Энэтхэг, ХП, Дарамсала, Тэгчинчойлин - ОХУ дахь “Төвөдийг хамгаалах сан” (Save the Tibet)-гийн захирал хатагтай Наталья Иноземцева өнөөдрийн Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам болон ОХУ-ын тархи, мэдрэл судлалын салбарын эрдэмтэн, судлаачдын хамтарсан уулзалтын зорилгыг товч танилцууллаа. Тэрээр уулзалтыг анх 2017 онд Дели хотноо “Суурь мэдлэг" хэмээх сэдвээр, мөн 2018 онд Дарамсала хотод тус тус зохион байгуулж байсан талаар дурдаад, ОХУ-ын эрдэмтэн, судлаач нар “Түгдам” буюу туршлагатай бясалгаач лам нар клиник үхлийн дараа ч нарийн сэтгэл нь биедээ оршдог үзэгдлийг судлах төсөл эхлүүлсэн тухай танилцуулсан юм.
Дараа нь ОХУ-ын ШУА-ийн профессор, Санкт-Петербург хот дахь “Хүний тархи судлалын хүрээлэн”-г үүсгэн байгуулагч Святослав Медведев судалгааны ажлаа товчхон танилцуулав. Тэрээр судалгааны багийнхан Билакупэ болон Мундгод дахь Төвөдийн хийдүүдэд судалгааны лаборатори байгуулж, бясалгал хийж байгаа 104 ламыг ажиглан судалсан тухай дурдав. Мөн судалгааны явцад Жүдод хийдийн нэгэн лам түгдам-д 37 хоног сууж байгааг ажигласан байна. Энэ ажиглалтынхаа үеэр судлаачид задлан шинжилгээний эмчийг урьж авчран, үхлийн үе шат тус бүрд бясалгаач ламын биед ямар өөрчлөлт орж байгааг тодруулах үзлэг хийлгэжээ. Ийнхүү түгдам-д сууж байгаа хүний бие махбодь энгийн үхлээр нас барсан хүнийхээс ихээхэн өөр болохыг ажиглаж мэдсэн нь шинжлэх ухааны хувьд анхны баримт болсон байна.
Дээрхийн Гэгээнтэнд хандан түгдам-д сууж байгаа хүмүүсийг судлах нь ерөнхийдөө хүн төрөлхтөнд ямар ач холбогдолтой байж болохыг тодруулж өгөхийг хүсэхэд “Төвөдийн буддын шашинтнууд хүн насан эцэслэх үед биеийн махбодиуд шингэх үйл явц явагддаг гэдэгт итгэдэг. Бясалгалын эрдмийг сайтар эзэмшсэн хүн эцсийн амьсгалаа хураасны дараа үзэгдэх, түгэх, олохуй гэсэн гурван үзэгдлийг дамждаг. Энэ үед 80 атгаг буюу эгэл үзэгдлүүд бүгд хураагдсан байх болно. Эдгээрээс 33 нь үзэгдэх шатанд, 40 түгэхүйн шатанд, 7 нь хамгийн сүүлийн олохуй шатанд алга болдог” гэж хариуллаа.
“Энэ талаар илүү их судалгаа хийх шаардлагатай байна. Дээрх гурван үзэгдэл нь махбод хураагдах үйл явцтай холбоотой эсэхийг тогтоох үүднээс “түгдам”-д сууж байгаа ийм жишээ олныг судлах хэрэгтэй.”
“Энгийн хүн насан эцэслэх үед махбодууд нэг нэгэндээ шингэж хураагддаг. Буддын шашинтнууд урьд ба хойд төрөл байдаг гэж итгэдэг. Тэгэхээр энэ үйл явц төрөл дамжихтай холбоотой байж болох юм. Миний багш Лин ринбочэ түгдам-д 13 хоног суусан. Саяхан Жүдод дацангийн нэгэн хувраг түгдам-д 37 хоног суусан байна. Энэ бол ажиглан судалж, учрыг нь тайлбарлавал зохих бодит судлагдахуун мөн юм.”
“Одоо бидэнд харж, хэмжилт судалгаа хийж болох нотолгоо байна. Сандуйн ёсны дандруудад үхлийн үеийн шингэх дарааллыг туулж байгаа хүн дотооддоо юу үзэж, мэдэрдэг тухай дэлгэрэнгүй тайлбарласан байдаг. Тэдгээрийг бид үзэж судлах хэрэгтэй. Шинжлэх ухааны эрдэмтэд та бүхэн үүнийг анхааран судалж үзээд тодорхой тайлбар дэвшүүлнэ гэдэгт найдаж байна.”
Москвагийн Улсын их сургуулийн Нейрофизиологи, Нейро-компьютер интерфэйсийн судалгааны лабораторийн эрхлэгч, профессор Александр Каплан “Барууны шинжлэх ухааны эрдэмтдэд тархины үйл явцыг сайтар ойлгоход нь тус болж чадахуйц ямар үзэл баримтлал буддын шашинд байдаг вэ?” хэмээн асуухад Дээрхийн Гэгээнтэн “Орчин үеийн шинжлэх ухаан баруунаас гаралтай бөгөөд харж, хэмжиж болохуйц гадаад юмс, үзэгдэлд илүүтэй төвлөрөх хандлагатай байсан. Яваандаа хүмүүс сэтгэлийн амар амгалан байдал бидний өдөр тутмын амьдралд маш их хэрэгтэй гэдгийг ойлгож эхэлсэн юм. Үүний үр дүнд шинжлэх ухааны эрдэмтэд сэтгэлийн амар амгаланг хэрхэн хөгжүүлэх талаар сонирхон судлах болжээ. Сөрөг сэтгэлийн хөдөлгөөн болох уур, айдас, бухимдал нь бидний эрүүл мэндэд таагүй нөлөөлдөг. Тийм учраас, дараа төрөл, гэгээрэлд хүрэх зэргийг түр орхиод энэ дэлхий дээр амьдарч буй долоон тэрбум хүнд яг одоо сэтгэлийн амар амгаланг олох бодит хэрэгцээ байгаа гэдэгт анхаарах хэрэгтэй.” гэж хариулав.
“Сэтгэлийн амар амгаланг олж, хадгалж байхын тулд оюун ухаан ба сэтгэл хөдлөлийн тогтолцоог бүхэлд нь таньж мэдэх хэрэгтэй. Буддын шашинд тавин нэгэн нөхөр сэтгэл байдаг гэж үздэг. Тэдгээрийг хотол түгээмэл тав, орныг магадлагч тав, буяны арван нэг, ойрын нисваанис хорь, үндсэн нисваанис зургаа, бусдад урвах дөрөв хэмээн зургаан бүлэгт ангилдаг юм. Энэ тавин нэгэн сэтгэлийг ойлгож, мэдсэний үндсэн дээр бид муу сэтгэл төрж эхлэх үед, тэр ч байтугай маш хүнд нөхцөл байдалд байсан ч, түүнийг танин хорьж сурах юм. Сэтгэлийн амар амгаланг олох арга бидний гар дор ойрхон байдаг.”
Москвагийн Улсын Их сургуулийн “Тархи судлалын хүрээлэн”-ийн захирал Константин Анохин урьд төрөл байдгийг нотлох баримт байдаг уу гэж асуулаа. Энэ асуултын хариуд урьд, хойд төрөл байдаг гэдэгт итгэдэггүй хүмүүсийн дунд төрж өссөн хүүхдүүд өмнөх амьдралынхаа талаар илэрхий тодоор дурсан ярьж байсан тохиолдлуудын тухай сонсож байсан. Харин урьд, хойд нас байдаг гэх үзлийг хүлээн зөвшөөрдөг энэтхэг, төвөд хүмүүсийн хүүхдүүдэд тохиолдсон ийм жишээ бол гойд сонин бус, хэвийн л зүйл гэлээ. Үүнтэй холбоотой нэгэн жишээг дурдав.
“Төвөдөд төрсөн нэгэн хүү эцэг, эх хоёроосоо “Энэ миний нутаг биш ээ. Би Энэтхэг явмаар байна” хэмээн шалсан гэдэг. Тэд хүүгээ Энэтхэгт авчирч, Дарамсала хот руу дагуулж иржээ. Хүү Дарамсалад ирсэн хойноо ч “Энэ миний нутаг биш” гэсэн тул түүнийг Өмнөд Энэтхэгийн Төвөдийн суурьшлын бүс Мундгод-д аваачжээ. Тэнд байх Гандан хийдэд очиход хүү “Миний гэр мөн байна” гэж хэлээд, аав, ээж хоёроо нэгэн өрөө рүү дагуулж оров. Өрөөнд орж ирээд нэгэн шүүгээг зааж “Миний нүдний шил тэнд байх ёстой” гэв. Хүүгийн хэлснээр шүүгээг онгойлгож үзэхэд үнэхээр нэг нүдний шил тэнд хадгалагдаж байжээ.”
“Миний хувьд гэвэл би жаахан байхдаа Далай Ламын хойд дүрийг хайж явсан лам нарыг таньсан билээ. Заримыг нь бүр нэрээр нь дуудсан. Хойд дүрийг тодруулахын тулд эргэлзээ бүхий хүүхдүүдэд тухайн өмнөх дүрийн хуврагийн эдэлж, хэрэглэж байсан зүйлсийг үзүүлэх ёс байдаг. Хэрэв хүүхдүүдийн хэн нэг нь өмнөх дүрийн эдэлж, хэрэглэж байсан зүйлсийг өөрийнх мөн хэмээн зөв таньж чадвал энэ нь хойд дүр мөн болох нэг нотолгоо болдог.”
“Өөр нэг илэрхий жишээ гэвэл, зарим хүүхэд хичээл номд үе тэнгийнхнээсээ илүү түргэн, сайн суралцдаг. Энэ нь тэр хүүхэд урд төрөлдөө тухайн хичээлийг судалж байсан гэсэн үг. Хүүхэд өсөж томрохын хэрээр урд насныхаа дурсамжийг мартдаг. Би багшийнхаа заасан номыг түргэн тогтоож, ойлгодог хүүхэд байсан. Энэ нь би урьд нь сурсан зүйлээ л сэргээж байсан хэрэг юм.”
Санкт Петербург хот дахь “Хүний тархи судлалын хүрээлэн”-ийн Нeйро-төсөөлөл зүйн лабораторийн эрдэм шинжилгээний ажилтан Юлия Бойцова бясалгаач хүн бясалгалын гүн төвлөрлийн төлөвт орсныг илтгэх ямар нэг гадаад шинж байдаг уу хэмээн асуув. Дээрхийн Гэгээнтэн “Бясалгалын хоёр төрөл байдаг бөгөөд эхнийх нь нэгэн үзүүрт сэтгэлийг хөгжүүлэх бясалгал буюу анхаарал төвлөрүүлэх чадварыг хөгжүүлэх, сарниж, сатаарсан сэтгэл оюуныг тогтооход чиглэдэг. Энэ бясалгал түгээмэл. Харин нөгөөх нь тодорхой юмсын талаар гүнзгий ойлголт олж авахад хэрэглэдэг шинжлэх бясалгал юм. Энэ бясалгалыг хийснээр сэтгэл тайвширч, зүрхний цохилтын тоо буурдаг. Бясалгал хийж байгаа хүний бие амардаг тул эрүүл мэндэд нь ч сайнаар нөлөөлдөг” гэж хариуллаа.
ОХУ-ын Шинжлэх ухааны төвд ажиллаж буй Сэра Жэ хийдийн гэвш Наваан Норбу асуулт тавихдаа хүний сэтгэл оюуны хөгжлөөс хамааралгүй, сэтгэлийн амгаланд хүрэх бясалгалын арга байдаг эсэх талаар асуулаа. Энэ асуултад, ерөнхийдөө нэгэн үзүүрт сэтгэлийг төвлөрүүлэх бясалгал болон шинжлэх бясалгалын хувьд гаднаас нь ажиглахад ялгаа багатай. Гэхдээ бясалгалын орон буюу хоосон чанар зэргийг шинжлэх байдлаараа ялгаатай гэж хариулав.
Профессор Александр Капланы оюутан Лев Яковлев гэгээн гэрлийн сэтгэлийг хүн амьд сэрүүндээ мэдэрч болдог эсэхийг асуулаа. Түүний асуултад, эхлээд тухайн судалгаанд орж байгаа, судалгаа хийлгэж байгаа хүний тархи, физиогномид бий болж буй нарийн өөрчлөлтийг хэмжих үүднээс толгой болон бие дээр байрлуулсан хэмжигч электродууд байрлуулж үзвэл тодорхой шинж тэмдэг гарч болох юм.” гэлээ