Уламжлалын дагуу Дээрхийн Гэгээнтэнд ‘Чэма Чанпү’ өргөн хүндэтгэлтэйгээр угтан авлаа. Дээрхийн Гэгээнтэн уламжлалт хувцасаар гоёсон дуучид, бүжигчидын дуу бүжгийн өргөлийг таалан хэсэг зуур саатаад цугласан олны зүг мэндчилсээр Зүглаг Хан дуганд залрав. 

Бат Оршил өргөх ёслолыг Лин ринбочэ тэргүүлж Бурхан Багшийн залбирал магтаалыг уншин эхлүүлэв. Дулшиг ринбочэгийн хойд дүр болон Сэра-Мэ хийдийн хамба лам, Намжал дацангийн ловон, Лосалин болон Таванг хийдийн хамба лам нар Лин ринбочэгийн баруун зүүн талд заларсан байлаа.  

Ингээд Цагаан Дарь Эх бурханы үүднээс Дээрхийн Гэгээнтэнд Бат оршил өргөх ёслол эхэллээ. Энэ бол Лин ринбочэ тэргүүтэй лам хуврагуудын долоо хоногийн турш үйлдсэн бэлтгэл бүтээлийн үр шим байлаа. Уг бэлтгэл номонд ‘Цогт дээдэс багшийн минь өлмийн лянхуа батжих болтугай’ хэмээх залбирал ерөөлийг олонтоо өргөх тэргүүтэй уншлага мөн багтсан байна. 

Лам хуврагууд залбирал ерөөл уншихтай зэрэгцэн Тоепа холбоо болон Пүран үндэстний төлөөлөлүүд нандин шүтээнүүд тэргүүтэй өргөлийн эд зүйлс барин урт цуваа үүсгэн зогсож эхлэв.   

Бат оршил өргөх ёслол үргэлжилэн Лин ринбочэ Дээрхийн Гэгээнтэнд даллагын сум өргөхөд Дээрхийн Гэгээнтэн болгоов. Цаашлаад таван өнгийн утас уясан очирыг өргөн барихад Дээрхийн Гэгээнтэн өөрийн зүрхэнд барихтай зэрэгцэн сунтагийн утсыг өнөөдрийн Бат оршил өргөх ёслолыг тэргүүлж буй лам хуврагуудад дамжуулсан ба энэ нь урт насны тарнийн хүчийг Дээрхийн Гэгээнтэнд өргөж буйн билэгдэл ажээ. 

Дээрхийн Гэгээнтний 1970 онд туурвисан Төвөдийг сахин хамгаалагч номын сахиусуудын магтаалыг уншлаа. Үүний дараа хамаг амьтны тус амгалангийн тулд өнө удаан залрахыг хүсэн Дээрхийн Гэгээнтэнд мандал өргөв. 

Лин ринбочэ суудлаасаа дахин босч Дээрхийн Гэгээнтэнд гурвантаа мөргөөд мандал өргөсөн бөгөөд үргэлжлүүлэн бурхан, судар, суврага, насны бумба, язгуурын таван бурхадын лагшин, зарлиг, таалалын шүтээн, насны рашаан, насны үрэл, хаан төрийн долоон эрдэнэ, өлзийт найман тахил зэргийг Дээрхийн Гэгээнтэнд өргөн барив.  

Өргөлийн эд зүйлс барьсан сүсэгтэн олны төлөөлөл сэнтийн урдуур өнгөрөхтэй зэрэгцэн урд эгнээнд заларсан лам хуврагууд болон өнөөдрийн Бат оршил өргөх ёслолыг зохион байгуулагчдын төлөөлөл Дээрхийн Гэгээнтнээс адис хүртэцгээсэн юм. Төгсгөлд нь цал буурал үстэй хөгшид Дээрхийн Гэгээнтэнд хүндэтгэл үзүүлэн өнгөрөв. 

Үүний дараа сүсэгтэн олны эмэгтэй төлөөлөл Дээрхийн Гэгээнтэнд дуун өргөл өргөсөн юм.

Бат оршил өргөх ёслолын төгсгөлд Дээрхийн Гэгээнтэнд талархалын мандал өргөн ‘Шашин бадрахуйн ерөөл’, ‘Үнэний хүч’ болон ‘Самандабадрагын ерөөл’ тэргүүтнийг уншив. 

Дээрхийн Гэгээнтэн цугласан олонд хандан: 

“Өнөөдрийн Бат Оршил өргөх ёслол чин сүсэг, бат итгэлээр эхнээсээ адаг хүртлээ маш сайхан болж өндөрлөж байна. Амьтны тусыг үргэлжлүүлэн бүтээхийн тулд би 100 гаруй наслах болно.” 

“Энэ цагт бурханы шашин доройтож буй хэдий ч бурханы шашныг түгээн дэлгэрүүлэх маш олон зохилдох шалтгаан нөхцөл надад бүрдсэн билээ. Өнөөдөр бурханы шашин урд өмнө нь огт дэлгэрч байгаагүй нутаг орны хүмүүс, нэн ялангуяа шинжлэх ухааны эрдэмтэд бурханы шашны сэтгэл судлалыг ихэд сонирхон судалж байна.”

“Шашин шүтдэг эс шүтдэг эсэхээс үл хамааран маш олон хүмүүс дэлхийн энх тайван бол бидний өөрсдийн дотоод сэтгэлийн амар амгалангаас эхлэлтэй гэдгийг ойлгосон байна. Энэ үүднээс би:

Эрдэнэт дээдийн ном дэлгэрээгүй газар, 

Дэлгэрсэн ч доройтсон нутагт 

Агуу их энэрэлээр амьтдын тус, 

Амгалангийн тулд улам дэлгэрэх болтугай 

хэмээн залбирдаг.

“Энэ дашрамд би та бүхнийг өндөр ёс суртахуунтай байж дотоод сэтгэлийн амар амгаланг хөгжүүлэн бусдын тусыг хичээхийг уриалж байна. Надад амьтны тусыг бүтээх дотоод, гадаад зохилдох нөхцөл бүрдсэний дээр дээдийн номыг хамгаалагч номын сахиусууд ч тусалсаар ирсэн билээ.”

“Миний хэлэхийг хүссэн зүйл минь энэ юм. Та бүхэнд баярлалаа.”

Дээрхийн Гэгээнтэн Зүглаг Хан дуганаас гарч гольфын тэргэндээ суун өргөөнийхөө зүг залрав. Энэ зуураа Дээрхийн Гэгээнтэн цугласан олны зүг инээмсэглэн мэндчилж байлаа.

"Тайваньд болж өнгөрсөн ардчиллын хэрэгжилтийг ажиглах нь эрх чөлөө, нэр төртэй амьдрахыг эрмэлздэг бид бүгдэд урам зориг өгөх эх сурвалж болж байна." гэж бичжээ.
“Ардчилал хэрхэн бат бөх үндэс суурьтай болсоныг харах үедээ би Тайваньд зочилсон тухайгаа, танай ард түмний надад хэрхэн зочломтгой хандаж байсныг эргэн санахад сайхан байна. Тайваний ард түмэн цэцэглэн хөгжиж, хүчирхэг ардчиллыг бий болгоод зогсохгүй эдийн засаг, боловсролын салбарт асар их амжилт олж, үүний зэрэгцээ уламжлалт баялаг соёлоо хадгалан үлдээсэн ард түмэн билээ.”
“Тайванийн буддистууд Бурхан Багшийн номд чин сэтгэлээсээ ханддагийг би биширдэг. Би буддын шашны лам хүний хувьд тэдний хүсэл, сэтгэл оюуны зүг чигийг заахыг хичээдэг.”
“Тайвань, БНХАУ-ын хоорондын сайн харилцаа нэн чухал. Хэлэлцээр хийх нь орон нутгийн, үндэсний болон олон улсын түвшинд тулгамдсан асуудлуудыг шийдвэрлэх хамгийн сайн арга гэдэгт би удаан хугацааны турш итгэлтэй байдаг."
Дээрхийн Гэгээнтэн төгсгөлд нь ноён Лайд Тайваний ард түмний итгэл найдвар, хүсэл мөрөөдлийг биелүүлэхэд тулгарч буй сорилтуудыг даван туулахад нь амжилт хүсэв.

Өнөөдөр бидэнд тулгарч буй олон сорилт бэрхшээлээс үл шалтгаалж хүн төрөлхтний нэгдмэл байдал хэрхэн уялдаа холбоотой болохыг хүн бүр улам бүр ухаарч чадвал бид бүгдээрээ илүү утга учиртай амьдралаар амьдарч, илүү сайхан ертөнцийг бүтээхийн төлөө хичээх болно гэж би өөдрөгөөр бодож байна.

Хүмүүс бид аз жаргалтай байж, зовлон зүдгүүрээс ангид байх нийтлэг хүсэл эрмэлзэлтэй билээ. Бид бусдаас хамаарч оршдог нийгмийн амьтад мөн. Тиймээс би байнга хэлдэгчлэн бусдын сайн сайхны төлөө хичээх ёстой. Хэрэв бусдад тусалж чадахгүй байлаа ч хор хөнөөл учруулахгүй байх нь зүй ёсны хэрэг мөн. Бусдад туслах нь аз жаргал, амар амгаланг авчрах хамгийн сайн арга юм.

Бид дотоод сэтгэлдээ амар амгаланг бүрдүүлсэнээр дэлхийн энх тайвныг цогцлоож чадна гэдэгт би бүрэн итгэдэг.

Бид үндэс угсаа, шашин шүтлэгээс үл хамааран энэрэн нигүүлсэхүй, дотоод амар амгаланг төлөвшүүлэхийг хичээх ёстой, ингэснээр бид бүх хүн төрөлхтний сайн сайхан, аз жаргалд хувь нэмрээ оруулж чадна. Өнгөрсөн зуун хүчирхийллийн зуун байсан бол энэ зууныг яриа хэлэлцээрийн эрин үе болгох нь бидний үүрэг юм шүү.

Та бүхэнд дахин нэг удаа халуун мэндчилгээ дэвшүүлье. Та бүхэн шинэ он буюу 2024 оныг аз жаргалтайгаар эхлүүлнэ гэж найдаж байна.

Сайн сайхныг хүсэн ерөөж залбирсан Далай Лам. 

Тэрээр машид баясгалантайгаар мишээн номын айлдварын талбайд морилон ирэв. Уламжлалын дагуу Дээрхийн Гэгээнтэн тайзны захад цугласан олны зүг мэндчилээд улмаар тайзан дээр залран буй дээд лам хуврагуудтай мэндлээд суудалдаа заларсан юм. 

Дээрхийн Гэгээнтнийг сэнтийндээ залармагц Бодьгаяа дах Рүүт институтын сурагчид хоёр багшийн хамтаар “Билгүүний зүрхэн” судрыг санскрит хэлээр уншиж цугласан олныг баясгалаа. Дараа нь “Билгүүний зүрхэн” судрыг төвөд хэлээр уншив. 

Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам:

“Өнөөдөр Бурхан Багшийн гэгээрсэн ариун дагшин Доржданд дэлхийн олон орны хүмүүс нэгэн дор цуглан ном буян үйлдэх боломж бүрдээд байна.” хэмээн энэ удаагийн номын айлдвараа эхэллээ. 

“Хамаг амьтан зовлонг хүсдэггүй, амар амгаланг хүсдэгээрээ адил билээ. Хүн төрөлхтөн бидний хувьд зовлонгоос гэтэлж амар амгаланд хүрэх боломж бий. Гэвч аливаа юмс бүгдэд өнгөц хандсаны улмаас бид эцэстээ өөрөө өөрсдийгөө зовлонд унагадаг. Богино хугацааны, түр зуурын таашаалд шунаснаасаа болж бид алддаг.”

“Бид бусад амьтдаас ялгарах саруул ухаантай ч өөрсөддөө төдийгүй бусдад зовлонг таридаг. Бидний үеийнхэн Дэлхийн I, II дайны хор уршигийн гэрч болцгоосон билээ. Гэсэн атлаа Дэлхийн III дайнд бэлтгэж буй мэт нөхцөл байдал үүсээд байна. Хоморголон устгах зорилгоор өндөр хүчин чадалтай зэр зэвсэг үйлдвэрлэхэд эрч хүч, нөөц боломжоо шавхаж байгаа нь харамсалтай.” 

“Гэм нүгэл, буруу үйлдлээ ойлгож ухааран түүнийг зогсоож, оронд нь сэтгэлийн амар амгаланг авчрах үйлд шамдах нь чухал юм. Бид дайн тулаанаас урьдчилан сэргийлэн, зэр зэвсгээс татгалзах ёстой. ‘Бид’ ба ‘тэд’ гэж хуваагдан талцахыг зогсоож энх тайван, эв нэгдлийг эрхэмлэн хичээх цаг ирээд байна.” 

“Амар амгалангийн жинхэнэ үндэс бол бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэл юм. Бид энд ч, тэнд ч уур хилэн, үзэн ядалтанд автаад байвал дэлхий дээр энх тайван, амар амгалан бий болохгүй. Харин бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлвээс бидэнд сайхан ирээдүй цогцлон бий болно.” 

“Эхээс мэндлэхдээ хэн ч гартаа буу зэвсэг барьж төрдөггүй, харин эхийн асрал хайраар тэтгэдсээр өсч бойждог. Бид энэ чадвараа өсөж том болсон хойноо ч алдахгүй хадгалж чадваас ихэд тустай юм.”

“Маш олон хүмүүс нэг нэгнийгээ хөнөөхөөр завдаж буйг харах үнэхээр харамсалтай, гунигтай байна. Үүний оронд нэг нэгнээ энэрэн хайрлахын төлөө хичээвээс үр дүн нь ямар сайхан байх билээ. Амьтан бүхэн зовлонг хүсдэггүй, амар амгаланг хүсдэг учраас ‘каруна’ буюу энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлхийн тулд хичээх ёстой юм шүү. Ингэж л дэлхий дээр энх тайван бий болно. Бидний сэтгэл зүрх энэрэл хайраар дүүрэн байваас хэнтэй ч эвтэй байж чадна. Дэлхий дээр энх тайван амар амгаланг бий болгох нь бидний үүрэг хариуцлага гэдгийг ухааран, дотоод сэтгэлийн амар амгаланг бий болгохын тулд бид аль чадахын хэрээр хичээх нь чухал билээ.” 

Дэлхийн бусад шашнууд бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сэтгэлийг хөгжүүлэхийг нэгэн дуугаар номлодог. Энэрэнгүй сайхан сэтгэл л хүн төрөлхтний нэгдмэл байдлыг бий болгож чадна. Бид хамаг амьтан амгаланг олох болтугай, зовлонгоос ангид байх болтугай хэмээн залбирдаг. Гэвч дан ганц залбирал ерөөл хангалттай биш ээ. Бид үүнийг бодитойгоор анхаарч нэг нэгэндээ туслах нь машид чухал юм. 

Цаашлаад Дээрхийн Гэгээнтэн:

“Өмнөх өдрийн номын айлдвараар хоосон чанарын үзэл онолыг голлон тайлбарласан билээ. Үүнийг сайтар бодож бясалгаваас биднийг өөр хоорондоо талцаж хуваагдахад хүргэдэг шунал, уур хилэн, атаа хорслийг дарж чадна.  Бидний дотоод сэтгэл энэрэл хайраар дүүрэн байх тусам бид илүү аз жаргалтай, амар амгалан байх болно. Үхэл ирэхэд ч тайван амгалан нойрсож чадах юм.”

“Ингээд бид өнөөдөр бодь сэтгэлийг хоосон чанартай уялдуулан бясалгана. Энд цугласан олны ихэнх нь бурханы хутагийг олохыг зорьж буй бурханы шашинтан юм. Аврал одуулах уншлагийн эхний мөрөнд гардаг бурхан буюу “санжай” гэдгийн эхний ‘сан’ нь төвөдөөр нисванист муу сэтгэл, гэм алдаа бүхнийг ариусгасан, харин  нь эрдэм бүгдийг төгс эрхшээсэн гэсэн утгатай юм. Тиймээс бидний хамгийн гол зорилго бол өөрийн төдийгүй хамаг амьтаны тусын тулд нисванист муу сэтгэлийг дарж эрдэмд суралцаж анхааран авлагаа болгох юм. Хэдий чинээ хамаг амьтны тус амгалангийн тулд хичээнэ тэр хэмжээгээр эрдэм, сайн дадлууд бидний сэтгэлд аажмаар аяндаа сууна. 

“Огторгуй мэт хязгааргүй хамаг амьтан бүгдийг зовлонгоос нь гэтэлгэж амар амгаланд хөтлөе гэсэн энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг төрүүлээрэй. Энэ нь харьцангуй бодь сэтгэлийг төрүүлэхэд тустай юм. Одоо та бүгдийн бясалгасан бодь сэтгэл зүрх сэтгэлд тань саран дэвсгэр болж байна гэж бодоорой.”

Цаашлаад Дээрхийн Гэгээнтэн, 

“Юмс үзэгдэл өөрөөрөө бие даан бүтсэн мэт үзэгдэж буй ч шүтэн барилдаж бий болсон учраас зөвхөн нэр томьёололын төдийд л оршиж байна. Өөрийн зүгээс бие дааж бүтсэн зүйл гэж нэгээхэн ч үгүй юм. Бидний бодож залбирдаг Бурхан Багш ч нэр томьёоны төдийд оршин буй гэдгийг ойлгоорой.” 

“Юмс үзэгдэл өөийн бие даан бүтээгүй хоосон чанартайг бодож бясалгаад хамаг амьтдыг энэрч хайрласан үнэмлэхүй бодь сэтгэлийн саран дэвсгэр дээр гэрлийн мөн чанартай, цагаан өнгийн таван үзүүрт очир болж хувирлаа хэмээн бясалгаарай.” 

Дээрхийн Гэгээнтэн бодь сэтгэлийн увидасыг хүртээж дүүрсэн гэдгээ айлдаад бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хоосон чанартай уялдуулан бясалгах нь машид чухал болохыг дахин захисан юм.  

“Бодь сэтгэлийг хоосон чанартай хослуулан олон жилийн турш бясалгаж ирснээр миний сэтгэлд эерэг өөрчлөлтүүд гарсан. Та бүхэн ч мөн үүнийг анхааран авлагаа болгон сайтар дадуулваас энэ насандаа амар амгалан байгаад зогсохгүй гэгээрлийн зам мөрөөр замнах бүрэн боломжтой билээ.” 

“Би өглөө бүр сэрсэн даруйдаа бодь сэтгэлийг хоосон чанартай уялдуулан бясалгадаг учраас миний сэтгэл тайван амгалан байдаг. Та бүхэн ч мөн үүнийг анхааран авлагаа болгоорой. Өнөөдрийн айлдвараа энэ хүрээд өндөрлөе.”

Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам Калачакра номын айлдварын талбайн үүдэнд түр саатан Бодьгаяа сүмийн удирдах зөвлөлөөс бүтээлгэсэн Бурхан Багшийн шүтээнийг равнайлахаар саатав. Энэ үед тус сүмийн удирдах зөвлөлийн гишүүд Дээрхийн Гэгээнтнийг хүндэтгэлтэйгээр угтсан юм. Дээрхийн Гэгээнтэн Намжал дацангийн лам нарын хамтаар шүтээнийг аравнайлж цэцгэн тахил өргөлөө. 

Улмаар Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам цахилгаан тэрэгнээсээ буун тайзны захад түр саатан энд цугласан 50,000 орчим сүсэгтэн олны зүг мэндчилэв. Энэхүү номын айлдварт оролцохоор цугласан 50,000 орчим хүмүүсийн дунд дэлхийн 50 гаруй орны 15,000 орчим сүсэгтнүүд оролцож байна. Дээрхийн Гэгээнтэн Бурхан Багшийн шүтээнд хүндэтгэл үзүүлээд тус номын айлдварт хүрэлцэн ирсэн Сажа Гонма, Сажа Тизин, Гандан Ширээт, Шарба Цорж, болон Төвөдийн Төв Захиргааны парламентийн дарга, Төвөдийн Төв Захиргааны тэргүүн Пенпа Цэрин нартай мэндлээд сэнтийндээ заларсан юм.

Дээрхийн Гэгээнтнийг сэнтийндээ залармагц теравада уламжлалын лам хуврагууд ‘Мангала Сутта’-г пали хэлээр уншив. Дараа нь ‘Билгүүний зүрхэн’ судрыг төвөд хэлээр уншин Дээрхийн Гэгээнтэнд мандал өргөсөн юм. Энэ зуур цай, гамбир тарааж байв. 

“Дээдийн номыг сонсохдоо бид юуны түрүүнд өөрсдийн сэдлээ сайтар шалгах хэрэгтэй.” хэмээн Дээрхийн Гэгээнтэн номын айлдвараа эхэллээ. 

“Энэ бол багш, шавь хэн хэнд нь хамаатай юм шүү. Дээдийн номын айлдварын үед олз ашигт дурлах гэх мэт “ертөнцийн найман зүйл” гэдгээс татгалзах нь зүйтэй. Багшийн хувьд амин хувиа хичээхгүй байх, харин шавь нар ертөнцийн эгэл жаргалд шунахгүй байх нь чухал юм. Хамаг амьтны тусын тулд бурханы хутагийг олоё гэсэн сэдлээр дээдийн номыг сонсох нь хамгийн эрхэм билээ.”

“Чухаг дээд гуравт аврал одуулан бодь сэтгэлийг төрүүлэх уншлагыг бүгдээрээ хамтдаа уншицгаая. Бурхан, Ном, Хуврагын чуулган бол авралын орон юм. Хамаг амьтдыг зовлонгоос гэтэлгэн төгс гэгээрэлд хөтлөхийн тулд бурханы хутагийг олоё гэсэн сэдлээр чухаг дээд гуравт аврал одуулаарай.” 

“Бурхан Багшийн сургаалтай учирсан шавь нар бидний хувьд, түүний айлдвар сургаал бол өөрийнх нь бодит туршлага дээр үндэслэсэн гэдгийг ойлгох нь чухал билээ. Бурхан Багш нисванист муу сэтгэлийг бүрнээ ялсан нэгэн мөн. ‘Уттаратантра’ сударт айлдсанчлан амьтан бүхэнд бурханлаг чанар бий, гэвч бидний сэтгэл мунхагийн хир буртагаар хучигдсан учир олон янзын зовлонг амссаар байна.” 

“Нисванист муу сэтгэл нь бидний сэтгэлийн жинхэнэ мөн чанарт байдаггүй, олдмол учир түүнийг арилгах боломжтой. Өөрөөр хэлбэл бид бүгдэд Бурхан Багштай адил төгс гэгээрэлд хүрэх боломж бий.” 

“Нисванист муу сэтгэл нь сэтгэлд ул мөр үлдээн дадал болж үлддэг. Гэвч үүнийг арилгах боломжтой. Нөгөө талаас сэтгэл бол гэгээн гэрлийн мөн чанартай учраас сэтгэлээ ариусгаснаар бид бурханы хутагт хүрэх бүрэн боломжтой юм. Нисванист муу сэтгэл бол түр зуурын олдмол, харин сэтгэлийн жинхэнэ мөн чанар нь гэгээн гэрэл гэдгийг анхаараарай.” 

“Удаан хугацааны турш бодь сэтгэлийг хоосон чанартай хослуулан өдөр бүр бясалгаж ирсэн өөрийн туршлага дээрээ үндэслэн хэлэхэд нисванист муу сэтгэлийг арилгах бүрэн боломжтой гэдэг нь надад улам тодорхой болж байна. Хэдийгээр миний “амирлан оршихуй”-н бясалгалын туршлага төдийлөн гүнзгий биш ч барилдлагын мөрийг олох боломж надад бүрдээд байна.”

“Нисванист муу сэтгэлийг дардаг ерөндөг нь бодь сэтгэл хийгээд хоосон чанарын ойлголт юм. Бид бодь сэтгэл, хоосон чанарыг анхааран авлагаа болгон хөгжүүлж чадваас Бурхан Багшийн нэгэн адил бурханы хутагийг олж чадна. Сэтгэлийн нарийн түвшинд бид бүгдээрээ адилхан бурханлаг чанартай учраас гэгээрлийн зам мөрд шамдая гэсэн баттай, чин сэтгэлийн зорилго, хүсэл эрмэлзлэлийг өөртөө төрүүлээрэй. Ингэж бид гэгээрэлд хүрнэ.” 

Дээрхийн Гэгээнтэн,

“Ловон Васубандугийн айлдсанчлан бурханы шашныг эшийн буюу сургаал номлолын, онолын буюу тэрхүү сургаал номлолыг анхааран авлага болгосноор сэтгэлд төрж буй эрдэм хэмээн хоёр ангилдаг. Зөвхөн айлдвар сургаал сонссон төдийгөөр бидний сэтгэлийн гэмүүд арилахгүй. Уншиж сонсоноо бодож бясалган улмаар өөртөө дадуулах нь машид чухал юм шүү. Ийн суралцаж чадваас нисванист муу сэтгэлийн хүч суларч эцэстээ арилах болно.” 

Дээрхийн Гэгээнтэн цаашлаад, 

“Өнөөдрийн номын айлдвараар Хутагт Нагаржунайн ‘Номын чанарыг магтахуй’ хэмээх номыг тайлбарлана. Эхний шүлгэнд ‘Амьтан бүгдэд байх номын мөн чанарт мөргөмүй, үүнийг үл мэдвээс гурван ертөнцөд эргэлдэнэ’ гэжээ. Нарийн түвшинд бурханы таалал ба бидний сэтгэлийн жинхэнэ мөн чанар адилхан юм. Тиймээс эхлээд номын мөн чанарт мөргөж буй. Үүнийг үл ухаарваас ертөнцийн элдэв зовлонг амссаар байх болно гэж айлджээ.” 

“Бид юмсыг өөрийн мөн чанараараа бие даан бүтсэн гэж үздэг эндүүрлийн улмаас мунхагт автдаг. Үүний оронд юмс өөрийн мөн чанараараа бүтээгүй, хоосон чанартай, зөвхөн нэр томьёоны төдийд оршдог болохыг ахин дахин санан баттай ойлголт төрүүлээрэй. Сэтгэлийн гэгээн гэрэл нисванисын хийгээд мунхагийн түйтгэрээр хучигдсан цагт бид зовлонг мэдэрнэ. Харин энэ хоёр түйтгэрийг гүйцэд арилгаснаар бид орчлонгоос чөлөөлөгдөн төгс гэгээрэлд хүрнэ.”

Дээрхийн Гэгээнтэн 19-р шүлэгт гарч буй нисванисын таван түйтгэрийн нэг болох ‘хүсэл шунал’-ыг тайлбарлав. 

Цаашлаад нисванист муу сэтгэл бол түр зуурын олдмол учраас ерөндөгийн хүчээр дарах боломжтойг дахин айлдаад амьтан бүгдэд бурханы хутагийг олох чадамж буйд талархан дээдийн номонд шамдахыг санууллаа. 

“Хэдийгээр хүсэл шунал, уур хилэн хүчтэй илэрдэг ч тэднийг арилгах бүрэн боломжтой юм шүү. Та бүхэн үүнд итгэл төгс байгаарай.”

“Өнөөдөр та бүхэн ариун дагшин энэ газарт цугларан ‘Номын чанарыг магтахуй’ номын тайлбарыг сонслоо. Би өдөр болгон орчлон хэдий хүртэл оршино төдий хүртэл би амьтны тусыг бүтээе гэсэн сэдлээр бодь сэтгэлийг хоосон чанартай уялдуулан бясалгадаг. Номын нөхөд та бүхнийг ч мөн аль чадахын хирээр ингэж хичээхийг би уриалж байна.” 

Дээрхийн Гэгээнтэнд талархалын мандал өргөн Дээрхийн Гэгээнтний туурвисан ‘Үнэний хүч’ ерөөлийг уншив.

Дээрхийн Гэгээнтэн захидалдаа Дарма буюу дээдийн ном нь хүчирхийлэлгүй, энэрэн нигүүлсэхүйд үндэслэсэн учраас хүн төрөлхтний сайн сайхны төлөө хувь нэмрээ оруулах асар их нөөц бололцоотой гэж тэмдэглэжээ. Гэвч судалж, дадлага болгох замаар энэ нь бодит болно гэдгийг онцолсон байна. Мөн буддын шашны сургаалыг номлохдоо сонсож буй хүмүүсийн авъяас чадвар, хандлагыг анхаарч үзэх нь чухал гэж нэмж тэмдэглэсэн байна.

Насан өндөр болж, үүрэгт ажлаа хүлээлгэн өгч буй гавж Дэмбэрэлийн Чойжамцад хандан илгээсэн захидалдаа:

"Таны Бурхан Багшийн сургаалыг судлах арга барил, сурсан зүйлийнхээ талаар эргэцүүлэн тунгааж бясалгах, түүнийгээ сурталчлан таниулдаг арга замыг биширч байна" гэжээ. 

Дээрхийн Гэгээнтэн мөн хамба лам Д.Чойжамцыг утга учиртай амьдарч ирсэн бөгөөд олон жилийн турш өөрийн дотны найз хэмээн үзэж ирснээ бичсэн байна.

Төгсгөлд нь Дээрхийн Гэгээнтэн хоёр хамба лам хоёуланд нь залбирч, сайн сайхныг хүсэн ерөөжээ.

Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Ламын ажлын алба.

2023 он 10 дугаар сар 1

Тэрээр "Амиа алдсан ахан дүүсийн төлөө залбирч, тэдний ар гэрийнхэн болон энэ гамшигт нэрвэгдсэн бусад хүмүүст гүн эмгэнэл илэрхийлье" гэж бичжээ.

“Ливийн эрх баригчид болон олон улсын хамтын нийгэмлэг олон улсын байгууллагуудаар дамжуулан аврах ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлж, гамшигт нэрвэгдсэн хүмүүст тусламж үзүүлж байгаад баяртай байна. Олон улсын анхаарал халамж, тусламж нь энэхүү гамшгийн үр дагаврыг бууруулахад ихээхэн түлхэц болно."

"Ливийн ард түмэнтэй эв санааны нэгдэлтэй байгаагийнхаа илэрхийлэл болгон Далай Ламын Гандан Потан сангаас тусламж, аврах ажилд хандив өргөж байна."

Тэрээр захидалдаа, 

"Эрхэм Ерөнхий сайд аа, ойр дотны хүмүүсээ алдсан хүмүүсийн ар гэрийнхэнд эмгэнэл илэрхийлж, энэхүү эмгэнэлт явдалд нэрвэгдсэн бүгдийн төлөө залбирч байна" гэж бичжээ.

“Танай засгийн газар газар хөдлөлтийн бүс дэх аврах, тусламжийн ажилд туслахын тулд чадах бүхнээ хийж байгааг би мэдэж байна. Мөн газар хөдлөлтийн дараа олон улсын хамтын нийгэмлэг тусламж илгээж байгаад талархалтай байна."

"Энэ эмгэнэлт явдалд нэрвэгдсэн Мароккогийн ард түмэнтэй эв санааны нэгдэлтэй байдгийн минь илэрхийлэл болгон би Далай ламын Гандан Потан сангаас аврах, тусламж үзүүлэх ажилд хандив өргөж байна.”

Дээрхийн Гэгээнтэн захидлаа залбирал ерөөлөөр өндөрлөсөн байна.

Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам,

“Миний хувьд түүнтэй хэд хэдэн удаа уулзсан минь чухал үйл хэрэг байлаа. Тэрээр миний хувьд, Төвөдийн ард түмэнд ч сайн найз минь байсан юм. Тэрээр 95 нас хүртлээ утга учиртай амьдарсан билээ."

Талийгаач хунтайж Мангосуту Бутелези манай Төвөдийн ард түмний нэр төр, эрх чөлөөнд анхаарал хандуулж, тууштай дэмжиж ирсэнд бид талархаж байна.” гэсэн байна.

Тэрээр Зулугийн удирдагч талийгаач хунтайж Мангосуту Бутелезигийн төлөө дахин залбирснаар захидлаа өндөрлөжээ.

Дээрхийн Гэгээнтнийг сэнтийдээ залармагц бага хөлгөний уламжлалын лам хуврагууд Мангала Суттаг пали хэлээр уншив. Цаашлаад Вьетнамын лам хуврагууд ‘Билгүүний зүрхэн” судрыг өөрсдийн эх хэлээр уншлаа. Дээрхийн Гэгээнтэнд энд цугласан олон уламжлалынхан нэгдэн бурханы лагшин, зарлиг, тааллын билэгдэл мандалыг өргөв. Цугласан олонд цай, гамбир тараагдах зуур ‘Билгүүний зүрхэн судар’-ыг төвөд хэлээр уншив.

Номын айлдварын эхэнд Дээрхийн Гэгээнтэн Варанасад болсон олон улсын буддистуудын уулзалтын үеэр Бурхан Багштай бодитой уулзсан тухайгаа айлдав. 

“Энэ үед Бурхан Багш түүний айлдвар сургаалд суралцаж хамаг амьтан бүхнийг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлэхийн хамтаар хоосон чанарыг бодож бясалгаж буйд минь таалалтай байгаа мэдрэмж надад төрсөн.” 

“Бурхан Багшаас хойш 2600 орчим жил өнгөрсөн ч түүний гайхалтай айлдвар сургаалыг сонсож сурч, анхааран авлагаа болгон бусдад түгээн дэлгэрүүлж буй шавь нар байсаар байгаа учраас бурханы шашин одоог хүртэл үргэлжилэн дэлгэрсээр байна. 

“Ёс суртахууныг чандлан сахиж дээдийн номыг анхааран авлагаа болгохын хамгийн чухал нь бидний сэтгэлд сайн эрдмийг төрүүлэх юм. Би Цаст Төвөдийн нутагт мэндэлж бага балчир наснаасаа дээдийн номонд шамдан суралцсан билээ. Дээдийн номонд сайтар суралцаж сонсох, санах, бясалгахыг анхааран авлагаа болгон дадуулсаар ирсэн билээ. Бурханы номыг анхааран авлагаа болгоно гэдэг нь дотоод сэтгэлээ өөрчлөн засаж хөгжүүлэхийг л хэлж буй юм.” 

“Хоосон чанарыг ухаарах гэдэг нь юмс үзэгдэл харагдаж байгаа шигээ баттай бус, өөрөөрөө бие даан оршдоггүй, зөвхөн нэр томьёоны төдийд л оршдогийг ойлгож ухаарах явдал юм.” 

“Бурханы шашны уламжлалтай улс орнуудын олон хүмүүс Бурхан Багшийн айлдвар сургаалийг дахин сонирхон судалж байгаа нь эдгээр айлдвар сургаалуудыг шинжлэх ухаантай адитгах боломжтой учраас юм. Энэ явцдаа хүмүүс урьд өмнө нь боломжгүй гэж боддог байсан бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлэх болон хоосон чанарыг ухаарах чадамж өөрт нь бий гэдгийг ойлгодог.” 

“Бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлснээр л та өөрийн ба бусдын тусыг бүтээж чадна. Энэрэнгүй сайхан сэтгэл таныг өөрийн хайр халамжаа бусдад түгээхэд хөтлөх болно. Орчин үеийн боловсролын тогтолцоо нь материаллаг хөгжлийг чухалчилан дотоод сэтгэлийн үнэт зүйлсийг орхигдуулдаг. Гэвч бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлснээр сэтгэл тайван амгалан болдог. Тийм ч учраас нинжин сайхан сэтгэлтэй хүнийг олон найз нөхөд аяндаа хүрээлдэг юм.” 

“Бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүүлэхэд анхаарах хамгийн чухал зүйл бол юмс үзэгдэл өөрийн мөн чанараараа бүтээгүй, угтаа хоосон чанартай гэдгийг ухаарах юм. Би бодь сэтгэлийг хоосон чанартай уялдуулан бясалгаж анхааран авлагаа болгосоор ирсэн бөгөөд надад асар их ач тусаа өгсөн билээ.” 

Дээрхийн Гэгээнтэн Чандракиртигийн ‘Төвд орохуй’ номын тайлбарыг үргэлжлүүлэн айлдаж дөрөвдүгээр бүлгийг уншив. Энэ бүлэгт эрдэм бүгдийн суурь болох хичээнгүйн тухай айлддаг ба дөрөвдүгээр газрын бодьсадва нарын эрдмийг ‘Гэрэл цацруулагч’ хэмээгддэг тухай дурьдав. 

Дээрхийн Гэгээнтэн,  

“Миний их ёнзин багш Лин ринбочэ ‘гэрэл цацруулах’ мэт халзан гялалзсан тэргүүнтэй байсан ба Тижан ринбочэ багш минь түүнийг шоглодог байж билээ.” хэмээн дурсан айлдлаа.

Цаашлаад Дээрхийн Гэгээнтэн цугласан олонд бодь сэтгэлийн увидасыг хүртээх тухайгаа айлдав. 

“Өөрийн тусыг бүтээх хамгийн дээд арга бол бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлэх юм. Шувууд амьтад хүртэл энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг мэдэрдэг.” 

“Бусдыг хайрласан нинжин сайхан сэтгэл бол амар амгалангийн үндэс суурь билээ. Дэлхийн энх тайван албан ёсны шийдвэр, тунхаглалаас биш харин бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлснээр л ирнэ. Бага балчир наснаасаа мэдэрч өссөн эхийн асрал хайр, элбэрэл дээр суурилан бид дэлхий дээр энх тайвныг бий болгож чадна. Бүхий л сайн сайхны үндэс суурь бол бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэл юм шүү.”

Дээрхийн Гэгээнтэн цугласан олныг бусдыг хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг төрүүлэх бясалгалд хөтлөн “хамаг амьтан бүгдийг хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэл та бүгдийн зүрхэнд саран дэвсгэр болж байна гэж бодоорой” хэмээв.

“Бидний бие сэтгэлийг удирдаж буй ‘би’ гэгч хаана байна вэ хэмээн хайж үзээрэй.”

Дээрхийн Гэгээнтэн бусдад тусалж буй бидний тодорхойлоод буй ‘би’ гэгч нь өөрөөрөө бүтээгүй, бие даан оршдоггүй болохыг айлдав. Дараа нь юмс үзэгдэл хоосон чанартайг бясалган эл билиг билгүүнийг зүрхэн дэх саран дэвсгэр дээр цагаан өнгийн босоо очир болон хувирлаа гэж бодож бясалгаарай хэмээн бясалгалыг үргэлжлүүлэн хөтлөв.  

Дээрхийн Гэгээнтэн, 

“Бодь сэтгэлийг хөгжүүлэх болон хоосон чанарыг бодож бясалгах нь миний үндсэн анхааран авлага юм. Та бүхэн ч мөн сайтар шамдан хичээвээс сэтгэлээ өөрчлөн хувиргаж чадна.”хэмээн захилаа. 

Сүсэгтэн олны төлөөллийн асуултанд хариулахдаа Дээрхийн Гэгээнтэн зөвхөн төвлөрөлийг хөгжүүлэх нь эндүүрэлт үзлийг няцаахад хангалттай биш болхыг онцлов. Тийм учраас нягтлан шинжлэх бясалгал зайлшгүй хэрэгтэй болхыг Дээрхийн Гэгээнтэн нэмж айлдлаа. 

Номын айлдварын төгсгөлд олон уламжлалын төлөөлөлүүд Дээрхийн Гэгээнтэнд талархалын мандал өргөлөө. Цаашлаад Жамяан Кянцэ Чоги Лодойгийн туурвисан Дээрхийн Гэгээнтний өлмий бататгах ерөөлийг уншив. Эцэст нь энэ цугласан янз бүрийн уламжлалын төлөөлөлүүд Дээрхийн Гэгээнтэнтэй дурсгалын зураг авахуулсан юм. 

Борооны улирал үргэлжилж байгаа тул газар нойтон тэнгэр бүрхэг өдөр байлаа. Богд Зонховын ‘Мэгзэм’-ийг чин сүсэг бишрэлтэй 5000 сүсэгтэн олон уншиж Далай Багшийг угтлаа.  

Дээрхийн Гэгээнтнийг сэнтийдээ залармагц бага хөлгөний уламжлалын лам хуврагууд Мангала судрыг пали хэлээр уншив. Цаашлаад лам хуврагууд болон энгийн сүсэгтэн олны төлөөлөл ‘Билгүүний зүрхэн’ судрыг хятад хэлээр уншаад Дээрхийн Гэгээнтэнд бурханы лагшин, зарлиг, таалалын билэгдэл бүхий мандал өргөсөн юм.

Дээрхийн Гэгээнтэн цугласан олонд хандан, 

“Өнөөдөр энд янз бүрийн уламжлалынхан цугласан байна. Бид бүгдээрээ төгс гэгээрэлд хүрсэн Бурхан Багшийг хүндэлж дагадаг. Бурхан Багшийн зарлиг бол гурван ертөнцийн амьтан бүгдийн хүсэл, зорилгыг биелүүлэх увидастай юм. Бурхан Багшийн зарлиг сургаалын охь шим нь амьтан бүгдийг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэл билээ. Бидний хувьд Бурхан Багшийн төгс гэгээрэлд хэрхэн хүрсэн учир шалтгааныг нягтлан судлах нь чухал байна. Бидэнд ч бурханлаг чанар бий, гэвч энэ нь юмс үзэгдлийг өөрөөрөө бүтсэн, бие даан оршдог гэх эндүүрэлт үзлийн эрхээр гэгээрэлд хүрч чаддаггүй.” 

“Бурхан Багшийн шавь, лам хүн учраас би бодь сэтгэл болон хоосон чанарыг өдөр бүр бодож бясалган, юмс үзэгдэл өөрөөрөө бие даан оршдоггүй болохыг дадуулдаг. Үнэндээ юмс үзэгдэл зөвхөн нэр томьёоны төдийд л оршдог, тийм учраас бид юмс өөрөөрөө бие даан оршдог гэсэн эндүүрэлт үзлийг няцаахаас гадна амин хувиа хичээхийг ч мөн хорих нь чухал юм. “Багшийг тахихуй” номонд айлдсанчлан: 

Өөрийгөө энхрийлэх нь доройтол бүгдийн үүд, 

Бусдыг энэрэх нь эрдэм бүгдийн үндэс

Тиймийн тул өөрийгөө бусдаар солихуйн аргыг

Гол дадлага болгон адислаж хайрла

“Бид бүгдээрээ жаргалыг хүсч, зовлонг хүсдэггүйгээрээ адилхан. Биднийг орчлонд хүлж буй хамгийн гол шалтгаан бол юмсыг өөрийн мөн чанараараа бие даан оршдог гэж үздэг буруу ойлголт юм. Хоосон чанарыг бодож бясалгах үедээ би юмс үзэгдэл өөрийн мөн чанараар оршдоггүй болохыг мэдэрдэг. Хоосон чанарыг ийн бясалгаснаар юмс үзэгдлийг өөрөөрөө бие даан оршдог гэх буруу бодол аажмаар суларч багасах болно. Энэхүү эндүүрэл нь бидэнд тэргүүлшгүй цагаас байсаар ирсэн юм.” 

“Амьтан бүгдийг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлэх нь бусдын хийгээд өөрийн тусыг бүтээх үндсэн анхааран авлага юм шүү. Бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэл төрөх үед сэтгэл тайвширч, амар тайван болдог. Ямар ч зовлон тохиосон таны сэтгэлийн амар амгаланг бусниулж чадахгүй. Та бүхэн хамаг амьтан зовлон зүдгүүрээс ангижраваас ямар сайхан байхыг тунгаан бодоорой.” 

“Лам хуврага хүний хувьд би эртний сонгодог судар, шастируудыг уншиж судалсан билээ. Эдгээр эр сурвалжууд болон Бурхан Багшийн айлдвар сургаалууд үнэн болохыг олж мэдсэн минь үнэхээр гайхалтай юм. Бурхан Багшийн айлдвар сургаалууд одоо ч хуучраагүй байна.” 

Цаашлаад Дээрхийн Гэгээнтэн, 

“Өнөөдөр Зүглан Хан дуганд намайг орж ирэх үед Богд Зонховын мөргөлийн уншлага ‘Зоригдолгүй нигүүлсэлийн гуу сан Арьяабал’ хэмээн уншиж байсан. Энэ үед би Богд Зонховтой нэг нутагт төрсөнөө эргэн санаж, зуу гаруй насалж дээдийн номын үйл хэргээ үргэлжлүүлэх юмсан гэх бодол надад төрсөн юм.” 

“Богд Зонховын үед шинжлэх ухааны талаарх хэлэлцүүлэг бага байсан бол одоо цагт буддын шашин болон шинжлэх ухааныг хамтад нь судалж байна. Аль алин үнэнийг олон талаас нь нягтлан харуулж байна.” 

Дээрхийн Гэгээнтэн Богд Зонховтой нэг нутагт лагшин мэндэлсэн тухайгаа, Богд Зонховын айлдвар сургаалыг судалж сурацсанаа дахин айлдаад, сурч мэдсэн эрдмээ хаана ч бусадтай хуваалцадагаа дурьдлаа.” 

Дээрхийн Гэгээнтэн Зүүн Өмнөд Азийн сүсэгтэн олонд хандан Чандракиртигийн ‘Төвд орохуй’ номын тайлбараа айлдаж эхлэв. Дээрхийн Гэгээнтэн Чандракиртигийн ‘Төвд орохуй’ номын аман дамжлагыг өөрийн их багш Лин ринбочэгээс, харин уг номын тайлбарын дамжлагыг Сажын Кенпо Кунга Ванчук багшаас хүртсэн тухайгаа онцоллоо. 

“Би өдөр бүр энэ номыг бодож бясалгадаг. Зарим үед энэ номыг бидэнд өвлүүлж дамжуулсан дээдэс багш нарыгаа би боддог. Энэ ном бол Бурхан Багшаас эхлэлтэй агаад Бурхан Багшаас Хутагт Нагаржуна, Чандракиртид уламжлагдсан түүхтэй. Би өөрийгөө эл номын дамжлагын багш нарын сүүл хэсэгт байгаа гэж боддог юм.” 

“Энэ үзэл ойлголтыг номонд суралцагч нэгэн хүртэл сайтар нягтлан судлахгүй л бол ойлгоход бэрх юм. Төв үзлийн үнэт эх сурвалж бол Хутагт Нагаржунайн ‘Төв үзлийн билгүүний үндэс’ болон Чандракиртигийн ‘Төвд орохуй’ юм. Би өөрийн туршлага дээрээ үндэслэн хэлэхэд эдгээр дээдэс мэргэдийн айлдвар сургаалыг өдөр бүр бодож бясалгаваас сэтгэл өөрчлөлт гарах нь дамжиггүй. Номыг ийнхүү дадуулах нь эртний дээдэс мэргэдийг баясгах хамгийн дээд тахил юм шүү.” 

Дээрхийн Гэгээнтэн өнгөрсөн жил зогссон Чандракиртигийн ‘Төвд орохуй’ номын тайлбарын хоёрдугаар бүлгийн 29 дэх хэсгийг нээн ёс суртахууны талаар уншиж эхэллээ. Энэ зуур амьтан бүгдийг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэлийг хөгжүүлж хоосон чанарыг бодож бясалган гэгээрлийн зам мөрт хичээхийн чухалыг дахин онцлон айлдлаа. 

Дээрхийн Гэгээнтэн олон жилийн турш тууштайгаар бодь сэтгэлийг хоосон чанартай уялдуулан анхааран авлагаа болгосны үр дүнд гэгээрлийн зам мөрийн хоёр дугаар түвшинд хүрсэн тухайгаа айлдав. 

“Үргэлжлүүлэн шат ахиад явах боломжтой гэж бодогдож байна. Хамгийн чухал нь бидэнд олдсон энэ чөлөө учралыг зөвөөр ашиглах явдал юм. Хэдийгээр гадна талд адармаатай цаг үе тохиож байгаа ч дотоод сэтгэлдээ хичээж чадвал амар амгаланд хүрэх боломж бүрэн дүүрэн бий. Сонсох, бодож бясалгах замаар сэтгэлийг өөрчлөн хувиргах боломжтой.”

“Чандракирти бээр ‘Төвд орохуй’ номын эхэнд энэрэнгүй сэтгэлийг магтсан билээ. Бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэл нь дотоод сэтгэлийн амар амгаланг авчирдаг учраас ийнхүү магтсан байна. Эх минь биднийг төрүүлж, асрал, энэрэл хайраар тэтгэж өсгөн шүү дээ. Тиймээс бидэнд бусдыг энэрч хайрлах энэрэнгүй сайхан сэтгэлийн чадамж бий.” 

“Бусдыг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэл баттай төрөх үед бусдыг зовлон үнэхээрийн тэсэхийн арга үгүй болохыг мэдрэх болно. Энэ үед бусдын тусын тулд би бурханы хутгыг олье гэсэн хүсэл эрмэлзэл аяндаа төрдөг. Үүн дээр нэмээд хоосон чанарыг ухаарсан саруул оюунаар зовлонгийн шалтгааныг гүйцэд арилгах болно.” 

Дээрхийн Гэгээнтэн хоёрдугаар бүлгийн төгсгөл хэсгийг унших зуураа хамаг амьтныг энэрч хайрласан энэрэнгүй сайхан сэтгэл болон бусад буяны сэтгэлийг хөгжүүлснээр сайн үр дүн гардаг бол буруу явдал зовлонд унах шалтгаан болдог гэдгийг онцлов. 

“Бодьсадва нарын суралцдаг гурав дахь эрдэм нь тэвчээр бөгөөд энэ нь бусад эрдмүүдээ сахин хамгаалахад чухал нөлөөтэй байдаг. Хэн нэгэн таныг хорлосон бол энэ нь нэгэнт болоод өнгөрсөн зүйл. Хорлолын хариуд хорлол үйлдвээс илүү их том асуудлыг бий болгодог. Энэ бүх зовлонгоос сэргийлэх хамгийн гол арга зам бол тэвчээр хатуужил юм.” 

Дээрхийн Гэгээнтэн гуравдугаар бүлгийг уншиж дуусаад “өнөөдөр энэ хүрээд өндөрлөе” хэмээв. 

Эцэст нь Дээрхийн Гэгээнтэн,

“Хэдийгээр цөвүүн цаг ирээд байгаа ч бурханы шашинтай учирсан бидэнд эртний агуу дээдэс мэргэдийн ном судруудыг судлах боломж байна. Энэ боломжтой цаг үеийг алдаж болохгүй. Тийм учраас би та бүхнийг дээдийн номонд сайтар шамдан хичээхийг уриалж байна.” 

“Ямар ч зүйлтэй ойртон дадуулахад амар хялбар болдог. Бага залуу насандаа би хэцүү бэрх янз бүрийн асуудалтай тулгарч байсан ч сайтар бодож бясалгах тусам тэд амар хялбар болдог байсан. Сайн дадлага болгож чадвал боломжгүй мэт санагдаж байсан зүйл ч боломжтой болдог.” хэмээн айлдаад энэ өдрийн номын айлдвараа өндөрлөв. 

Дээрхийн Гэгээнтэн мөн хэлэхдээ, 

“Энэтхэгийн Сансар судлалын байгууллага (ISRO) болон түүний багийнханд баяр хүргье. Тэд Энэтхэгийн шинжлэх ухаан, технологийн төлөвшлийг харуулж чадлаа." гэжээ.

"Энэтхэгт хамгийн удаан оршин сууж буй зочны хувьд би энэхүү агуу ялалтад баяртай байна" гэж Дээрхийн Гэгээнтэн хэлээд "Энэтхэгийн Сансар судлалын байгууллага цаашдын шинжлэх ухааны үйлсэд манлайлах үүргээ үргэлжлүүлэн бэхжүүлнэ гэдэгт итгэлтэй байна."

Дээрхийн Гэгээнтэн захидлын төгсгөлд залбирал, сайн сайхны ерөөл дэвшүүлсэн байна.