Явдал, мөр бүхэнд өөрийн сэтгэлийг
Ямагт ажиглан шинжээд нисванис төрөх дариуд
Бусдыг хорлох учир
Булт даруй түүнийг хүчлэн буцаах болтугай.
Энэ шүлэг бурхны шашны анхааран авлагын мөн чанарыг илэрхийлж байна. Бурханы сургаалд номын тухай ярихдаа нирваан буюу зовлонгоос ангижрах тухай ярьдаг. Зовлонгоос ангижрах, нирваанд хүрэх, тэвчил, орхил буюу хорихуй нь жинхэнэ ном юм. Тэвчил, орхилын олон түвшин байдаг. Жишээлбэл, хүн амины хэргээс буюу аллагаас зайлсхийх нь номын нэг хэлбэр байж болно. Гэхдээ үүнийг Бурханы ном гэж нэрлэх боломжгүй, учир нь хүн амины хэргээс зайлсхийх нь хуулийн дагуу шашингүй хүн ч хэрэгжүүлж болох зүйл юм. Бурханы шашны уламжлалд номын мөн чанар нь зовлонгийн үндэс болсон зовлон, нисваанис (санск: клеша, төв: нёнмон)-аас ангижирсан эрх чөлөөнд хүрэхүй юм. Энэ бадагт нисваанис буюу зовлонг үүсгэх сэтгэл, бодлуудтай хэрхэн тэмцэх тухай өгүүлж байна. Бурханы номыг хэрэгжүүлэгч хүний хувьд жинхэнэ дайсан бол дотоод дайсан буюу муу сэтгэл, сөрөг сэтгэл хөдлөл юм гэж хэлж болно. Эдгээр сэтгэл хөдлөл болон муу сэтгэлээс зовлон, шаналал үүсдэг. Бурханы номыг хэрэгжүүлэгч шавь бидний жинхэнэ зорилго бол энэ дотоод дайсныг ялах юм. Эдгээр оюун санаа болон сэтгэл хөдлөл, нисваанист сэтгэлийн эсрэг эмийг хэрэглэх нь номыг хэрэгжүүлэх гол алхам бөгөөд ямар нэгэн байдлаар түүний үндэс суурь болдог тул гурав дахь бадагт анхнаасаа санамсрыг дадуулах нь маш чухал гэдгийг илэрхийлж байна. Хэрэв та өөрийн дотоод муу сэтгэл, бодлуудын сөрөг талыг анзаарч хязгаарлахгүйгээр зөнд нь орхиж байгаа бол тэдгээрт чөлөөтэй давамгайлах эрх мэдэл өгч байгаатай адил юм. Гэсэн хэдий ч, хэрэв тэдгээрийн муу талыг анхааралтай ажиглах дадлага хийгээд байдал муу сэтгэл дөнгөж үүсэхийн төдийд шууд дарж чадна. Та тэдэнд бүрэн дүүрэн сөрөг сэтгэл хөдлөл, бодол болж хөгжих боломж, орон зай өгч болохгүй. Гурав дахь бадагт, үүний эсрэг ерөндгийг хэрхэн хэрэглэхийг тайлбарлахдаа миний бодлоор, сэтгэл хөдлөл бодитой үүссэн, мэдрэгдсэн үед хэрэглэх аргыг зааж өгчээ. Ерөнхийдөө сэтгэл хөдлөлийн үндэс рүү орохын оронд тодорхой сөрөг сэтгэл хөдлөл, бодлуудад тохирох ерөндгийг хэрэглэхийг санал болгож байна. Жишээлбэл, уур хилэнгийн эсрэг хайр, энэрлийг хөгжүүлэх хэрэгтэй. Аливаа зүйлд шунах тачаахаас сэргийлэхийн тулд тухайн зүйлийн муу тал, хүсээгүй шинж чанарын талаарх бодох гэх мэт. Өөрийн бардам зан эсвэл омгийн сэтгэлийг дарахын тулд та даруу байдлыг төрүүлэх үүднээс дутагдалтай, сул талуудаа эргэцүүлэн бодох хэрэгтэй. Жишээлбэл, та дэлхий дээрх бүх зүйлийг бүрэн дүүрэн мэдэхгүй гэдгээ бодож болно. Миний өмнө байгаа дохионы хэлний орчуулагчийг авч үзье. Түүний орчуулахдаа хийж байгаа нарийн төвөгтэй дохиог харахад би юу болж байгааг огт мэдэхгүй байна. Энэ нь бардам занг арилгах нэг арга, туршлага мөн юм. Миний хувийн туршлагаас харахад, би бага зэрэг бардам зан хөдлөх бүрд компьютерын талаар боддог. Ингэж бодохоор миний бардамнал үнэхээр дарагддаг шүү!
(Дээрхийн гэгээн Далай ламын 1998 оны 11-р сарын 8-нд Вашингтон хотод тайлбарласан Оюун судлахуйн найман бадагтын эхний гурав нь энэ болно.)
