"Би Америкийн Нэгдсэн Улсыг ардчилал, эрх чөлөө, хуулийн засаглалын төлөөх тэмцэгч гэж эртнээс хүндэтгэн ирсэн билээ. Дэлхий АНУ-ын ардчилсан үзэл баримтлал, манлайлалд ихээхэн найдвар тавьж байна. Дэлхийн хэд хэдэн хэсэгт тодорхойгүй байдал, үймээн самуунтай байгаа өнөө үед та энх тайван, тогтвортой байдлыг бий болгоход манлайлал үзүүлнэ гэдэгт би итгэлтэй байна.”

“Төвөдийн ард түмэн бид эртний буддын энх тайван, хүчирхийлэлгүй, энэрэн нигүүлсэхүй зэрэг хүн төрөлхтний үнэт өв соёлыг хадгалан хамгаалахдаа АНУ-ын ерөнхийлөгчид болон Америкийн ард түмний дэмжлэгийг хүлээн авсандаа баяртай байна.”

Тэрээр төгсгөлд нь:
 “Америкийн ард түмний итгэл найдвар, хүсэл мөрөөдлийг биелүүлэх, дэлхийн энх тайвныг цогцлооход хувь нэмэр оруулах олон сорилт бэрхшээлийг даван туулахад тань амжилт хүсье.” гэжээ.

Талбайн тайзны хойморт Бурхан Багш, Жанрайсиг, Цагаан Дарь Эх бурханы машид том шүтээнийг залсан байлаа. Дээрхийн Гэгээнтний сэнтийн хоёр хажуугаар хийдүүдийн одоогийн болон хуучны хамба лам нар сууцгаасан байв. Дээрхийн Гэгээнтэн тайзны зүг морилон сэнтийдээ залрах үеэр уламжлалт хувцас асаасан төвөдийн бүжигчид дуу бүжгийн өргөл өргөн лам хуврагууд бүрээ бишгүүр үлээн хүндэтгэл үзүүлж байв. 

Дээрхийн Гэгээтний албан ёсны төлөөлөгч доктор Намжил Чодуп Дээрхийн Гэгээнтнийг хүндэтгэлтэйгээр угтан авч, чин сэтгэл, бат сүжигээр Бат оршил өргөх сайхан боломж олгосонд цугласан олон гүнээ талархаж буйг уламжилав. Цаашлаад тэрбээр Дээрхийн Гэгээнтэнд эмнэлэгийн тусламж үйлчилгээ үзүүлсэн болон халуун дулаанаар хүлээн авч тусалсан бүх хүмүүст талархал илэрхийллээ. 

Тайзны өмнөх талбайд 400 орчим төвөд хүүхдүүд Дээрхийн Гэгээнтэнд өлмий бат оршихуйн ерөөл өргөн дуун өргөл өргөлөө. Улмаар унзад лам мандал өргөх уншлагыг тэргүүлэн уншсан юм. 

Дээрхийн Гэгээнтэн цугласан олон хандан:

“Өнөөдөр энд цугласан та бүгд Төвөдийн гурван мужийн нэгдмэл байдал, эв нэгдлийг нотлон харууллаа. Төвөдийн соёл уламжлал бол нийт хүн төрөлхтөнд ач тусаа бүрэн дүүрнээр өгч чадахуйц билээ. Бурхан Багш гэгээрэлд хүрснийхээ дараа маш олон айлдвар сургаал айлдсан нь Төвөд болон Гималайн бүс нутагт сайтар хадгалагдан уламжилагдаж ирсэн билээ. Бурхан Багшийн эдгээр айлдвар сургаалууд бол асар их адис жинлав, гүн гүнзгий утгатай юм. Би бага балчир наснаасаа үүнд суралцсаар ирсэн юм.” 

“Бурхан Багшийн айлдвар сургаалууд бидний амьдралын зарчимд гүн гүнзгийгээр нөлөөлсөн учраас Төвөдийн ард түмэн одоог хүртэл уламжлан хадгалсаар ирсэн. Ийм цаг үед би 100 гаруй насалж цаашдаа ч хамаг амьтан болоод Төвөдийн ард түмний төлөө үргэлжлүүлэн хичээсээр байх болно.” 

“Хятадын коммунист нам Төвөдийн соёл уламжлалыг дорд үзэж болох ч дэлхийн өнцөг булан бүрт бидний уламжлалыг дэмждэг нөхөд олон бий. Бурханы шашны уламжлал зөвхөн Төвөдөд бүрэн эхээрээ уламжлагдан хадгалагдаж байна. Дэлхий даяар тархан суурьшсанаар бидний соёл уламжлалыг илүү олон хүмүүс мэддэг болж байна. Дэлхийн олон орон тэр дундаа Хятадад хүртэл маш олон хүмүүс бурханы шашныг сонирхон судалж байна.” 

“Өнөөдөр би та бүхэнд бодь сэтгэлийн увидас хүртээнэ. Бодь сэтгэл бол энгийн мэт боловч асар хүчтэй. Хамаг амьтныг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлснээр бид бусдыг төдийгүй өөрийн тусыг ч мөн гүйцэлдүүлж чадна. Нэг ёсондоо “Хамаг амьтны тусын тулд би бурханы хутагийг олоё” гэсэн сэтгэлийг төрүүлэх нь бодь сэтгэлийн үндэс юм.” 

Дээрхийн Гэгээнтэн Чухаг дээд гуравт аврал итгэл одуулах залбирал болон хамаг амьтан бүгдийг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг төрүүлэх уншлагыг уншин цугласан олныг даган уншихыг хүслээ. 

Цаашлаад Дээрхийн Гэгээнтэн:

“Би Бурхан Багшийн айлдвар сургаалыг дагаж мөрдөн түүний нэгэн адил хамаг амьтны тусын тулд бурханы хутагийг олье хэмээн бодь сэтгэлийг анхааран авлагаа болгосоор ирсэн билээ. Та бүхнийг ч бодь сэтгэлийг анхааран авлагаа болгохыг уриалж байна.”  

Дээрхийн Гэгээнтэн Бурхан Багш, Дарь Эх, Жанрайсиг, Манзушри, Дамдин Янсан, Манал болон Ловон Бадамажунайн тарнийн аман дамжлагыг хүртээн цугласан олныг тэргүүлэн тарни тус бүрийг уншлаа. 

Цаашлаад Дээрхийн Гэгээнтэн:

“Дэлхий дээрх бүх шашны уламжлалд би хүндэтгэлтэй ханддаг. Гэвч эдгээр уламжлалуудаас зөвхөн бурханы шашин л учир шалтгаан, логикт суурилдаг онцлогоороо эрдэмтдийн сонирхолыг ихээхэн татаж байна. Мөн түүнчлэн бурханы шашин дэлхий дээр энх тайвныг бий болгоход маш чухал үүрэгтэй юм.” 

“Өнөөдрийн Бат Оршил өргөх ёслолд та бүхэн чин сүсэг, бат итгэлээр оролцож байгаа нь харагдаж байна. Та бүхэн ийн уламжлалаа сайтар хадгалж хамгаалсаар ирсэн нь үнэхээр сайшаалтай хэрэг юм. Цаашдаа ч баяр баясгалантайгаар дээдийн номондоо хичээгээрэй.” 

Унзад лам Бат Оршил өргөх ёслолын уншлагыг тэргүүлэн уншиж, зан үйл номын дагуу үргэлжилсэн юм. Бат Оршил өргөх ёслолын төгсгөлд  Дээрхийн Гэгээнтэнд мандал өргөлөө. 

Хойд Америк дахь Дээрхийн Гэгээтний албан ёсны төлөөлөгч доктор Намжил Чодуп Дээрхийн Гэгээнтний эмнэлэгийн тусламж үйлчилгээтэй холбоотой бүхий л ажлыг машид элгэмсэгээр сайтар зохион байгуулсан Карол болон Сэм Наппи нарт онцгойлон талархал илэрхийлэв. Дээрхийн Гэгээнтэн ч мөн тэдэнд талархал илэрхийлсэн юм. Энэ үеэр цугласан олон алга ташин талархалаа илэрхийлж байлаа. 

Зохион байгуулагчдыг төлөөлөн Кунга Таши өнөөдрийн Бат оршил өргөх ёслолыг зохион байгуулахад тусалсан бүх хүмүүст талархал илэрхийлэв. 

 Дуун өргөлийн дараа унзад лам зориулга ерөөл уншсанаар Бат Оршил өргөх ёслол өндөрлөв. Дээрхийн Гэгээнтэн тайзны урд түр саатан цугласан олны зүг инээмсэглэн мэндчилэхэд олон нийт баясгалантайгаар цагаан торгон хадаг өргөж талархалаа илэрхийлж байлаа. 

  2024 он 5 дугаар сар 9.

Төвөдийн суурин тус бүрийн гоцлол дуучид Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Ламыг магтан дуулахад бусад гишүүд нэгдэж байлаа. Эхлээд Төвөдийн Бхандра суурингийн дуурийн хамтлагийн төлөөлөгч Дээрхийн Гэгээнтний урт наслахын төлөөх нэг шүлгийн залбирлын эхний хоёр мөрийг дуулав.

Цасан уулсаар хүрээлэгдсэн оронд

Тус, амгалан бүхэн гарахуйн эх

Жанрайсигийн эрхэт Данзанжамц таны

Нас, лагшин зуун зуун галаваар батжих болтугай

Чаунтра сургуулийн жүжигчид мөн өөрсдийн дуугаа дууллаа.

Майнпат суурингийн дуучин Төвөдөд өлзий ерөөлийн залбирал уншиж, дараа нь Биллакупе суурингийн дуучин навч нь хүж болон үнэртдэг арцны модыг дуудаж, аз хийморийн залбирал дууллаа. Дараа нь Мундгод суурингийн дуучин дуулав. Одишагийн хамтлаг ‘Гурван эрдэнийн өргөл’ дууг дуулсан юм.

TСВ-ын хамтлаг “Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам урт наслах болтугай...” дууг дуулж, Коллегалын жүжигчид “Та бээр хоосон чанар, энэрэн нигүүлсэхүйн замыг тодруулагч” хэмээн Дээрхийн Гэгээнтний соёрхолыг дуулж мөн Балбын дуурийн дуучид Дээрхийн Гэгээнтэнд зориулж дуугаа дуулав. Дараа нь Калимпонгийн хамтлаг дуулсан юм.

Төгсгөлд нь Төвөдийн дуурийн театрын уран бүтээлчид "Бат итгэл" дуурийн дууг дуулсан юм. 

Дуучид дуугаа дуулсаны дараа Дээрхийн Гэгээнтэнд мөргөж, адис хүртлээ. 

Дээрхийн Гэгээнтэн цугларсан олонд хандан Лхаст байхад Шотон дуурийн наадам түүний хамгийн дуртай баяруудын нэг байсан гэдгийг дурсан ярьсан юм.

"Би Лхаст байхдаа Шотон баярыг үргэлж сэтгэл догдлон хүлээдэг байсан юм. Наадам дөрвөн өдөр үргэлжилдэг бөгөөд энэ өдрүүдэд би их баяртай байдаг байсан. Дөрвөн өөр хамтлаг үзүүлбэр үзүүлнэ. Гянкарвагийн хамтлаг онцгой сайхан дуулдаг байсныг тод санаж байна. Би дуулж чаддаггүй ч хөгжимд толгой дохин сонсдог байлаа. Тиймээс өнөөдөр өглөө та бүхний дуулахыг сонсоход үнэхээр их таатай байна.”

“Бид цагаачлан ирсэн цагаасаа хойш соёлын өвөө хадгалахын тулд хүчин чармайлт гаргасан билээ. Цагаачлан амьдарч байгаа төвөдүүдэд зарим үед хэцүү байдаг ч ч бид мянга гаруй жил үргэлжилсэн уламжлалаа хадгалсаар ирсэн юм.”

“Би Төвөд дэх төвөдүүдийг урт, удаан хугацаандаа үнэн ялна гэдгийг мэдээсэй гэж хүсч байна. Энэ хооронд эрх чөлөөт орнуудад амьдарч байгаа бид олон талт соёлоо хадгалж, сурталчлахын төлөө чадах бүхнээ хийх болно.”

“Шотоныг энд Дарамсала хотод зохион байгуулсныг мэдээд баяртай байна, та бүхний сэтгэл хөдөлгөм үзүүлбэрт баярлалаа.”

"Би одоо 90 насыг дөхөж байгаа ч намайг 110 наслахыг хүсэн ерөөж байна. Би урт наслана гэдэгтээ итгэлтэй байдаг. Төвөд болон бусад газар дахь Төвөдүүд надад маш их итгэдэг. Би 110 нас хүртлээ амьдрах ёстой гэж бодож байна.”

“Төвөд дэх төвөдүүд, мөн цагаачлан байгаа бид, тэр дундаа Энэтхэгт байгаа төвөдүүд бид нар тулгараад байгаа бэрхшээлээс шантрахгүй байх ёстой. Бид тууштай байх ёстой. Бид Хималайн бүс нутгийн ард түмний дэмжлэгийг хүлээж байна. Би ч бас чадах чинээгээрээ хичээх болно.”

Дараа нь Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам Төвөдийн Эмэгтэйчүүдийн Холбооны (TWA) уулзалтад оролцсон 175 эмэгтэйд хандан айлдвар айлдахдаа зарим үед эмэгтэйчүүдийг дутуу үнэлдэг гэж санагддаг тухай дурдлаа.

"Гэсэн хэдий ч эмэгтэйчүүд бол бидний оршин тогтнох үндэс суурь юм. Цагаачлалд амьдарч буй Төвөд эмэгтэйчүүд эхнээсээ хүчтэй байж билээ. Үнэхээр ч бидний хайр энэрэл, энэрэн нигүүлсэхүйн соёлыг хадгалахад эмэгтэйчүүд хүчтэй, зоригтой үүрэг гүйцэтгэсэн нь маш тодорхой юм.”

“Коммунистууд бидний соёл, уламжлалыг устгах гэж оролдсон боловч бүтэлгүйтсэн. Бид уламжлалаа, тэр дундаа дуурийн урлагаа хадгалсаар ирсэн. Миний хэлсэнчлэн өөрчлөлт Хятадад ирнэ. Бидний эр зориг, шийдэмгий байдал ганхахгүй. Би одоог хүртэл чадах бүхнээ хийсэн, ирэх арван жилд ч хийх болно. Баярлалаа.”

Төвөдийн эмэгтэйчүүдийн холбооны гишүүд Дээрхийн Гэгээнтэнтэй хамт зургаа татуулсны дараа дуурийн хамтлаг тус бүр хамтдаа зургаа татуулав.

Дээрхийн Гэгээнтнийг өргөө рүүгээ морилоход жүжигчид Зүглаг хан дуганы талбайд дуулж, бүжиглэн тэдэнтэй хамт үзэгчид баяр хөөртэйгөөр үдлээ.

Түүний сургаалыг сонсохоор ирсэн 300 гаруй монголчуудыг төлөөлөн эрэгтэй, эмэгтэй хоёр монгол залуу түүнд цагаан идээ өргөв. Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам тус бүрээс амсаад дараа нь тэдгээр залуучуудад амсууллаа.

Тэрээр хашааны голоор дамжин дуганыг чиглэн алхахдаа хоёр талд цугларсан хүмүүстэй мэндлэхийн тулд баруун, зүүн тийш хандаж байлаа. 

Дээрхийн Гэгээнтэн Зүглаг Хан дуганыг нар зөв гороолон орохдоо 72 орны 6100 орчим цугласан олонтой мэндчилсэн юм.

Түүнийг арслант сэнтийд залармагц монголын сүсэгтнүүдийн төлөөлөл хэсэг хүмүүс “Билгүүний зүрхэн” судрыг монгол хэлээр уншлаа. Дараа нь түүнд Ламын Гэгээн Данзанжамбалчойжишинэнхувилгаан бурханы лагшин, зарлиг, таалалын шүтээн болон мандал өргөв.

Дээрхийн Гэгээнтэн:

"Бид Энэтхэгт цагаачлан амьдарч байгаа энэ үед номын айлдвар явуулах боломж бидэнд тохиогоод байна. Богд Зонхов бид хоёр Төвөдийн нэг нутагт төрсөн юм. Миний төрсөн газар түүний лагшин мэндэлсэн газартай тун ойрхон байдаг. Эргээд бодоход би Төвөдөд цэцэглэн хөгжсөн номын уламжлалаа хадгалахыг аль чадахаараа хичээсэн юм. Би байгаль орчныг хамгаалах, дэлхий дахинд энх тайвныг тогтоох, шашин хоорондын эв найрамдлыг дэмжихийн төлөө хичээсэн билээ. Тиймээс би Богд Зонховтой нэг нутаг бөгөөд түүний адил бусдын сайн сайхны төлөө тодорхой хувь нэмэр оруулсан гэж хэлж болно.”

“Өмнө хэлсэнчлэн би Богд Зонховын лагшин мэндэлсэн газартай тун ойрхон төрсөн юм. Тухайн үед энэ нутгийг Ма Буфан хэмээх хятадын цэргийн дарга захирч байсан юм. XIII Далай Ламын хойд дүрийг тодруулах үеэр намайг түүнтэй уулзуулахад тэр миний царайг хараад “Энэ хүүд ямар нэгэн онцгой зүйл байна” гэж хэлсэн гэдэг.”

“Энд цугларсан бид бүгд Бурхан Багшийн шавь нар билээ. Бид Төвөд, Монгол, Хималайн бүс нутагт өвлөгдөн ирсэн Бурхан Багшийн бүрэн сургаал болох Наландагийн уламжлалыг баримталдаг. Мөн би өөрийгөө Тисрон Дэцэн хааны хувилгаан гэдэгт итгэдэг. Иймдээ ч түүний удирдлага дор бий болсон Наландагийн хиргүй ариун уламжлалыг хадгалан авч үлдэхийн төлөө чадах бүхнээ хийсэн юм. Надад итгэл хүлээлгэсэн та бүхэнд баярлалаа гэж хэлмээр байна.”

“Ловон Шантаракшита Төвөдөд бурханы шашны ариун уламжлалыг дэлгэрүүлэх их үйлсийг удирдсан билээ. Үүнд хутагт Нагаржуна, хутагт Асанга нараас дамжигдсан уламжлал бүрэн багтана. Энэхүү Наландагийн уламжлалд хадгалагддаг оюун ухаан, сэтгэл хөдлөлийн үйл ажиллагааны талаархи ойлголт нь шинжлэх ухаан, практикт чухал ач холбогдолтой. Оюун санаа, сэтгэл хөдлөлийн талаарх энэ мэдлэг уламжлал дэлхийн олон асуудлыг шийдвэрлэх боломжтой.”

“Би амьд сэрүүн байгаа цагтаа Төвөдийн номын хаадын хүсэл мөрөөдлийг биелүүлэх төлөө шийдэмгий байна. Өмнө дурьдсанчлан би Төвөдийн номт хаан Тисрон Дэцэний үргэлжлэл бөгөөд түүний үйл хэргийг үргэлжлүүлэх нь миний үүрэг билээ. Мөн Наландагийн уламжлалын мэдлэг ухаан хүн төрөлхтний сайн сайхны төлөө хувь нэмрээ оруулах боломж байгааг би бүрэн мэдэрч байна.”

“Өнөөдөр би “Төгс баясгалант орны зуун бурхан/Ганданлхавжа” номыг тайлбарлана. 

Энэ цөвүүн цагт олонтаа сонсож, бүтээхэд хичээн

Ертөнцийн найман номыг тэвчиж 

Чөлөө, учралын хэргийг бүтээсэн

Итгэлт таны аугаа их зохиолд

Бид чин сэтгэлээсээ даган баясмуй

“Бид Бурхан Багшийн сургасан сургаал номлолд суралцах ёстой. Үүний адил Богд Зонхов дээдийн номд хэрхэн суралцсан, агуу их үйлсийг хэрхэн үйлдсэнийг ч мөн даган дуурайх ёстой юм.”

Дээрхийн Гэгээнтэн төвөдөөр Мигзэм уншив.

Зоригдол үгүй их энэрэлийн гуу сан Жанрайсиг

Хир үгүй айлдлын эрхэт Зөөлөн Эгшигт Манзушри

Шимнусын өмгийг хоцроолгүй даран зохиогч

                                                нууцын эзэн Очирваань

Цастын мэргэдийн оройн чимэг Зонхава

Лувсандагвын өлмийд соёрхлыг талбия.

“Богд Зонховын номын сахиус нь Дамжан Чойжал бөгөөд энэ сахиус надад үргэлж тусалдаг гэдгийг би мэдэрдэг.”

“Бид суралцаж, дадлага хийснээр л Бурхан Багшийн сургаалыг хадгалж үлдэж чадна. Өнөө үед Бурхан Багшийн сургаалыг сонирхож буй шинжлэх ухааны эрдэмтэд болон өөр шашны хүмүүс ч нэмэгдсээр байна.  Тэд сэтгэл хөдлөлийг даван туулах арга замыг заасан бидний мэдлэг ухааныг үнэлж байна."

Дээрхийн Гэгээнтэн: 

“Бид Богд Зонховыг бясалгахдаа түүний баруун талын цэцгийн дэлбээ дээр илд, зүүн талын цэцгийн дэлбээ дээр судар байгаагаар бясалгадаг. Илд нь түүний саруул билиг ухааныг, харин судар нь түүний гүн мэдлэгийг бэлэгдэж буй” гэлээ.

Төсгөлд нь тэрээр “Бид эх орноо алдаж, цагаачлан амьдарч байгаа ч энэ бүхэн утга учиртай байсан юм. Та бүхнийг дээдийн ном сургаалыг хэрэгжүүлэхийн төлөө чадах бүхнээ хийхийг уриалж байна. Таши Дэлэг.” хэмээн айлдлаа.

Зуун жилээр оришж, зуун Буддатай учирч,

Урт насалж, эрүүл байж энх тунх баяр баяслыг мэдрээд

Эцэст нь бодь сэтгэлийг олох гайхамшигт зам мөрд орох болтугай.

Та бүгдийн хувьд энд, одоо өлзий дэмбэрэл бүхэн бүрэн бүрдэх болтугай.

Артур Брукс Дээрхийн Гэгээнтэнд өглөөний мэнд хүргээд өнөөдрийн хэлэлцүүлгийн сэдвээр шашны итгэл үнэмшил ба сүжиг бишрэлийн тухай ярилцана гэдгийг дуулгав.

“Өчигдөр та бидэнд өөрсдийн эхийн хайр энэрлийг санаж байх нь ямар чухал болох, бас бид бүгдээрээ хоорондоо шүтэн барилдаж харилцан хамааралтай оршдог болохыг санаж байх нь чухал болохыг айлдсан. Өөрсдийн ажил, гэр бүл, найз нөхөрлөл ба итгэл сүжиг дээрээ суурилсан хүмүүс хамгийн аз жаргалтай байдаг гэж үздэг нь түгээмэл билээ. Тэгвэл энд дурьдахад аглаг ойд ганцаараа суудаг Төвөдийн нэгэн бүтээлчинтэй бид уулзсан юм. Тэрээр хайр, энэрэл нигүүлслийг өөртөө бясалган төрүүлэхийн тулд бусад хөл хөдөлгөөн, саад бүгдээс холдохыг зорьж аглагт ирсэн гэж бидэнд хэлж билээ. Эндээс итгэл үнэмшил нь бидэнд сэтгэлийн амар амгаланг авчирдаг гэж тодорхой хэлж болохоор байгаа юм.”

“Нэлээд олон арван жилийн өмнө сансраас авсан дэлхийн зургийг үзээд хүн төрөлхтөн бид үнэхээр хичнээн өчүүхэн, жижигхэн болохыг мэдэрсэн гэж Дээрхийн Гэгээнтэн та хэлж байсан билээ. Ийм жижиг байх нь эрх чөлөөтэй мэдрэмжийг таньд өгдөг юм шиг санагдсан. Өчүүхэн бага хүн төрөлхтөн бид хэрхэн орших вэ, Дээрхийн Гэгээнтэн?”

Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам:

“Бид өчигдөр энэ тухай ярилцсан билээ. Хайр бол бидний оршихуйн суурь үнэн гэдгийг бид ойлгох шаардлагатай. Бидний ээж төрсөн даруйд бидэнд хайрыг таниулдаг. Хайрлана гэдэг нь бидний үндсэн мөн чанарын нэг хэсэг юм. Бид шашинтай учрахаасаа өмнө хайртай эхэлж танилцдаг. Эхийн хайр энэрэл, халамжийг огт мэдэхгүй хүүхэд амьдрах чадваргүй байна. Энэ нь зөвхөн хүмүүсийн хувьд ч бус бас бусад сүүн тэжээлтэн амьтан бүгдийн хувьд үнэн шүү дээ” хэмээгээд яриагаа эхэллээ.

Шашинд итгэл сүжигтэй, эсвэл шашны үзлийг дадуулдаг хүмүүс улам цөөн болсоор байгаа мэт өөрт нь санагддагийг Брукс дурьдаад үүний шалтгааныг Дээрхийн Гэгээнтнээс асуув.

“Бид төрөөд ээжийнхээ халамж энэрэлд умбаж байх үедээ шашныг таних боломжгүй. Бидний анхны олж авдаг амьдралын туршлага нь бидний эхийн хайр, түүний тэврэлт, хүрэлцэхүйгээс ирдэг. Би өөрийн хувьд хэлэхэд ээж минь надад үнэхээр их хайр энэрэлтэй байсан учраас би өөрийгөө маш их азтай, хувьтай хүн гэж боддог. Харин амьдрал дээр олон хүүхэд янз янзын шалтгаануудын улмаас эхийн хайрыг сайн хүртэж чаддаггүй тул энэ нь тэдний цаашдын хөгжил боловсролд хүчтэй нөлөөлдөг юм.”

“Зарим үед шашин биднийг хайр энэрлийн суурь үнэнээс холдуулах нөлөөтэй байдаг гэж маргаж болох ч бүхэлдээ шашны итгэл үнэмшил, дадуулга нь бидний ээжийн тэр хайр халамжийн нөлөөг илүү тодруулах, илүү мэдрүүлэхэд тустай байдаг. Бид хайр энэрэлдээ өөрсдийн ойр дотны хүмүүс, гэр бүлээсээ цааш өргөжүүлэн нийт хүн төрөлхтөн болоод бусад амьд амьтдыг багтаахад суралцах боломжтой. Энд хамгийн гол хүчин зүйл нь хайр бөгөөд үүнийг бид анхлан сүүгээ өгөхдөө хайраар тэвэрсэн тэр эхийн гараас мэдэрдэг юм.”

Үүний дараа Брукс илүү олон хүмүүс шашинд итгэл үнэмшилтэй ханддаг болвол дэлхий дээр илүү аз жаргалтай байх болов уу гэдгийг сонирхов. Дээрхийн Гэгээнтэн өөрөө шашныг барихаасаа илүүтэй шашнаас ангид, нийтийн ёс зүй, түгээмэл ёс суртахуунд илүү суурилдаг гэдгээ хэлээд гэхдээ бид өөрсдийн эхээс суралцсан хайр энэрлээ илүү бэхжүүлж, илүү хүчтэй болгохын тулд шашны зан үйлүүд, дадуулгыг ашиглаж болно гэдгийг дахин онцлов.

“Би Бурханы шашинтан. Би Бурхан Багшийн айлдсан дээдийн номуудыг дадуулдаг. Тэгвэл эдгээр дундаас хамгийн хүчирхэг, хамгийн чухалчлах хоёр дадуулга байгаагийн нэг нь бусдыг гэсэн сэтгэл, нөгөө нь үнэнийг танин мэдэх дүн шинжилгээ юм. Энэ нь утгандаа зөвхөн үзэгдэл төдийгөөс цааш гэтэлж бүхий л юмс үзэгдэл бүгд харилцан шүтэн барилдлагатай оршдог гэдгийг таних билиг билгүүн билээ.”

“Би өглөө босоод хүн төрөлхтөн бид хүн гэдэг утгаараа ямар мөн чанартай болохыг тунгаан бясалгахдаа бид бүгдэд ижил тэгш байгаа туршлага болох эхийн хайраар тэтгэгдэн амьдралаа эхэлдэг бодит үнэнийг сайтар боддог бөгөөд энэ нэгдмэл туршлага нь хүн төрөлхтөн бүхэлдээ нэг болохыг надад мэдрүүлдэг. Дараа нь үүнийгээ хамаг амьтан бүгд бидний эх, ээж болсон амьтад мөн болохыг танин дадуулдаг бурханы шашны бясалгалаар хүч оруулан тэтгэдэг.”

“Бурханы шашин нь бүтээгч Эзэнийг үгүйсгэж, юмс үзэгдлийн үнэн мөн чанар болон өөр ба өрөөл бусдын хоорондын харилцан хамаарлыг чухалчлан авч үздэг шашны уламжлал юм. Тэгвэл бүхий л амьтан бүгдээрээ нэг тодорхой эзэн бодгалийн бүтээл гэж үздэг шашны урсгалуудад ч ийм ижил төстэй зорилгыг тодорхойлж болно. Тиймээс үүгээр дамжуулан бусдыг гэсэн бидний хайр, энэрэх сэтгэл нь батжин сайжрах боломжтой юм.”

Брукс дараа нь шинжлэх ухаан ба шашны итгэл сүжиг нь хоорондоо тохирон нийцэх боломжтой эсэхийг Дээрхийн Гэгээнтнээс тодруулан асуулаа. 

“Шинжлэх ухаан нь хүн гэдэг бодгалийн тархиний тусгал мөн. Хүн төрөлхтнө амьтныхаа хувьд хамгийн том тархитай биш байж болох ч хүний энэ эрхтэн нь юмсыг ялган салгаж ангилан, дүгнэн шинжлэх чадвартай байдаг. Хэрэв бид шинжлэх ухааныг юмсыг танин мэдэх арга зам гэж харвал энэ нь шашны итгэл үнэмшилтэй зөрчилдөхгүй” гэж Дээрхийн Гэгээнтэн хариулав.

“Хэрэв бид юмс үзэгдлийг авч үзэхдээ бодитой хандан, аливаа нэг гажуудал үгүйгээр дүн шинжилж чадвал шинжлэх ухаан ба шашны итгэл үнэмшил нь нэг л ижил ойлголцолд хүрэх болно. Харин нөгөө талаасаа бид шашныг хатуу догматик үзлээр баривал юмсыг танин мэдэхийн тулд олон талаас нь авч үзэн асуулга тавьдаг шинжлэх ухааны арга замтай зөрчилдөх юм. Жишээлбэл бид энэрэн нигүүлсэх сэтгэлийн үнэ цэнийг шинжлэх ухааны өнцгөөс ойлгох боломжтой бөгөөд учир нь энэ нь бодит байдлын нэг хэсэг билээ.”

Амьдралыг илүү сайн сайхан болгохын тулд шинжлэх ухаан ямар асуулт тавих шаардлагатай вэ гэсэн асуултанд Дээрхийн Гэгээнтэн машид тодорхой байдлаар дэлхий дээр энх тайвныг хэрхэн дэмжих арга замыг олох нь хамгийн чухал гэдгийг онцлов. Ердийн нөхцөлд бусдыг “манай” эсвэл “тэд” гэсэн өнцгөөс харах нь ойлгомжтой зүйл юм. Гэвч бид үүнд улам автаж, өөр хоорондоо хатуу тусгаарлал, ангилал болгон ашиглавал энэ нь зөрчил тэмцэл болон бусад олон асуудлуудыг дагуулах болно.

Колумбийн Их Сургуульд шашны сэтгэл судлалаар дагнан ажилладаг Лиза Миллер хайр нь энэ ертөнцийн суурь үндсэн хүч мөн эсэх талаар сонирхон асуухад хайр энэрлийн хүч нь шашнаас үүдэлтэй бус боловч шашин бүгд түүний ач холбогдолыг чухалчлан үнэлдэг болохыг Дээрхийн Гэгээнтэн онцлоод: 

“Хайр энэрлийн суурь бодит чанар нь шашнаас гаралтай бус, харин хүн төрөлхтөнтэй маш онцгой харилцаа бүхий дотоод төрөлх чанар юм. Шашны зарим үйл дадлагууд нь бидний энэ хайрын зөн билигт мэдрэмжийг тэтгэж, өсгөн нэмэгдүүлэхэд туслах боломжтой. Хэрэв бид өөрсдийн хайр энэрлийн туршлагыг зөнгөөр нь байлгавал бусдыг гэсэн тэр халуун дулаан сэтгэл нь бусад хүмүүс бидэнд хэрхэн хандахаас хамаарах хандлагатай байдаг. Харин бид энэ хайрын сэтгэлээ дасгалжуулан бэхжүүлж, улмаар цааш тэлэн өргөжүүлж бидэнтэй шууд холбоо хамааралтай бус хүмүүсийг ч үүндээ багтаах чадварыг олж чадна. Бурханы шашинтан хүний хувьд “хамаг амьтан амгалан жаргалантай байх болтугай” гэх уншлагын утга санаа нь маш хүчтэй байдаг” гэж хариулав.

“Бүтээгч Эзэнийг хүлээн зөвшөөрдөг шашинтны хувьд ч ертөнцийн цорын ганц эзэн амьтан бүгдийг бүтээсэн гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх нь хүн төрөлхтөн нэгдмэл, нэг болохыг ойлгон хүлээн авах бас нэг хүчтэй суурь нөхцөл болох боломжтой юм.”

“Хамгийн амьдралд ойр арга зам юу вэ гэвэл бид бүгдээрээ тус бүрдээ хэрхэн өөрсдийн ээжийн хайр энэрэл, халуун дулаан сэтгэлээр тэжээгдэн тэтгэгдсэнийг санаж байх явдал билээ. Тиймээс энэ үнэнийг бид бусад руу түгээн тэлэхэд суралцаж чадна. Бурханы шашинтны өнцгөөс авч үзвэл бусад хамаг амьтан бүгд бидний эх, ээж болсон амьтад гэдгийг хүлээн зөвшөөрснөөр тэдэнд гэм, хор учруулах нь бараг боломжгүй зүйл болдог бөгөөд харин ч эсрэгээрээ эдгээр амьтан бүгд зовлон гаслан бүгдээсээ салж хагацахыг л хүсэх болно.”

“Нөгөө талаасаа хэрэв бид хайрын энэ бодит үнэнээс холдож, эхийн энэ хайр энэрлийн хүчийг мартвал өрсөлдөн тэмцэх гэх мэт сэтгэлийн төлөвүүд орон зайг нь эзлэх юм. Улмаар бид “би..., миний гэр бүл, миний ард түмэн, миний эх орон” гэх мэт санаанд хөтлөгдөх тул асуудлууд бий болж эхлэнэ.”

“Хамаг амьтан бүгдийг өөрийн эх гэдгийг ойлгон ухаарах бясалгал нь сэтгэл оюуны дасгал болох уг шалтгаан, үр дагаврын долоон увидас хэмээх бясалгалын нэг хэсэг юм. Энд зургаан шалтгаан, нэг үр дагаврын тухай ярьдаг. Нэгд бүхий л амьтан бүгдийг өөрийн эх гэдгийг ойлгон хүлээн зөвшөөрөх, хоёрт эдгээр амьтан бүгдийн ач, энэрлийг санаж талархах сэтгэлийг үүсгэх, гуравт нь эдгээр амьтан бүгдийн ач тусыг эргэн хариулахыг сэтгэлээсээ хүсэх, дөрөвт нь эдгээр эх болсон амьтан бүгдэдээ энэрэн нигүүлсэх, хайрлан энэрэх сэтгэлийг үүсгэх, тавд нь агуу их энэрэн нигүүлсэх сэтгэл буюу эдгээр амьтан бүгдийгээ зовлон шаналал бүгдээс нь ангижруулахыг хүсэх сэтгэлийг төрүүлэх юм. Зургаад нь энэ бүх хүслээ бодитой үйл болгох тусгай хүчтэй хатуу шийдэл эрмэлзлийг дадуулна. Төгсгөлийн үр дагавар нь бүхий л амьтан бүгдийн тусын тулд төгс гэгээрлийн хутгийг олох бодийн сэтгэлийг төрүүлэх явдал билээ.”

“Энэ сэтгэл оюуны дасгал нь Төвөдийн уламжлал дахь урьд, хойд төрөлд итгэмжилж суурилсан арга юм. Өөр нэг арга нь өөрийгөө бусадтай тэгшитгэн арилжин солихыг шийдэх арга зам байна. Үүнийг тодорхой харуулсан бадаг шүлэг бий:

Өөрийгөө энхрийлэх нь доройтол бүгдийн үндэс

Өрөөлийг хайрлах нь эрдэм бүгдийн үндэс,

Үлэмж ялгааг ухаарч таниад

Өөрөөрөө бусдыг солихуй дор адисла

Жаргалыг хүсэж, зовлонг хүсдэггүйгээрээ хүн төрөлхтөн бид бүгдээрээ адилхан юм. Өөрийгөө бодох бус өрөөл бусдын хувьд санаа сэтгэл тавьж байх нь бидний сэтгэлийн хүлээсийг тайлж оюун санааг чөлөөлөх нөлөөтэй байна. Бусдыг гэсэн сэтгэлийг үүсгэснээр бидний сэтгэл зүрхэнд илүү орон зай бий болно. Бид бас бусад голлох шашнуудын үзлийн үүднээс бүтээгч Эзэн бид бүгдийг адилхан бүтээсэн гэж бодож бусдын төлөө гэсэн сэтгэлийг дадуулах боломжтой. Сая миний дурьдсан нэг бадаг шүлэг нь энд бид бүгдийн ярилцсан сэдвүүдийн тойм утга мөн юм.”

Артур Брукс Дарамсалад бусад анд нөхөд, хамтран зүтгэгчдийн хамт Дээрхийн Гэгээнтэнтэй үр дүнтэй хоёр өдрийг өнгөрүүлээд маргааш буцах гэж байгаагаа дурьдаад дэлхий ертөнцийг илүү сайн сайхан болгохын тулд бидний зүгээс юу хийхийг Дээрхийн Гэгээнтэн хүсэж байгааг тодруулан асуув. 

“Бусад хүмүүст хүрч, тэднийг сурган боловсруулах хэрэгтэй байна. Зөвхөн өөрийгөө бодох нь маш явцуу сэтгэл, харин бусдыг гэсэн өргөн уужим сэтгэл нь зүрх сэтгэлд улам илүү амар амгалантай, эрх чөлөөтэй орон зайг бий болгодог. Хүн төрөлхтний түүхэн талаас нь авч үзсэн ч дэлхий дээрх олон асуудлууд хувиа хичээсэн сэтгэлээс л үүдэлтэй байсан шүү дээ. Бусдыг гэсэн зүрх сэтгэлээр энэ бүх асуудлуудыг давж туулж чадна.”

“Бид хэтэрхий өөр дээрээ төвлөрснөөр бусад хүмүүсээс хөндийрөн холддог. Бусад хүмүүст анхаарал тавьж, тэднийг бидэнтэй, өөрсөдтэйгээ адил гэж харж ухаарах нь баримтлах ёстой гол арга зам юм. VIIIзууны Энэтхэгийн буддын эрдэмтэн Шантидэвагийн зааснаар:

Өөрийн жаргалыг бусдад өгч

Өрөөлийн зовлонг өөртөө үл авбаас 

Бурханы хутаг олохыг бүү хэл

Ертөнцөд ч жаргалыг амсах нь үгүй

“Надад та бүгдтэй ингэж уулзах боломж олдсонд би их баяртай байна. Энэ удаагийн бидний уулзалтын гол зорилго нь халуун дулаан сэтгэлийг хэрхэн төрүүлэхэд суралцах явдал байлаа. Энэ нь угтаа тийм ч хүнд хэцүү зүйл биш юм. Гол анхаарах зүйл бол илүү аз жаргалтай дэлхий ертөнцийг бүтээхэд хувь нэмрээ оруулдаг, аз жаргалтай, амгалантай хүн байх гэдгийг санах нь чухал юм шүү. Хүмүүсийг “бид” ба “тэд” гэж хардаг хандлагаа орхиж тэд үнэндээ бидэнтэй яг л адилхан гэдэг сэтгэлийг дадуулах хэрэгтэй.”

“Найман тэрбум хүн төрөлхтөн бид хамтран амьдарч бие биедээ аль чадахаараа тусладаг байх ёстой. Тиймээс энд, яг одоо аз жаргалтай байж бусад бүхий л хүмүүсийг өөрийн ахан дүүс гэж бодож санахыг хичээгээрэй.”

Бурхан Багшийн лагшин эрдэнээс үлдсэн ринсрэлийг Аллакаппа, Капилавасту, Кушинагар, Пава, Ражагриха, Рамаграма, Вайшали болон Ветапида зэрэг найман хаант улс, сувраганд хуваан тараасан түүхтэй. Пипрахва дахь Шагжа овгийн ордон төвлөрсөн Капилавасту суурины туурьнаас XIX зууны сүүлийн энэхүү ринсрэл шүтээнийг олсон байна. 1898 онд Английн элч төлөөлөгч Уиллим Пеппе Шриланкын ахмад лам Шри Субути Маханаяке Тэрад уг ринсрэлийг өргөн барьсаныг Шриланкад залсан түүхтэй ажээ. 

Энэ өглөө Шриланкын ахмад ламтан тэргүүтэй төлөөлөгчид Кангри нисэх онгоцны буудалд газардсан даруйдаа Дээрхийн Гэгээнтний өргөөний зүг хөдлөв. Цагаан торгон хадаг, цэцэгс, хүж тэргүүтнийг гартаа барьцгаасан төвөдийн сүсэгтэн олны төлөөлөл Дарамсалагын доод захаас Зүглаг Хан дуган хүртэлх зам дагуу зогсон зочдод хүндэтгэл үзүүлж байлаа. Ганчэн Кюшон, Төвөдийн Төв захиргаа болон Зүглан Хан дуганы ойролцоо сүсэгтнүүд олноороо цугласан байлаа. Замын хоёр талыг бурханы шашны болон Төвөдийн туг далбаа хийсгэн чимэглэсэн байв. 

Төвөдийн урлагийн холбооны дуучид бүжигчид дуу бүжгийн өргөл өргөхтэй зэрэгцэн Бурхан Багшийн ринсрэл шүтээн, Шриланкын ахмад ламтан тэргүүтэй төлөөлөгчдийг угтахаар Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам өргөөнийхөө үүдэнд залрав. 

Намжал дацангийн лам хуврагууд бүрээ бишгүүр үлээн, шар торгон шүхэр намируулан Бурхан Багшийн шүтээн болон Шриланкын төлөөлөгчдийг хүндэтгэлтэйгээр угтан авсан юм. 

Дээрхийн Гэгээнтэн зочид төлөөлөгчдийг угтан авч хамгийн эхэнд Бурхан багшийн ринсрэл шүтээнд хүндэтгэл үзүүллээ. Улмаар Дээрхийн Гэгээнтэн зочид төлөөлөгчдийн хамтаар уулзалтын өрөөний зүг хөдөлсөн юм. 

Энэхүү уулзалтанд Самдонг ринбочэ, Лин ринбочэ, Кирти ринбочэ болон Төвөдийн төв засгийн газрын тэргүүн Пенпа Церин нар мөн оролцсон юм. 

Шриланкын ахмад лам Васкадүве Махиндаванса Маха Наяака Теро,

“Шриланкын буддистууд бид Дээрхийн Гэгээнтэн таны дэлхийн сайн сайхны төлөөх үйлсэд машид талархалтай ханддаг. Бурхан Багшийн айлдвар сургаалиудын охь шим бол бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлэх билээ. Дээрхийн Гэгээнтэн та Бурхан Багшийн үйл хэргийг үргэжлүүлэн түүний нэгэн адил амьтны тусыг бүтээсээр ирсэн. Амьтан бүхэнд бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэл буй. Бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлэх нь дээдийн ном мөн. Хүмүүс бид бүгдээрээ адилхан, тийм ч учраас нэг нэгэндээ асрал хайрын сэтгэлээр хандах учиртай.” 

“Таныг амьтны тус амгалангийн тулд өнө удаан залраарай хэмээн залбираад Бурхан Багшийн ринсрэл шүтээнийг өргөн барьж байна.” 

Дээрхийн Гэгээнтнийг Бурхан Багшийн ринсрэл шүтээнд мөргөхтэй зэрэгцэн Шриланкын лам хуврагын төлөөлөл өлзий дэмбэрэлийг билэгдэн ерөөл айлдав. 

Дээрхийн Гэгээнтэн, 

“Дэлхий даяар Бурхан Багшийн айлдвар сургаалийг сонирхон судалж буй хүмүүсийн тоо нэмэгдсээр байна. Цогт Наландагийн уламжлал бол оюун ухааныг тэлэх арга замыг заадаг. Бурханы шашныг сүсэг бишрэлийн үүднээс бус учир шалтгаан логикын үүднээс сонирхон судалж буй эрдэмтэдтэй би уулзаж байлаа. Тэд Бурхан Багшийн айлдвар сургаалиуд, тэр дундаа бурханы шашны сэтгэл судлалыг ихээхэн сонирхон судалж байна.” 

“Олон жилийн өмнө Хятадын удирдагч асан Мао Зэдон намайг шинжлэх ухаанч гэж магтаад харин шашин бол хор гэж хэлж билээ. Өнөө цагт шинжлэх ухааны эрдэмтэд бурханы шашныг ихээхэн сонирхон судалж буйг тэрбээр харсан бол бодлоо өөрчлөн буддист болох байсан болов уу гэж би боддог. Учир нь бурханы шашин бол шинжлэх ухааны арга барилыг өөртөө шингээсэн байдаг.”

“Би бүх шашны уламжлалд хүндэтгэлтэй ханддаг. Гэвч зөвхөн бурханы шашин л учир шалтгаан логикт суурилдаг. Тийм ч учраас бид шинжлэх ухааны эрдэмтэдтэй уулзаж санал бодлоо чөлөөтэй солилцож чадаж байна. Эхэндээ бурханы шашинд маш болгоомжтой эргэлзээтэй ханддаг байсан хэдий ч төдөлгүй бурханы шашинтан болсон эрдэмтэдтэй би тааралдаж байлаа.” 

“Өнөөдөр дэлхий дахинд энх тайван юу юунаас илүү чухал байна. Энэ бол Бурханы Багшийн айлдвар сургаалийн гол цөм юм. Гэсэн хэдий ч би бурханы шашныг дурьдахгүйгээр олон нийтийн үнэт зүйлс болох шашнаас ангид ёс суртахуун, бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг онцлон тэмдэглэхийг хичээдэг. Хамгийн чухал нь бусдыг энэрч хайрласан халуун дулаан сэтгэл юм. Тиймээс би бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлэхийг уриалсаар ирсэн билээ. Бурхан Багшийн айлдвар сургаалийг шашнаас ангид үзэл санааны үүднээс аль болох олон хүмүүст ойлгуулахыг би хичээж байна. Та бүхэн энэ тал дээр ямар бодолтой байна?”

“Энэ бол ирээдүйд чиглэсэн маш зөв арга барил юм” хэмээн ахмад ламтан Маха Наяака Теро хариулав. 

Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам,

“Дэлхий дахинд энх тайван юу юунаас илүү чухал болсон. Энх тайвны талаарх хамгийн эхний ойлголт биднийг анх эхээс төрж эхийн элбэрэл хайраар өсч хүмүүжсэн тэр цагаас эхлэлтэй. Энэ бол энх тайван, дотоод сэтгэлийн амар амгалангийн эхлэл бөгөөд бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэл энэ үеэс л соёолж эхэлдэг. Нэг ёсондоо бид асрал хайр, энэрэл нигүүлсэл хичээлийг энэ хорвоод мэндэлсэн даруйдаа авч эхэлдэг юм.  Эхийн элбэрэл, хайр халамж бидэнд маш гүн гүнзгий нөлөө үзүүлдэг. Энэ их асрал хайрыг насан туршдаа хэвээр хадгалж, энэ асрал хайрын үүднээс бусдад ханддаг байх нь машид чухал юм.” 

Уулзалт өндөрлөх үед Шриланкын төлөөлөгчид нэг нэгээрээ Дээрхийн Гэгээнтэнд хүндэтгэл үзүүлсэн юм.   

Дээрхийн Гэгээнтэн Махиндаванса хийдийн ахмад лам Васкадүве Махиндаванса Маха Наяака Теро болон Шриланкын Төвөдийн буддист ахан дүүсийн холбооны үндэслэгч, ерөнхийлөгч доктор Дамэнда Порагэ нарт хийдэд залах Бурхан Багшийн шүтээнийг хайрлав. Дараа нь Дээрхийн Гэгээнтэн төлөөлөгч тус бүрт Бурхан Багшийн жижиг шүтээнийг мөн хайрласан юм. Эцэст нь өнөөдрийн түүхэн үйл явдлыг гэрч болгон дурсгалын зураг татуулсанаар энэ үйл ажиллагаа өндөрлөв. 

Уламжлалын дагуу Дээрхийн Гэгээнтэнд ‘Чэма Чанпү’ өргөн хүндэтгэлтэйгээр угтан авлаа. Дээрхийн Гэгээнтэн уламжлалт хувцасаар гоёсон дуучид, бүжигчидын дуу бүжгийн өргөлийг таалан хэсэг зуур саатаад цугласан олны зүг мэндчилсээр Зүглаг Хан дуганд залрав. 

Бат Оршил өргөх ёслолыг Лин ринбочэ тэргүүлж Бурхан Багшийн залбирал магтаалыг уншин эхлүүлэв. Дулшиг ринбочэгийн хойд дүр болон Сэра-Мэ хийдийн хамба лам, Намжал дацангийн ловон, Лосалин болон Таванг хийдийн хамба лам нар Лин ринбочэгийн баруун зүүн талд заларсан байлаа.  

Ингээд Цагаан Дарь Эх бурханы үүднээс Дээрхийн Гэгээнтэнд Бат оршил өргөх ёслол эхэллээ. Энэ бол Лин ринбочэ тэргүүтэй лам хуврагуудын долоо хоногийн турш үйлдсэн бэлтгэл бүтээлийн үр шим байлаа. Уг бэлтгэл номонд ‘Цогт дээдэс багшийн минь өлмийн лянхуа батжих болтугай’ хэмээх залбирал ерөөлийг олонтоо өргөх тэргүүтэй уншлага мөн багтсан байна. 

Лам хуврагууд залбирал ерөөл уншихтай зэрэгцэн Тоепа холбоо болон Пүран үндэстний төлөөлөлүүд нандин шүтээнүүд тэргүүтэй өргөлийн эд зүйлс барин урт цуваа үүсгэн зогсож эхлэв.   

Бат оршил өргөх ёслол үргэлжилэн Лин ринбочэ Дээрхийн Гэгээнтэнд даллагын сум өргөхөд Дээрхийн Гэгээнтэн болгоов. Цаашлаад таван өнгийн утас уясан очирыг өргөн барихад Дээрхийн Гэгээнтэн өөрийн зүрхэнд барихтай зэрэгцэн сунтагийн утсыг өнөөдрийн Бат оршил өргөх ёслолыг тэргүүлж буй лам хуврагуудад дамжуулсан ба энэ нь урт насны тарнийн хүчийг Дээрхийн Гэгээнтэнд өргөж буйн билэгдэл ажээ. 

Дээрхийн Гэгээнтний 1970 онд туурвисан Төвөдийг сахин хамгаалагч номын сахиусуудын магтаалыг уншлаа. Үүний дараа хамаг амьтны тус амгалангийн тулд өнө удаан залрахыг хүсэн Дээрхийн Гэгээнтэнд мандал өргөв. 

Лин ринбочэ суудлаасаа дахин босч Дээрхийн Гэгээнтэнд гурвантаа мөргөөд мандал өргөсөн бөгөөд үргэлжлүүлэн бурхан, судар, суврага, насны бумба, язгуурын таван бурхадын лагшин, зарлиг, таалалын шүтээн, насны рашаан, насны үрэл, хаан төрийн долоон эрдэнэ, өлзийт найман тахил зэргийг Дээрхийн Гэгээнтэнд өргөн барив.  

Өргөлийн эд зүйлс барьсан сүсэгтэн олны төлөөлөл сэнтийн урдуур өнгөрөхтэй зэрэгцэн урд эгнээнд заларсан лам хуврагууд болон өнөөдрийн Бат оршил өргөх ёслолыг зохион байгуулагчдын төлөөлөл Дээрхийн Гэгээнтнээс адис хүртэцгээсэн юм. Төгсгөлд нь цал буурал үстэй хөгшид Дээрхийн Гэгээнтэнд хүндэтгэл үзүүлэн өнгөрөв. 

Үүний дараа сүсэгтэн олны эмэгтэй төлөөлөл Дээрхийн Гэгээнтэнд дуун өргөл өргөсөн юм.

Бат оршил өргөх ёслолын төгсгөлд Дээрхийн Гэгээнтэнд талархалын мандал өргөн ‘Шашин бадрахуйн ерөөл’, ‘Үнэний хүч’ болон ‘Самандабадрагын ерөөл’ тэргүүтнийг уншив. 

Дээрхийн Гэгээнтэн цугласан олонд хандан: 

“Өнөөдрийн Бат Оршил өргөх ёслол чин сүсэг, бат итгэлээр эхнээсээ адаг хүртлээ маш сайхан болж өндөрлөж байна. Амьтны тусыг үргэлжлүүлэн бүтээхийн тулд би 100 гаруй наслах болно.” 

“Энэ цагт бурханы шашин доройтож буй хэдий ч бурханы шашныг түгээн дэлгэрүүлэх маш олон зохилдох шалтгаан нөхцөл надад бүрдсэн билээ. Өнөөдөр бурханы шашин урд өмнө нь огт дэлгэрч байгаагүй нутаг орны хүмүүс, нэн ялангуяа шинжлэх ухааны эрдэмтэд бурханы шашны сэтгэл судлалыг ихэд сонирхон судалж байна.”

“Шашин шүтдэг эс шүтдэг эсэхээс үл хамааран маш олон хүмүүс дэлхийн энх тайван бол бидний өөрсдийн дотоод сэтгэлийн амар амгалангаас эхлэлтэй гэдгийг ойлгосон байна. Энэ үүднээс би:

Эрдэнэт дээдийн ном дэлгэрээгүй газар, 

Дэлгэрсэн ч доройтсон нутагт 

Агуу их энэрэлээр амьтдын тус, 

Амгалангийн тулд улам дэлгэрэх болтугай 

хэмээн залбирдаг.

“Энэ дашрамд би та бүхнийг өндөр ёс суртахуунтай байж дотоод сэтгэлийн амар амгаланг хөгжүүлэн бусдын тусыг хичээхийг уриалж байна. Надад амьтны тусыг бүтээх дотоод, гадаад зохилдох нөхцөл бүрдсэний дээр дээдийн номыг хамгаалагч номын сахиусууд ч тусалсаар ирсэн билээ.”

“Миний хэлэхийг хүссэн зүйл минь энэ юм. Та бүхэнд баярлалаа.”

Дээрхийн Гэгээнтэн Зүглаг Хан дуганаас гарч гольфын тэргэндээ суун өргөөнийхөө зүг залрав. Энэ зуураа Дээрхийн Гэгээнтэн цугласан олны зүг инээмсэглэн мэндчилж байлаа.

"Би эмгэнэлт явдалд нэрвэгдсэн бүх хүмүүсийн ар гэрийнхэнд эмгэнэл илэрхийлж байна. Байгалийн гамшгийн улмаас амь насаа алдсан хүмүүсийн төлөө, мөн бэртэж гэмтсэн олон хүмүүсийн төлөө залбирч байна."

"Танай засгийн газар болон холбогдох байгууллагууд хүмүүсийг аварч, тусламж хэрэгтэй байгаа хүмүүст тусламж үзүүлэхийн тулд шуурхай арга хэмжээ авч байгаад талархаж байна."

Дээрхийн Гэгээнтэн ерөөл тавин залбирч захидлаа төгсгөв.

“Би түүний төлөө залбирч, Рама Кришна уламжлалын гишүүд болон түүний олон дагалдагчдад эмгэнэл илэрхийлж байна. Оюун санааны багш тэрбээр бусдын тусын тулд чин сэтгэлээсээ үйлчилж, утга учиртай амьдралаар явсан нь гайхалтай.”

"Би талийгаач Свами Жигийн олон дагагч, найз нөхөдтэйгээ нэгдэж, түүнд хүндэтгэл үзүүлж байна."

"Тайваньд болж өнгөрсөн ардчиллын хэрэгжилтийг ажиглах нь эрх чөлөө, нэр төртэй амьдрахыг эрмэлздэг бид бүгдэд урам зориг өгөх эх сурвалж болж байна." гэж бичжээ.
“Ардчилал хэрхэн бат бөх үндэс суурьтай болсоныг харах үедээ би Тайваньд зочилсон тухайгаа, танай ард түмний надад хэрхэн зочломтгой хандаж байсныг эргэн санахад сайхан байна. Тайваний ард түмэн цэцэглэн хөгжиж, хүчирхэг ардчиллыг бий болгоод зогсохгүй эдийн засаг, боловсролын салбарт асар их амжилт олж, үүний зэрэгцээ уламжлалт баялаг соёлоо хадгалан үлдээсэн ард түмэн билээ.”
“Тайванийн буддистууд Бурхан Багшийн номд чин сэтгэлээсээ ханддагийг би биширдэг. Би буддын шашны лам хүний хувьд тэдний хүсэл, сэтгэл оюуны зүг чигийг заахыг хичээдэг.”
“Тайвань, БНХАУ-ын хоорондын сайн харилцаа нэн чухал. Хэлэлцээр хийх нь орон нутгийн, үндэсний болон олон улсын түвшинд тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэх хамгийн сайн арга гэдэгт би удаан хугацааны турш итгэлтэй байдаг."
Дээрхийн Гэгээнтэн төгсгөлд нь ноён Лайд Тайваний ард түмний итгэл найдвар, хүсэл мөрөөдлийг биелүүлэхэд тулгарч буй сорилтуудыг даван туулахад нь амжилт хүсэв.

Өнөөдөр бидэнд тулгарч буй олон сорилт бэрхшээлээс үл шалтгаалж хүн төрөлхтний нэгдмэл байдал хэрхэн уялдаа холбоотой болохыг хүн бүр улам бүр ухаарч чадвал бид бүгдээрээ илүү утга учиртай амьдралаар амьдарч, илүү сайхан ертөнцийг бүтээхийн төлөө хичээх болно гэж би өөдрөгөөр бодож байна.

Хүмүүс бид аз жаргалтай байж, зовлон зүдгүүрээс ангид байх нийтлэг хүсэл эрмэлзэлтэй билээ. Бид бусдаас хамаарч оршдог нийгмийн амьтад мөн. Тиймээс би байнга хэлдэгчлэн бусдын сайн сайхны төлөө хичээх ёстой. Хэрэв бусдад тусалж чадахгүй байлаа ч хор хөнөөл учруулахгүй байх нь зүй ёсны хэрэг мөн. Бусдад туслах нь аз жаргал, амар амгаланг авчрах хамгийн сайн арга юм.

Бид дотоод сэтгэлдээ амар амгаланг бүрдүүлсэнээр дэлхийн энх тайвныг цогцлоож чадна гэдэгт би бүрэн итгэдэг.

Бид үндэс угсаа, шашин шүтлэгээс үл хамааран энэрэн нигүүлсэхүй, дотоод амар амгаланг төлөвшүүлэхийг хичээх ёстой, ингэснээр бид бүх хүн төрөлхтний сайн сайхан, аз жаргалд хувь нэмрээ оруулж чадна. Өнгөрсөн зуун хүчирхийллийн зуун байсан бол энэ зууныг яриа хэлэлцээрийн эрин үе болгох нь бидний үүрэг юм шүү.

Та бүхэнд дахин нэг удаа халуун мэндчилгээ дэвшүүлье. Та бүхэн шинэ он буюу 2024 оныг аз жаргалтайгаар эхлүүлнэ гэж найдаж байна.

Сайн сайхныг хүсэн ерөөж залбирсан Далай Лам. 

Тэрээр машид баясгалантайгаар мишээн номын айлдварын талбайд морилон ирэв. Уламжлалын дагуу Дээрхийн Гэгээнтэн тайзны захад цугласан олны зүг мэндчилээд улмаар тайзан дээр залран буй дээд лам хуврагуудтай мэндлээд суудалдаа заларсан юм. 

Дээрхийн Гэгээнтнийг сэнтийндээ залармагц Бодьгаяа дах Рүүт институтын сурагчид хоёр багшийн хамтаар “Билгүүний зүрхэн” судрыг санскрит хэлээр уншиж цугласан олныг баясгалаа. Дараа нь “Билгүүний зүрхэн” судрыг төвөд хэлээр уншив. 

Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам:

“Өнөөдөр Бурхан Багшийн гэгээрсэн ариун дагшин Доржданд дэлхийн олон орны хүмүүс нэгэн дор цуглан ном буян үйлдэх боломж бүрдээд байна.” хэмээн энэ удаагийн номын айлдвараа эхэллээ. 

“Хамаг амьтан зовлонг хүсдэггүй, амар амгаланг хүсдэгээрээ адил билээ. Хүн төрөлхтөн бидний хувьд зовлонгоос гэтэлж амар амгаланд хүрэх боломж бий. Гэвч аливаа юмс бүгдэд өнгөц хандсаны улмаас бид эцэстээ өөрөө өөрсдийгөө зовлонд унагадаг. Богино хугацааны, түр зуурын таашаалд шунаснаасаа болж бид алддаг.”

“Бид бусад амьтдаас ялгарах саруул ухаантай ч өөрсөддөө төдийгүй бусдад зовлонг таридаг. Бидний үеийнхэн Дэлхийн I, II дайны хор уршигийн гэрч болцгоосон билээ. Гэсэн атлаа Дэлхийн III дайнд бэлтгэж буй мэт нөхцөл байдал үүсээд байна. Хоморголон устгах зорилгоор өндөр хүчин чадалтай зэр зэвсэг үйлдвэрлэхэд эрч хүч, нөөц боломжоо шавхаж байгаа нь харамсалтай.” 

“Гэм нүгэл, буруу үйлдлээ ойлгож ухааран түүнийг зогсоож, оронд нь сэтгэлийн амар амгаланг авчрах үйлд шамдах нь чухал юм. Бид дайн тулаанаас урьдчилан сэргийлэн, зэр зэвсгээс татгалзах ёстой. ‘Бид’ ба ‘тэд’ гэж хуваагдан талцахыг зогсоож энх тайван, эв нэгдлийг эрхэмлэн хичээх цаг ирээд байна.” 

“Амар амгалангийн жинхэнэ үндэс бол бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэл юм. Бид энд ч, тэнд ч уур хилэн, үзэн ядалтанд автаад байвал дэлхий дээр энх тайван, амар амгалан бий болохгүй. Харин бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлвээс бидэнд сайхан ирээдүй цогцлон бий болно.” 

“Эхээс мэндлэхдээ хэн ч гартаа буу зэвсэг барьж төрдөггүй, харин эхийн асрал хайраар тэтгэдсээр өсч бойждог. Бид энэ чадвараа өсөж том болсон хойноо ч алдахгүй хадгалж чадваас ихэд тустай юм.”

“Маш олон хүмүүс нэг нэгнийгээ хөнөөхөөр завдаж буйг харах үнэхээр харамсалтай, гунигтай байна. Үүний оронд нэг нэгнээ энэрэн хайрлахын төлөө хичээвээс үр дүн нь ямар сайхан байх билээ. Амьтан бүхэн зовлонг хүсдэггүй, амар амгаланг хүсдэг учраас ‘каруна’ буюу энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлхийн тулд хичээх ёстой юм шүү. Ингэж л дэлхий дээр энх тайван бий болно. Бидний сэтгэл зүрх энэрэл хайраар дүүрэн байваас хэнтэй ч эвтэй байж чадна. Дэлхий дээр энх тайван амар амгаланг бий болгох нь бидний үүрэг хариуцлага гэдгийг ухааран, дотоод сэтгэлийн амар амгаланг бий болгохын тулд бид аль чадахын хэрээр хичээх нь чухал билээ.” 

Дэлхийн бусад шашнууд бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сэтгэлийг хөгжүүлэхийг нэгэн дуугаар номлодог. Энэрэнгүй сайхан сэтгэл л хүн төрөлхтний нэгдмэл байдлыг бий болгож чадна. Бид хамаг амьтан амгаланг олох болтугай, зовлонгоос ангид байх болтугай хэмээн залбирдаг. Гэвч дан ганц залбирал ерөөл хангалттай биш ээ. Бид үүнийг бодитойгоор анхаарч нэг нэгэндээ туслах нь машид чухал юм. 

Цаашлаад Дээрхийн Гэгээнтэн:

“Өмнөх өдрийн номын айлдвараар хоосон чанарын үзэл онолыг голлон тайлбарласан билээ. Үүнийг сайтар бодож бясалгаваас биднийг өөр хоорондоо талцаж хуваагдахад хүргэдэг шунал, уур хилэн, атаа хорслийг дарж чадна.  Бидний дотоод сэтгэл энэрэл хайраар дүүрэн байх тусам бид илүү аз жаргалтай, амар амгалан байх болно. Үхэл ирэхэд ч тайван амгалан нойрсож чадах юм.”

“Ингээд бид өнөөдөр бодь сэтгэлийг хоосон чанартай уялдуулан бясалгана. Энд цугласан олны ихэнх нь бурханы хутагийг олохыг зорьж буй бурханы шашинтан юм. Аврал одуулах уншлагийн эхний мөрөнд гардаг бурхан буюу “санжай” гэдгийн эхний ‘сан’ нь төвөдөөр нисванист муу сэтгэл, гэм алдаа бүхнийг ариусгасан, харин  нь эрдэм бүгдийг төгс эрхшээсэн гэсэн утгатай юм. Тиймээс бидний хамгийн гол зорилго бол өөрийн төдийгүй хамаг амьтаны тусын тулд нисванист муу сэтгэлийг дарж эрдэмд суралцаж анхааран авлагаа болгох юм. Хэдий чинээ хамаг амьтны тус амгалангийн тулд хичээнэ тэр хэмжээгээр эрдэм, сайн дадлууд бидний сэтгэлд аажмаар аяндаа сууна. 

“Огторгуй мэт хязгааргүй хамаг амьтан бүгдийг зовлонгоос нь гэтэлгэж амар амгаланд хөтлөе гэсэн энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг төрүүлээрэй. Энэ нь харьцангуй бодь сэтгэлийг төрүүлэхэд тустай юм. Одоо та бүгдийн бясалгасан бодь сэтгэл зүрх сэтгэлд тань саран дэвсгэр болж байна гэж бодоорой.”

Цаашлаад Дээрхийн Гэгээнтэн, 

“Юмс үзэгдэл өөрөөрөө бие даан бүтсэн мэт үзэгдэж буй ч шүтэн барилдаж бий болсон учраас зөвхөн нэр томьёололын төдийд л оршиж байна. Өөрийн зүгээс бие дааж бүтсэн зүйл гэж нэгээхэн ч үгүй юм. Бидний бодож залбирдаг Бурхан Багш ч нэр томьёоны төдийд оршин буй гэдгийг ойлгоорой.” 

“Юмс үзэгдэл өөийн бие даан бүтээгүй хоосон чанартайг бодож бясалгаад хамаг амьтдыг энэрч хайрласан үнэмлэхүй бодь сэтгэлийн саран дэвсгэр дээр гэрлийн мөн чанартай, цагаан өнгийн таван үзүүрт очир болж хувирлаа хэмээн бясалгаарай.” 

Дээрхийн Гэгээнтэн бодь сэтгэлийн увидасыг хүртээж дүүрсэн гэдгээ айлдаад бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хоосон чанартай уялдуулан бясалгах нь машид чухал болохыг дахин захисан юм.  

“Бодь сэтгэлийг хоосон чанартай хослуулан олон жилийн турш бясалгаж ирснээр миний сэтгэлд эерэг өөрчлөлтүүд гарсан. Та бүхэн ч мөн үүнийг анхааран авлагаа болгон сайтар дадуулваас энэ насандаа амар амгалан байгаад зогсохгүй гэгээрлийн зам мөрөөр замнах бүрэн боломжтой билээ.” 

“Би өглөө бүр сэрсэн даруйдаа бодь сэтгэлийг хоосон чанартай уялдуулан бясалгадаг учраас миний сэтгэл тайван амгалан байдаг. Та бүхэн ч мөн үүнийг анхааран авлагаа болгоорой. Өнөөдрийн айлдвараа энэ хүрээд өндөрлөе.”