирсэн. Энэ уламжлал сэтгэл оюун ухааныг хувирган өөрчлөх маш үр дүнтэй аргуудтай тул бид үүнийг хадгалан хамгаалахын төлөө чармайх ёстой.

Хүний сэтгэл оюун хэрхэн ажилладаг талаарх мэдлэг өөр уламжлалд бус манай өв уламжлалд агуулагдсан байдаг тул бид ийн хичээх ёстой. Хүний сэтгэл оюуны талаар ийм ойлголттой тул бидэнд муу сэтгэлийг дарах, эерэг бодлыг төрүүлэх арга хэрэгсэл бий билээ. Энэ бүгдийг нарийн нямбай судалж үзсэний дараа бид сэтгэл оюуныг өөрчлөх арга хэрэгслүүдийг зөв ашиглаж чадна. Тэгэхээр буддын сонгодог судар бичгүүдийг судлах нь хүний амьдралд бодитой тустай байх нь ээ.”

Энэ үед хурлын дуганд цугларсан хүмүүс бурхан багшийн магтаал, "Наландагийн 17 их бандидагийн магтаал", Дээрхийн гэгээнтний зүрхэн тарни зэргийг уншлаа.

Дээрхийн гэгээнтэн бурхан шүтээний тахилын ширээн дээрх зулыг асаагаад хуврагийн чуулганы өөдөөс харж заларлаа. Түүний зүүн талд хуучин Гандан Три ринбүүчи, Жанцанчойжоо зэрэг арван нэгэн хийдийн хамба нар суудлаа эзлэв. Баруун талд нь одоогийн Гандан Три ринбүүчи, гэвш лхаарамба Лувсандорж, Гандан Пован сангийн ажилтнууд суув. Төвөдийн Захиргааны албан хаагчид хуран чуулсан олны эхний эгнээнд лам нартай хамт суув. "Дамжлагын багшид тахил өргөх", "Ламын чодва" зэрэг хурлын уншлагаар бат оршил өргөх залбирал эхлэв.

Нийт цугласан хүмүүст цав, гамбир түгээв. Богд Зонхов болон түүний хоёр шавьд өргөх залбирлаар манз адислав.

Төвөдийн орны номыг тээн дэлгэрүүлэгч Зонхов

Учир шалтгааны ухааны эзэн Жалцавжий

Судар тарнийн ёсыг сахин хамгаалагч Хайдавжий хэмээх

Эцэг хүү гуравт энэхүү ундыг өргөе.

Дараах залбирлаар цав адислалаа.

Зүйл бүрийн амтат идээн хийгээд

Цэцэгс, хүж, зул тэргүүтэн

Бодитой хийгээд сэтгэлээр хувилгасан бүгдийг

Буяны дээд чуулганы орон танаа өргөе.

Дараа нь хурлын бэрээс түгээлээ. Ламын чодвын хурал үргэлжилсээр цог өргөх хэсэг эхлэв.

Хурлыг удирдаж буй очирт багш болох Жанцанчойжоо Госок ринбүүчи бээр Дээрхийн гэгээнтнийг урт удаан ажрахыг хүсэмжлэн очирт суурь зэрэг шүтээний өргөлүүдийг өргөв. Сэра Мэ, Сэра Жэ хийдийн хамба лам нарын хамтаар эхлээд Дээрхийн гэгээнтэнд мандал өргөж, дараа нь бурханы бие, хэл, тааллыг бэлгэдсэн шүтээн, ламын дээл (намжар), олбог (дингва), ламын банзал, таяг (харсил), 8 тахил, төрийн 7 эрдэнэ, найман зай зэргийг тус тус өргөлөө.

Олон улсын гэлүк байгууллагын төлөөлөгчид болон өнөөдрийн хурлын өглөгийн эздийг Дээрхийн гэгээнтнээс адис хүртэх зуур Дээрхийн гэгээнтний хоёр багшийн зохиосон “Далай ламын өлмий бататгах залбирал”-лыг уншив. Шинээр томилогдсон Шарзэ Чойжоо бээр талархлын мандал өргөлөө. Сэра хийдийн ажилтнууд ирж адис хүртэв.

Дээрхийн гэгээнтэн хурсан олонд хандан: "Өнөөдөр Сэра хийдээс бат оршил өргөлөө. Сэра, Гандан, Бэрээвэн гурван их дацан хийдийн хуврагууд олон арван жилийн турш надад чин итгэл, сүсэгтэй байсаар ирсэн билээ. Энэ гурван хийдтэй би үргэлж ойр байдаг агаад лам нар нь надад онцгой хүндэтгэлтэй ханддаг. Бидний хоорондох энэ итгэл, барилдлага огтхон ч суларч хэлбийж байсангүй. Энд цугласан болон бусад хийд орны лам хуврагуудын сайн сайхны төлөө залбирал ерөөлөө зориулъя.

Урьдын үйл ба ерөөлийн үрээр би энэ насандаа Төвөдийн ард түмэнтэй онцгой барилдлагатай байх хувьтай ажээ. Төвөдийн зон олны төлөө зүтгэх тухай бодохын төдийд нүдний нулимс цийлгэнэдэг нь ард түмнээ гэх халуун дотно сэтгэлийнх биз ээ. Зүрх сэтгэлийнхээ гүнээс би Төвөдийн төлөө, тэнд бурханы номыг дэлгэрүүлэхийг төлөө зүтгэсээр байх болно. Үүнтэй холбоотой намайг 110 нас зооглоно гэсэн шинж тэмдгүүд гарсан байдаг.

“Дэлхий дахинд буддын шашныг сонирхдог хүмүүс Сэра, Гандан, Бэрээвэн гэсэн гурван их хийдийг ихэд хүндлэн дээдэлдэг. Энэ хүмүүсийн олонх нь, тэр дундаа шинжлэх ухааны эрдэмтэд надад тун ч онцгой сайхан ханддаг. Тэд манай өв уламжлан ирсэн эрдэм ухааны нэг хэсэг болсон сэтгэл судлалын мэдлэгт ихэд татагддаг юм.”

Би урт насалж, Төвөдийн дотоодод хийгээд гадна байгаа үндэс нэгтнүүдтэй болон намайг хүндэлж явдаг хүмүүстэй тогтоосон онцгой барилдлага маань урт удаан бат оршихын төлөө залбирсаар байх болно. Миний хэлэх гэсэн зүйл ерөөсөө л энэ юм. Та бүхэн нэгэн үзүүрт сэтгэлээр намайг урт удаан ажрахыг хүсэн залбирлаа. Үүнийг тань би баяртайяа хүлээн авч байна.

“Өөрийгөө 110 болон түүнээс ч урт наслах байх гэж боддогоо та бүхэнд хэлье. Өнөөг хүртэл би Төвөдийн ард түмэн хийгээд бурханы ном сургаалыг хамгаалахын төлөө чадах бүхнээ хийсэн. Үүний хариуд та надад өлмий бат оршихын ерөөл өргөлөө. Та бүхэндээ их талархаж байна." Цугласан олон алга нижигнүүлэн ташив.

"Ламын чодва"-гаас дараах залбирлыг уншлаа:

Та багш, та ядам, та дагинас, та номын сахиус бөгөөд

Өнөөдрөөс авхуулаад бодийг олохыг хүртэл таниас өөр бусад аврал үгүй тул

Энэ болон зуурдын төрөл, хойд төрөлд ч нигүүлсэнгүйн гохоор татан зохиож,

Сансар нирвааны аюулаас гэтэлгэж, шид бүтээл бүхнийг хайрлаж,

Ашдын нөхрийг зохиож, барцад саадыг сахиж хайрла“.

Богд Зонховын шашин дэлгэрэхийн зориулахуй ерөөлөөр өнөөдрийн бат оршлын хурал өндөрлөлөө.

Бүхнийг болгоогч Лувсандагвын эрдмийн төвүүдээр

Бурханы сургаал өнөд бадрах болтугай.

Гурван ариун суртгаалын гүнд нэгэн үзүүрт сэтгэлээр шамдах

Гуйвшгүй хувраг, егүзэрүүдээр дүүрэх болтугай.

Дээрхийн гэгээнтэн Сэра Жэ, Сэра Ма хийдийн багш, оюутнуудтай зургаа авхуулж, үдийн зоогт уригдав.

Үдээс хойш, Дээрхийн гэгээнтэн анхдугаар Далай лам бөгөөд Дашлхүмбэ хийдийг байгуулсан Жалва Гэндэн Дрүпийн мэндэлсний 550 жилийн ойг тэмдэглэн хийдийн ном хаялцдаг талбайд өглөөнөөс эхлэн ном хурж байгаа хуврагуудын хурал уншлагад нэгдэн цаг гаруй хугацаагаар саатав.

Орчуулсан Д.Дуламжав

Дээрхийн гэгээнтэн хийдийн дундуур алхсаар хаалганы өмнөх ирээд гольфын тэргэнд сууж, хийдийн урд байх ном хаялцах мэтгэлцээний талбайд руу явлаа. Замдаа Төвөдийн Соронзонгомбо хааны морь унасан алтан өнгөт хөшөөний дэргэдүүр өнгөрөв.

Лам нар өглөө эртлэн цугларсан байх ба Дээрхийн гэгээнтнийг морилохыг хүлээх зуураа Шагжамүни Бурхан багшийн зүрхэн тарнийг уншиж байснаа дөхөж ирэхэд нь Далай ламын зүрхэн тарнийг уншиж эхлэв. Хуран цугласан хуврагуудын хүрээнд ирээд Дээрхийн гэгээнтэн тэрэгнээс бууж, лам нарын өөдөөс харсан суудалд залрав. Дараа нь "Наландагийн 17 бандидагийн магтаал" хэмээх залбирлыг уншлаа. Шаравчойжи ринбүүчи бээр Дээрхийн гэгээнтний баруун талд нь суужээ.

Эхний мэтгэлцээнд Гандан Шарзэ, Бэрээвэн Лосэлинг дацангийн лам нар асуулт асуухаар, Рато, Бэрээвэн Гоман хийдийн лам нар онолын хариулт өгөн дагсал хаялцахаар боллоо. Тэд Нагаржунай гэгээний "Билгүүний үндэс"-ийн "Муламадхямикакарика"-гийн хоёр мөртөд голлон төвлөрч мэтгэлцэв. Мэтгэлцэгч лам нар "Билгүүний үндэс"-ийн өөр өөр бүлэгт гардаг сэдвүүдийг хөндсөн бөгөөд тэр дундаа аливаа юмс бүтээгдсэн учраас өөрөөсөө бүтэж оршдог гэсэн гүн ухааны дэд сургуулиудын нотолгоог хөндөж байлаа. Тэд өөрийн зүгээс бүтэж орших тухай ойлголтод хэт баригдах мунхаг байдал, шүтэн барилдлага нь хоосон чанарын ухагдахуунтай хэрхэн нийцдэг, Арьяа бодисадва нар хоосон чанарын төлөвт бүрнээ орсон үедээ энэ үзлийг хүлээн авдаг эсэх талаар ярилцав.

Хоёр дахь мэтгэлцээнд Дашлхүмбэ, Гандан Жанцэ хийдийн лам нар асуулт тавихаар, Сэра Жэ, Сэра Мэ хийдийн лам нар онолын тайлбарлагчаар гарч ирлээ. Энэ удаа Майдар бурхны "Их хөлгөний Уттара дандар" бүтээлд тайлбарласан бурхан бүтэх мөн чанарын тухай сэдэвт төвлөрөн мэтгэлцэв.

Бурхан бүтэх мөн чанар гэж юу болох талаарх асуултад энэ нь бурханы хутгийг олохуйн гол шалтгаан мөн хэмээн хариуллаа. Ийнхүү дагсал хаялцах мэтгэлцээн цааш төрөлхөөс заяасан бурхан бүтэх мөн чанар хийгээд зориуд хөгжүүлсэн бурхан бүтэх мөн чанарын тухай сэдвээр үргэлжлэв. Ном хаялцах мэтгэлцээн өндөрлөхөд өлзий хутаг оршоох ерөөл залбирал уншлаа. Ном хаялцсан хуврагуудын бусдыгаа төлөөлөн Дээрхийн гэгээнтэнд бараалхаж адис хүртлээ.

“Номд суралцаж байхдаа би мэтгэлцээ хийхэд тусалдаг хуврагуудтайгаа дадлага хийдэг байсан. Тодруулах шаардлагатай асуулттай тулгарах үед ийм мэтгэлцээн их тус болдгийг ойлгож авсан. Мэтгэлцээн надад янз бүрийн сэдвийг ойлгох, ойлгоход үнэхээр тусалсан билээ.”

“Бид ном хаялцахдаа өөр өөр логик сэтгэлгээг ашигладаг. Өрсөлдөгчдөө үнэн хэрэгтээ үнэн биш худал зүйлийг үнэн гэж итгүүлж чадвал жинхэнэ чадварлаг мэтгэлцэгч болсон хэрэг гэж ярьдаг. Гэсэн хэдий ч энэ нь зүгээр л оюун ухааны ололт байж магадгүй юм. Маргаан, мэтгэлцээнд оролцохын жинхэнэ утга учир нь сэтгэл оюуныг өөрчлөх явдал. Логик, учир шалтгааны үүднээс судалж байгаа янз бүрийн сэдвүүдээ ойлгож ухаарснаар сэтгэл оюунаа бид өөрчилж чадна. Яг ийм нөхцөлд мэтгэлцээн бидний ойлголтыг нэмэгдүүлэхэд маш чухал юм. Их үр дүнтэй гэж би бодож байна.”

“Өнөөдөр надад ном хаялцах ур чадвараа илтгэн харуулсан та бүхэндээ их гялайлаа.“

“Анх суралцаж байх үедээ би ном хаялцахад тусалдаг хэд хэдэн туслахтай байлаа. Тэдний нэг нь Дэяан ринбүүчи юм. Тэрбээр бусад мэтгэлцэгч шиг хурц ухаантай байгаагүй тул би түүнтэй ном хаялцаад дийлчихдэг байлаа.

"Ном хаялцах мэтгэлцээн нь бидэнд судалж буй зүйлийнхээ талаар сайтар ойлгоход тусалдаг маш үр дүнтэй арга юм. Мэдээжийн хэрэг, хиндүизм гэх мэт итгэл бишрэл дээр үндэслэсэн бусад шашны уламжлалууд байдаг. Харин бид буддын шашныг судлахдаа Бурханы багшийн айлдсаныг мэтгэлцээний аргаар судалдаг. Мэтгэлцээн хийхэд тусалдаг байсан тэр хүмүүстэйгээ хамт би Бурхан багшийн сургаалийг судалсан билээ. Иймд с би та бүхнийг логик, учир шалтгааны сэтгэлгээгээр дамжуулан Бурхан багшийн сургаалыг гүнзгий судлахыг уриалж байна. Хичээлдээ сайн хичээгээрэй.

"Үүнийг л би өнөөдөр та нарт хэлэх гэсэн билээ."

Орчуулсан Д.Дуламжав

Хийд хүрэх замын хоёр талаар гоёлын хувцастай, толгойгоо чимэглэсэн киннаур бүсгүйчүүд дуулж угтсан ба Дээрхийн гэгээнтэн тэдэнтэй мэндчиллээ. Тэрбээр өөрийг нь харахаар хуран цугласан, замын хоёр талаар зогссон хүмүүс рүү даллаж, дотноор инээмсэглэв. Яг энэ үед сүмд Арьяа Тарагийн тарнийг Далай ламын алдрын тарнитай хослуулсан уншлага өрнөж байв.

Дээрхийн гэгээнийг сэнтийдээ заларсны дараа Гибонг Ринбүүчи (түүнийг Далай ламын багш нарын нэг Гьен Рэгзэн Тэнпагийн хувилгаан гэж үздэг) суваргын өмнө сууж, ёслолыг удирдав. Харин зүүн талд нь Лочен Ринбүүчи, баруун талд нь Далай ламын өөр нэгэн багш Хүнү лам Данзанжалцангийн хойд дүрийн хувилгаан сууж байлаа. Эдгээр лам нарын хамт Химачел Прадешийн умардад орших Киннаур мужийн 1800 гаруй хүн хүрэлцэн иржээ.

Бат оршил өргөх ёслол "Гурван хэсгийн залбирал"-аар эхэлж, дараа нь "Долоон мөргөлийн залбирал"-аар үргэлжилсэн. Цугласан олонд цай, амтат будаа тарааж, судар болон бурхдын хөрөгтэй өргөлүүдийг сүмд дэс дараатай оруулав.

Гибонг Ринбүүчи Дээрхийн гэгээнтэнд орчлон ертөнцийн мандлыг бие, хэл, оюун ухааны гэгээрлийн бэлгэдлийн хамт өргөж, Лочен Ринбүүчи Арьяа Тарагийн зан үйлээр аравнайлагдсан ваар, хүслийг биелүүлэгч хүрд, урт наслах үрэл өргөлөө. Үүний дараа Хүннү лам Жанчив Нямаа, Га Ринбүүчи нар өргөл барьсан бөгөөд Далай лам тэдэнд Бурхан багшийн дүрийг бэлэглэв.

Дээрхийн гэгээнтний хоёр багш Линг Ринбүүчи, Трижанг Ринбүүчи нарын зохиосон урт насны залбирал нь дараах мөртүүдээс бүрддэг билээ:

... чин сэтгэлийн угаас залбиръя:
Цаст орныг ивээгч Данзанжамц ламын өлмий зуун дамнан бат орших болтугай
Түүний бүхий л хүсэл саадгүй биелэхийн тухайд адис ивгээлээ хайрла аа.

Цааш нь ийнхүү үргэлжилнэ:

Ччин сэтгэл, хүндлэлээр дүүрэн залбирч байна

Цастын орны зүрх нь болсон
Дээдийн дээд Нгаванг Лувсан Данзанжамцын
Бие, хэл, сэтгэл нь хэзээ ч мохохгүй, хувиршгүй, тасралтгүй орших болтугай
Зуун зуун дамнан очир эрдэнийн сэнтийдээ заларч үгүйрэл мөхлөөс ангид байг

Үүний дараа Дээрхийн гэгээнтэн олон нийтэд хандан ийн өгүүлэв:

Бурхны сургаалыг дээдэлдэг зон олон өнөөдөр баяр баясгалантайгаар цуглажээ. Би Амдод төрж, Лхаст нүүж очин, тэндхийн Жохан хийдэд төгсөлтийн шалгалтаа өгсөн. Багш нарын маань ахлах болох Лин Ринбүүчи хатуу чанга боловч сургаал, номлолоо маш нухацтай, үнэхээр сэтгэл зүрхээ зориулан заадаг нэгэн байсан. Трижан ринбүүчи ч надад их зүйлийг заан сургасан. Мөн би мэтгэлцээнд туслах багш нарынхаа тусламжийг авдаг байв. Тэдний нэг Дэянг Цэншаб даруухан атлаа эрдэмтэй нэгэн байсан, би түүнтэй маргах ихээхэн дуртай байлаа. Харин Нгодуп Цогний бол маш хурц ухаантай, мэтгэлцээнд үнэхээр тус болдог сон.

Хэдийгээр цөллөгийн байдалтай багагүй хугацааг өнгөрүүлсэн ч энэ хэрээр олон боломж нээгдсэн гэж боддог. Хэрэв нутагтаа байсан бол ингэж гүнзгий судалгаа хийж чадахгүй байсан байх. Төвөдүүдийн дотор, гадаадад ч тэр надад итгэж, найдвар тавьж байсан тэр олон хүний урмыг хугалахгүйг хичээж ирсэн. Өнөөдөр Киннаурын ард иргэд, сүм хийд, хуврагууд Цагаан дарь эхийн зан үйлээр бат оршил өргөж байна.

Түүний үгсийг хинди хэл рүү орчуулж байх зуур Дээрхийн гэгээнтэн киннаури малгай өмсөөд инээмсэглэв. Хэдийгээр эх орноо орхисон ч гэсэн энэ нь түүний хэлсэн үгийг төвдүүд болон киннауричууд, мөн дэлхийн өнцөг булан бүрээс улам бүр нэмэгдсээр буй сүсэгтнүүд ойлгох боломжийг олгосон гэдгийг дахин хэлэв.

Хүн төрөлхтөн бид өөр хоорондоо хүндэтгэлтэй, шударга, энэрэнгүй амьдрах ёстой. Өнгөрсөн, ирээдүйн амьдралд анхаарлаа хандуулдаггүй юм аа гэхэд энэ амьдралдаа бусдад туслахыг хичээх хэрэгтэй. Зөвхөн бурхны шашинтнуудад бус бүгдэд энэ нь хамаатай.

Би үргэлж даруу байдал, сэтгэлийн амар амгаланг хэрхэн хөгжүүлэх талаар номлодог. Хэрвээ бид хайр энэрлийг төлөвшүүлж чадвал дэлхий даяар хүмүүс эв нэгдэлтэй амьдарч чадна. Чухамдаа энэ л утга учиртай амьдралын үндэс юм. Эсрэгээрээ бид, тэд гэсэн үзэлд хуваагдан тэмцэлдэх нь хохиролтой юм.

Энэ ертөнц дээр зэрэгцэн оршин буй бид энэрэнгүй байж, өөртөө дайсан бүү бий болго. Миний хувьд энэ ойлголтыг хүмүүст хүргэх тал дээр тодорхой хувь нэмрээ оруулж яваа гэж боддог. Та бүхэн ч гэсэн чадах бүхнээ хийсэнд баярлалаа.

Түүнчлэн Дээрхийн гэгээнтэн бурхны шашны хамгийн сайн бэлэг бол бодисадвын санваар хэмээн онцоллоо. Тэр бээр өглөө бүр боссон даруйдаа бодь сэтгэлийг сэргээх бясалгал хийдэг хэмээв. Хилийн чанадад амьдрахад олон саад бэрхшээл тохиолдож байсан ч Буддагийн “Сайхан сэтгэлтэй бай” сургаалаас урам зориг авч ирснээ ч дурдав.

Дхарма бол сэтгэлээ номхотгож, бусдад туслах чин сэтгэлийг төлөвшүүлэхийн нэр. Бид энд, Бурхан багшийн өлгий нутгийг зорьж ирээд бодисадвын санваар авч, өдөр тутмын амьдралдаа бодь сэтгэлийг хэрэгжүүлэх боломжтой.

Би өглөө бүр бодисадвын санваараа сэргээдэг юм. Энэ нь надад бусдын төлөө хайр энэрлээр ажиллах урам зоригийг өгдөг. Будда Шагжамүни 2500 гаруй жилийн өмнө энэ хорвоогоос буцсан ч түүний номлол сургаал огтхон ч хуучраагүй, өнөө үед ч хүчинтэй хэвээр байна. Өмнө нь шашинд итгэдэггүй байсан хүмүүс ч сонирхох болж. Хятадад гэхэд л төрөөс шашны эсрэг байр суурьтай байсан ч ард иргэдийнх нь сүсэг бишрэл буураагүй, харин ч нэмэгдсэн байна.

Тиймээс энэхүү үнэт боломжийг ашиглан, чин сэтгэлээсээ бодисадвын санваар авцгаая. Энэ бол маш утга учиртай үйл юм шүү. Та бүхэн өөрсдийгөө тун аз завшаантайд тооцон, баяр баясгалантайгаар санваар аваарай.

Тэрбээр цугласан олонд Бурхан Буддаг өмнөө, түүний эргэн тойронд 16 архад, шашны зургаан чимэг, Дээдийн дээд хоёр, Төвөдийн дхарма хаад болон бүх урсгалын мэргэд заларч байна хэмээн дүрслэн төсөөлөхийг хүсэв. Дараах шүлгийг гурав дахин уншиж, өдөр бүр уншиж хэвшихийг уриаллаа:

Гурван эрдэнэд аврал одуулъя

Бүхий л нүглээ чин сэтгэлээсээ гэмшин наманчилъя

Хамаг амьтны буянт үйлсэд баясан талархъя

Гэгээрлийн замыг сэтгэлдээ тээн амьдаръя

Чухаг дээд Гурван эрдэнэд

Би гэгээрэлд хүртэл авралыг одуулъя

Өөрийн болон хамаг амьтны тусын тулд

Гэгээрлийн мөрөөр амьдаръя

Дээд гэгээрлийг хүссэн сэтгэлээ тэтгэн

Бүхий л амьтдыг зочин мэт хүндлэн урьж

Баяр баясгалант ариун үйлсийг үйлдэн

Бүгдэд тус хүргэхийн тулд Будда болох болтугай

Дараа нь Далай багш Бурхан багшийн болон Жанрайсиг, Дарь эх, Ловон Бадамжунайн тарнийг уншиж, залбиралд оролцсон бүх хүмүүст талархлаа илэрхийлэв. Мөн зүүдэнд нь ирсэн тэмдэг, зөн совингоор бол өөрийгөө 110 насыг зооглох боломжтой хэмээсэн нь олны талархлыг хүлээж, сүсэгтнүүд алга ташин хүлээж авсан байна.

Дээрхийн гэгээнтэн өнгөрүүлсэн амьдралынхаа талаар дахин дурсаж, Шилинг хотод төрсөн, Төвөдөд боловсрол эзэмшсэн, Хятадад хөл тавьсан, хэрхэн нутгаа орхиж ирсэн тухайгаа ярилаа. Хүнд хэцүү үед сэтгэлийн амар амгалан, сайхан сэтгэл, эр зориг, дотоод хүчийг бодь сэтгэлээс олж авч байснаа онцлов.

Эцэст нь Дээрхийн гэгээнтний 1960 онд зохиосон “Үнэн үгийн залбирал”-аар ёслол өндөрлөв. Энэхүү залбирал нь дараах мөртүүдээр төгсдөг билээ:

Авран хамгаалагч Жанрайсиг сахиус Бурхан, бодисадва нарын өмнө

Цастын орныг ивээхийн их ерөөлийг тавьсан

Энэхүү залбирал буянт үр шимээ өгөх болтугай

Хоосон чанар ба шүтэн барилдахуйн ухаан

Гурван эрдэнэ болон тэдний үнэн үгийн нигүүлсэл хүчээр

Энэхүү залбирал саадгүй хурдан биелүүлэх болтугай.

 Англи хэлнээс орчуулсан Г.Оюунгэрэл

Энэ үед Дээрхийн гэгээнтэн Далай лам Өмнөд Энэтхэгт сэргээн байгуулсан Дашлхүмбэ хийдэд заларч байсан тул Шигацэ, Динригийн ард түмэнд зориулсан томоохон залбирал мөргөлд биечлэн оролцсон нь нэн завшаантай хэрэг юм.

Ойр орчмын төвөд суурин газрын оршин суугчид өглөө эрт цугласан бөгөөд тэднийг 6 цаг 15 минутаас эхлэн дотогш нэвтрүүлэв. Лам нар хийдэд эгнэн суудлаа эзэлж, албан ёсны залбирал эхлэхийг хүлээх зуур цугларсан хүмүүс Бурхан багшийн зүрхэн тарнийг уншлаа.

Дээрхийн гэгээнтэн морилж, Бурхан багш болон анхдугаар Далай ламын алт шармал том шүтээн дүр болон өмнөх дүрийн Банчэн Богд, түүнийг залгамжлагч Гэндэн Чойжинямын зургийн өөдөөс харан залрав. Түүний баруун талд Шаравчойжи ринбүүчи, хийдийн өмнөх болох одоогийн хамба лам нар суулаа. Тэдний ойролцоо Төвөдийн Төв захиргааны болон Төвөдийн цагаачлалын парламентын гишүүд суусан байв.

Хэвлэл мэдээллийнхэнд хийдэд нэвтэрч, Дээрхийн гэгээнтний бичлэгийг хийх бололцоог бүрдүүлж өгсөн байлаа.

Эхэнд, Бурхан багшийн магтаал уншсан ба дараа нь аврал одуулах, бодь сэтгэлийг төрүүлэх залбирал уншлаа. Дээрхийн гэгээнтэн үе үе хуран цугласан хуврагуудын зүг хараа тавьж байв.

Үүний дараа "Цаглашгүй дөрвөн сэтгэл", "Самандбадра буюу Ерөөлийн хаан" залбирлыг уншив. Энэ үед хуран цугласан олонд төвөд шар тостой цай, гамбир түгээж, цав адислах залбирал уншлаа.

Дашлхүмбэ хийдийн гэсгүй Дээрхийн гэгээнтэн болон бусад багш нар удирдан залбирал унших гэж байгааг зарлав. ийн Сахилгын Эзэн Ариун Их Эзэн болон бусад сүнслэг мастеруудын удирдлагаар залбирлыг унших гэж байгааг зарлав. Дараа нь тэрээр өнөөдрийн хурлыг зохион байгуулахад зориулж өргөсөн өглөг, хандивын жагсаалтыг уншлаа.

Үүний дараа Нагаржунай гэгээний зохиосон "Билгүүний үндэс"-ээс дараах бадгийг уншлаа:

Шүтэн барилдаж гарсан юмст

төгсөхүй үгүй, үүсэхүй үгүй,

устахуй гэж үгүй, мөнхийн оршихуй гэж үгүй,

ирэхүй үгүй, явахуй үгүй,

салахуй үгүй, ижилдэхүй үгүй,

Багш мэргэдийн оройн дээд

Хиргүй амгаланг номлосон

Төгс гэгээрсэн Бурхан багшид мөргөе.

Үүний дараа Богд Зонховын зохиосон “Шүтэн барилдлагын магтаал”’-ыг уншлаа. Залгуулаад VII Далай лам Галжамцын зохиосон "Жанрайсигийн магтаал"-ыг уншсаны дараа цугларсан олон нэгэн зэрэг, газар хөдлөлтөд өртсөн хүмүүсийн төлөө Жанрайсиг бурханы Ом ма ни бадмэ хум хэмээх зүрхэн тарнийг уншив. Төгсгөлд нь "Гурван эрдэнэд соёрхол талбих залбирал" уншлаа.

Хийдээс морилохынхоо өмнө Дээрхийн гэгээнтэн цугласан олонд хандан ийнхүү айлдлаа.

“Саяхан Төвөдөд газар маш хүчтэй хөдөлж, олон хүний амь нас, эрүүл мэнд, эд хөрөнгөд их хэмжээний хохирол учирлаа. Энэ нь үйлийн үрээс шалтгаалсан хэрэг юм. Бурханы номд итгэдэггүй хүмүүсийн хувьд уй гашууд дарагдахаас өөр арга байхгүй. Харин Бурханы номд итгэдэг бидний хувьд ийм зовлонг урьд хийсэн муу үйлийн үрийг ариусгах хийгээд ирээдүйн сайн сайхныг зөгнөсөн эерэг бодлыг төрүүлэх боломж гэж үздэг юм. Ингэснээр бид зовлон бэрхшээлийг эерэг сайн үйлд хувиргаж чадна. Байгалийн ийм хүчтэй гамшиг зовлон нь бидэнд бодь сэтгэлийг төрүүлэх ба хоосон чанарыг ойлгохын төлөө хичээнгүйлэн шамдах шийдвэрээ батжуулахад тусална.”

“Төвөдөд болсон энэ газар хөдлөлттэй адил гай гамшигтай тулгарсан үед бид үүнийг гэгээрэлд хүрэх замд дөтлөх хөшүүрэг болгон өөрчилж болно. Ийм чадвар бидэнд бий. Хэдий муу үйл боловсорсон ч бид үүнийг шийдвэрээ батжуулах боломж гэж харах нь зөв.”

“Миний хувьд газар хөдлөлтөөс болж учирсан хор хохирлын талаарх мэдээг сонсоод бодь сэтгэлийн төрүүлэх, хоосон чанарыг хөгжүүлэх, Жанрайсиг бурханд чин сэтгэлээсээ залбирч байя гэсэн шийдвэр минь улам батажсан. Зовлон бэрхшээл тохиолдоход уй гашууд автан уйлахын оронд түүнийг гэгээрэлд хүрэх замд урвуулах боломж гэж үзэх нь зүйтэй юм. Төвөдөд олон удаа байгалийн гамшиг тохиолдож байгаа ч энэ бүгдийг гэгээрэлд хүрэх мөрийн хөшүүрэг болгон хувиргаж, үүний үрээр оюун санааны дэвшилд сайтар ахиц гарах болтугай гэж залбирах нь зөв билээ. Гамшгаас амьд үлдсэн хүмүүс ч гэсэн зүрх алдахын оронд сэдэл зоригдлоо дахин батжуулах нь зүйтэй.”

“Төвөд орон бол Жанрайсиг бурханы шүтлэг дэлгэрсэн орон гэдэгт эргэлзэх зүйлгүй. Тиймээс бид эерэг сэтгэл оюуныг тасралтгүй, хичээнгүйлэн хөгжүүлэх учиртай. Эргэлтгүй боловсорсон үйлийн үрийн улмаас болж өнгөрсөн осол, гамшгийн талаар сонсох үнэхээр харамсмаар. Гэсэн хэдий ч бид энэ эмгэнэлт явдлыг гэгээрэлд хүрэх чин эрмэлзлээ батжуулах боломж гэж үзвэл тустай байх болно. Үүгээрээ бид Жанрайсиг бурханы тааллыг баясгаж чадах юм.”

“Үүнээс болоод бид зүрх алдан эмээх хэрэггүй юм. Газар хөдлөх нь байгалийн үйл явц агаад үүнд хэнийг ч буруутгах аргагүй. Энэ бол байгалийн үзэгдэл болохоос хүний үйл ажиллагаанаас үүдсэн зүйл биш ээ. Ийм маягаар аливааг авч үзвэл хятадуудад уурсан хилэгнэх ч шаардлага үгүй болно. Болсон үйл явдал бүхэн үйлийн үрээс шалтгаалж буй тул дэлхий дахинд тархан суурьшсан, Төвөдөд болон хилийн чанадад байгаа төвөд үндэстнүүд бүгд эерэг сэтгэл оюуныг төлөвшүүлэхийн төлөө хичээн ажиллах хэрэгтэй юм.”

“Хятадад буддын шашин шүтдэг хүмүүсийн тоо өсөж байгаа бөгөөд тэдний олонх нь миний нэрийг сонсоод нааштай ханддаг бололтой.”

“Өмнө нь хэлсэнчлэн бид өөрсдөө урам зоригоо мохоохгүй, урьд нь чадаагүй эерэг бодлыг хөгжүүлэх, аль хэдийн хөгжүүлсэн эерэг сэтгэлээ улам сайжруулахын төлөө шаргуу ажиллах ёстой. Түүнчлэн бид ганхаж гуйвшгүй итгэл үнэмшил дээр суурилсан халуун дулаан харилцаа холбоогоо хадгалж байх нь чухал юм.”

“Би бүхий л амьдралдаа итгэл үнэмшилдээ тууштай байсан бөгөөд зуун нас давтлаа ч энэ л хэвээрээ тууштай байх болно. Энэчлэн бид бүгд тэвчээртэй байж, өдөр бүр бодь сэтгэлийг төрүүлж, хоосон чанарын үзлийг өдөр тутам дадуулан хөгжүүлэх ёстой. Бурхан багшийн тааллыг үнэхээр баясгах өргөл гэвэл энэ юм. Ингэж чадвал энэ амьдралдаа болон дараа насныхаа буяныг хураах хамгийн сайн арга мөн. Мөн бид бусдад хэрхэн уур хилэн, шунал хүслээ багасгах, сэтгэлийн дотоод амар амгаланг бий болгох талаар үлгэр жишээ болж чадна.”

“Ерөнхийдөө дэлхийн даяар төвөдүүдийг гайхан биширдэг шүү. Тэд бидний халуун дулаан сэтгэлийг үнэлж, төвөд маягийн амьдралын хэвшлийг эрхэмлэдэг. Төвөдүүдийг сайхан зан гэж бодож хүндэлдэг найз нөхөд надад олон бий.”

“Өмнө хэлсэнчлэн би чадах бүхнээ хийхийн төлөө тууштай зүтгэдэг хүн. Зүүдэнд минь үзэгдэж буй дохио болон бусад шинж тэмдгүүдийг анзаарвал, би 110-аас дээш насалж магадгүй юм. Чадах бүхнээ би хийхийн төлөө хичээе, номын анд нөхөд та бүхэн ч гэсэн мөн энэчлэн хичээгээрэй.  Төвөдөд болсон энэ гамшгаас болж бид уурлах аль эсвэл урам хугарах учиргүй юм. Бэрхшээлийг гэгээрэлд хүрэх зэвсэг болгон урвуулахыг ойлгосноор бид энэ гамшгийн талаарх бодлоо итгэл найдвар болгон урвуулж чадна.”

Орчуулсан Д.Дуламжав

Амиа алдсан хүмүүсийн төлөө залбирал ерөөлөө зориулъя. Шархадсан хүмүүс түргэн илаарших болтугай.

Далай лам

Билакуппе

Тэрбээр замдаа Шинэ Делид нэг өдөр саатаж, өчигдөр Бенгалуру руу нисэж, тэндээ дахин нэг өдрийг өнгөрөөжээ. Өнөө өглөө нисдэг тэргээр Былакүппэ дахь төвөд сууринд хүрэлцэн ирэв. Түүний нисдэг тэрэг Дики Ларсо хөлбөмбөгийн талбайд газардлаа.

Дээрхийн гэгээнтнийг Майсур дүүргийн захиргааны төлөөлөгч, Дашлхүнбэ хийдийн хамба лам, төвөдүүдийн өмнөд суурингийн тэргүүн, мөн Өмнөд Энэтхэгт байрлах таван төвөд суурингийн төлөөлөгч нар угтан авч уулзав.

Дашлхүнбэ хийд хүртэл 5.5 км зам дагуу төвөд үндэстэн, лам хувраг, өндөр настан, тэргэнцэртэй, хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдүүдээс бүрдсэн сүсэгтэн олон эгнэн зогсож, гартаа хадаг, хүж барин угтлаа Шар малгайтай лам нар бүрээ, бөмбөр, цан хөгжим тоглож байв. Былакүппэ дуурийн хамтлагийнхан дуулж бүжиглэсээр угтав.

Дашлхүнбэ хийдийнхэн Дээрхийн гэгээнтнийг хийдийнхээ өмнө гарч ирэн угтлаа. Хийдийн үүд хүртэлх замыг өнгө өнгийн өлзийт найман тахилаар чимэглэсэн байв. Ариун дашгин хийдийн үүдийн өмнөх замыг цэцгийн дэлбээгээр хулджээ. Дээрхийн гэгээнтний сууж явсан машин хийдийн гол хаалганд ойртон зогслоо. Түүнийг Дашлхүнбэ хийдийн саяхан шинээр томилогдсон хамба лам Гандан Три Ринбүүчи болон өмнөх хамба лам Гандан Три Ринбочи нар угтан авлаа.

Дээрхийн гэгээнтэн хийд рүү залбирсаар заларлаа. Тэрбээр сэнтийд залармагцаа өлзий ерөөлийг бэлгэдэн зул асаав. Хамба лам мандал өргөж, бурханы таалал, зарлиг, лагшин зэргийг бэлгэдсэн өргөл өргөлөө. Дээрхийн гэгээнтний хоёр багшийн зохиосон “Далай ламын өлмий бататгах залбирал”-ыг уншин, манз, бэрээсээр цайлав. Дараа нь Дээрхийн гэгээнтэн цугларсан олонд хандан ийн айлдав.

“Өнөөдөр би анхдугаар Далай лам Гэндэндүв гэгээнтний үүсгэн байгуулсан Дашлхүнбэ хийдэд хүрэлцэн ирлээ. Тус хийд нь лам нарын буддын гүн ухаан, нотлохуйн ухааны сургалтаараа Төвөдөд алдартай байв. Мөн Гялва Энсепа нь номын шимийг заах арга барилаараа алдаршсан байсан юм.

“Төвөдөд болсон үймээн самууны дараа Дашлхүнбэ хэмээх энэхүү ном эрдмийн төвийг Энэтхэгт дахин байгуулсан юм. Энэ бол Төвөдийн хамгийн чухал сүм хийдүүдийн нэг юм. Гэндэндүв гэгээнтэн энэхүү хийдийг байгуулжээ. Түүний залгамжлагчийн хувиар өнөөдөр энд ирсэн маань нэр төрийн хэрэг тул би их баяртай байна.

“Хийдийн гол зорилго бол миний үргэлж зөвлөдөгчлөн, шашин номын сургалтын хөтөлбөрт шамдан сургалцаж, боловсрон мэдсэн зүйлсээ амьдралд хэрэгжүүлэх боломжийг лам хуврагуудад олгох эрдэм судлалын төв байх явдал юм.

“Өнөөдөр буддын шашингүй хүмүүс хүртэл Бурханы сургаалыг сонирхож байна. Тэдний дунд олон эрдэмтэн манай уламжлалын учир шалтгааны ухаанд ихэд татагддаг. Энэ бол бидний олон зууны турш хадгалж ирсэн уламжлалт ухаан юм."

Дээрхийн гэгээнтэн тун саяхан Бодтгаяа дахь Тайландын үзэсгэлэнт сүмд болсон Гурван сургаал болон буддын гурван аймаг савыг судлах хуврагуудын нэгдсэн чуулганд оролцсон тухайгаа дурсав. Чуулганы үеэр тэрээр цугларсан олны дунд байхдаа Бурхан багшийн дүрийг сэтгэлдээ буулгасан байна. Гэгээрсэн Бурхан түүн рүү дохиж, хажуудаа суухыг урив. Бурхан багш бээр Дээрхийн гэгээнтний номын төлөөх чин үнэнч зүтгэлд нэн таалалтай байгаа нь тодорхой байсан ажээ.

“Энд байгаа сүм хийдийн лам хуврагууд Бурхан багшийн сургаалыг хадгалан үргэлжлүүлэхийн тулд, ялангуяа цаг доройтсон өнөө үед илүү их чармайн ажиллах хэрэгтэй байна. Бурхан багшийн сургаалыг Хятадад болон уламжлалаараа буддын шашин шүтдэггүй байсан орнуудад сонирхож эхэлж байна. Энд цугларсан бидний дагаж мөрддөг уламжлал бол учир шалтгаан, учир зүйг чухалчилдаг. Учир зүйн ухаанаар бол сахилга баттай байх юм бол бид сөрөг сэтгэл хөдлөлөө хянаж сурдаг. Энэ бол зүгээр нэг итгэл үнэмшлийн асуудал биш, харин оюун ухаан, сахилга батыг ашиглан дотоод сэтгэлийн амар амгаланг бий болгож болдог явдал юм. Энэ арга нь Бурхан багшийн сургаалын онцлог билээ.

“Бид гэгээрлийн хутгыг олох талаар ярьдаг, гэхдээ бид үүнийг зөвхөн итгэл үнэмшлийн үндсэн дээр биш, харин учир шалтгаан, учир зүйн ухаан дээр тулгуурлан олох боломжтой. Бурхан багшийн сургаалын чин үнэнч дагагч хувраг хүний хувьд би өглөө сэрмэгцээ бодь сэтгэл, хоосон чанарын тухай бясалгадаг. Үүнийг өдөр бүр хийдэг бөгөөд энэ нь надад итгэлийг өгдөг билээ. Та бүхэндээ баярлалаа."

Цугласан лам хуврагууд “Үнэн айлдвар” залбирал, V Далай ламын "Нууцын үзэгдлүүд"-ээс уншин, Гурван эрдэнийн хүчээр бүх түйтгэр, саад тотгорыг арилгах ерөөл тавилаа. Энэ үед Дээрхийн гэгээнтэн хийд дэх байр руугаа гадаалав.

Орчуулсан Д.Халиун

Тэрбээр захидалдаа “Америкийн Нэгдсэн Улсыг ардчилал, эрх чөлөө, хууль ёсыг эрхэмлэгч орон хэмээн эртнээс бишрэн хүндэлсээр ирсэн билээ. Ганц би гэлтгүй дэлхий даяараа АНУ-ын ардчилсан үзэл, манлайлалд ихээхэн итгэл найдвар тавьдаг. Олон бүс нутагт үймээн самуунтай байгаа өнөө үед таны манлайлал энхтайван, тогтвортой байдлыг бий болгоход чухал хувь нэмэр оруулна гэдэгт эргэлзэхгүй байна” хэмээжээ.

“Хүн төрөлхтөнд үр өгөөжөө өгөхүйц хүчирхийлэлгүй, энхтайванч, энэрэн нигүүлсэхүйн үзэл болох эртний Буддын соёл иргэншлийг хамгаалан хадгалахын төлөөх Төвөдийн ард түмний болоод миний хүчин чармайлтад АНУ-ын үе үеийн Ерөнхийлөгч, ард түмний зүгээс дэмжлэг үзүүлж ирснийг нэр төрийн хэрэг гэж боддог”

Дээрхийн гэгээнтэн захидлынхаа төгсгөлд “Америкчуудын итгэл найдвар, хүсэл мөрөөдлийг биелүүлж, дэлхий дахины энхтайванд хувь нэмрээ оруулах үйл хэрэгт тань амжилт хүсье” хэмээн ерөөлөө.

Орчуулсан Р.Манлай 

Тэрбээр захидалдаа “Энэтхэгчүүд эртнээс Ахимса (хүч үл хэрэглэх зарчим) болон Каруна (энэрэл нигүүлсэл) гэсэн ухагдахууныг баримталж ирсэн уламжлалаараа дэлхий дахинд үлгэр жишээ үзүүлсээр ирсэн. Дэлхийн улс орнууд улам бүр харилцан хамааралтай болж буй өнөө үед энхтайван тогтоох яриа хэлэлцээнд олон улсын хэмжээнд нөлөө нь өсөн нэмэгдэж буй хүчирхэг, ардчилсан Энэтхэг улс чухал хувь нэмэртэй оролцох болж. Энэ завшааныг ашиглаад 65 жилийн турш надад, мөн Төвдийн цагаачдад харамгүй тусалж, найрсаг зочломтгой хандсан Энэтхэгийн Засгийн газар болон ард түмэнд гүнээ талархаж байгаагаа илэрхийлье” гэжээ.

Дээрхийн гэгээнтэн захидлынхаа төгсгөлд “Энэхүү эртний уламжлалт, аугаа орны ард иргэдийн итгэл найдварыг биелүүлж, дэлхий ертөнцөд энхтайваныг цогцлооход хувь нэмрээ оруулах үйл хэрэгт тань сайн сайхан бүхнийг, бас эрүүл энхийг хүсэн ерөөе” гэсэн байна.

Орчуулсан Р.Манлай