1933 он 12 сар 17 - Дээрхийн Гэгээнтэн XIII Далай лам 57 насандаа таалал төгсөв. (Усан тахиа жил, 10 сарын 30 өдөр).
1935 он 7 сар 6
- XIV Далай лам Төвдийн Амдо мужийн Такцэр тосгонд лагшин мэндлэв. (Модон гахай жил, 5 сарын 5 өдөр)
1939 он 7 сар - XIV Далай Лам Амдог орхин Лхас хотын зүг гурван сарын аялалд гарав.
1939 он -
Бумчин хотын ойролцоо XIV Далай Ламыг албан ёсоор тодруулан өргөмжлөв.
1939 он 10 сар 8
- XIV Далай Лам Амдо мужаас Лхас хотод морилон ирэв. (Шороон туулай жил, 8 сарын 25 өдөр)
1940 оны 2-р 22-ны өдөр – Далай ламын ширээнд залах ёслол (Төмөр луу жилийн 1-р сарын 14-ны өдөр).
1940 он – Таван насандаа шашны боловсролоо эхлэв.
1942 он – Дагта ринбүчэгээс гэцэл сахилыг хүртэв (Эхний сар, 10 дахь өдөр).
1950 оны 11-р сарын 17-ны өдөр – Хятад 1949 онд Төвөд улсад халдан довтолсоны дараа улс төрийн эрх мэдлийг бүрэн хүлээж авав (төмөр бар жил, 10-р сар, 11 дэх өдөр).
1950 оны 12-р сарын 16-ны өдөр – Хятадын халдлагаас сэргийлэн Лхасыг орхиж Домо руу хөдлөв.
1951 оны 1-р сараас 7-р сар хүртэл – Домод (Ятун) байрлав.
1951 оны 5-р сарын 23-ны өдөр – Дарамт шахалтын доор Төвөдийн төлөөлөгчид Бээжинд 17 зүйл бүхий гэрээнд гарын үсэг зурав.
1951 оны 7-р сарын 16-ны өдөр – Төвөдийн Иргэний ба Цэргийн хэргийг хариуцсан газрын шинээр томилогдсон дарга, генерал Чианг Чин Вугээр ахлуулсан Хятадын төлөөлөгчид Дээрхийн Гэгээнтэй Домод (Ятун) уулзав.
1951 оны 7-р сарын 24-ны өдөр – Домогоос Лхас руу хөдлөв (Төмөр туулай жил, 5 дахь сар, 17 дахь өдөр).
1951 оны 8-р сарын 17-ны өдөр – Домогоос Лхаст хүрэлцэн ирэв (Төмөр туулай жил, 6 дахь сар, 13 дахь өдөр).
1954 он – Гэлэн сахилыг Лин ринбүчэгээс хүртэв (Модон морь жил, Эхний сар, 15 дахь өдөр).
1954 он – Дүйнхор бурханы эрх авшигийг анх удаа Лхасын Норбулин өргөөнд хүртээв.
1954 оны 7-р сараас 1955 оны 6-р хүртэл – Найрамдлын гэрээ байгуулахын тулд Хятадад айлчилж Хятадын удирдагчид болох Мао Зэдун, Жоу Энлай, Чу Тэ, Дэн Сяопин нартай уулзав.
1956 оны 11-р сараас 1957 оны 3-р хүртэл – Бурхан багшийн 2500 жилийн ойн их дүйчин өдрийн ёслолд оролцохоор Энэтхэг улсад зочлов.
1959 оны 2-р сар – Лхасд Их Ерөөлийн ёслолын үеэр гэвш лхаарамба цолыг хүртэв (Шороон гахай жил, 1 дэх сар, 13 дахь өдөр).
1959 оны 3-р сарын 10-ны өдөр – Дээрхийн Гэгээнийг Лхас дахь Хятадын цэргийн хуаран дахь арга хэмжээнд оролцохыг зогсоохын тулд арван мянга гаруй Төвөдийн иргэд Норбулин ордны өмнө цуглав. Төвөдийн ард түмний бослого Лхас хотод эхэллээ.
1959 оны 3-р сарын 15-ны өдөр – Хятадын цэргүүдийн буудсан их бууны сум Норбулин ордны гадаа тэсрэв.
1959 оны 3-р сарын 17-ны өдөр – Шөнө дунд Норбулин ордныг орхин гарав.
1959 оны 3-р сар – Төвөдийн Засгийн Газрыг Лүнцэ Зонд албан ёсоор дахин байгуулав. Төвөдийн Засгийн Газар 17 зүйл бүхий гэрээг албан ёсоор хүчингүйд тооцов.
1959 оны 3-р сарын 31-ны өдөр – Маш аюултай 14 хоногийн аялалын эцэст Төвөдөөс Энэтхэгт нэвтрэв.
1959 оны 4-р сарын 18-ны өдөр – Олон улсын хэвлэлийн хурлыг зохион байгуулж 17 зүйл бүхий гэрээг албан ёсоор хүчингүйд зарлав.
1959 оны 4-р сарын 20-ны өдөр – Муссори мужид заларч Бирла буудалд байршив.
1960 оны 4-р сарын 30-ны өдөр – Сварг Ашрамд байрлахаар Дарамсалад залрав.
1963 он – Төвөдийн Ардчилсан Үндсэн хуулийн төслийг танилцуулав. Төвөдийн анхны Дүрвэгсэдийн Парламентыг (Төвөдийн Ард Түмний Төлөөлөгчдийн Ассамблэй) Дарамасалад байгуулав.
1967 он – Анхны гадаад орны айлчлалаар (дүрвэн гарснаас хойш) Япон ба Тайланд улсуудад зочлов.
1968 он – Сварг Ашрамаас одоогийн Тэгчэнчойлинд (Бирн эзэмшил) шилжин байршив.
1973 оны 9-р сараас 11-р сар хүртэл – Барууны орнуудад (Итали, Швейцарь, Нидерланд, Бельги, Ирланд, Норвеги, Швед, Дани, Нэгдсэн Вант улс, Баруун Германи ба Австри) анхны айлчлалаа хийв.
1979 он – 1959 онд дүрвэн гарснаас хойш анх удаа БНХАУ-ын Засгийн газартай холбоо тогтоов.
Зураг: Дээрхийн Гэгээн Далай лам Вашингтон хотод АНУ-ын Конгрессын Хүний Эрхийн Хороон дээр үг хэлж, Төвөдийн Таван Зүйлт Энх Тайвны төлөвлөгөөгөө танилцуулж байгаа нь. 1987 оны 9-р сарын 21-ны өдөр.
1987 оны 9-р сарын 21-ны өдөр – Вашингтон хотод АНУ-ын Конгрессын гишүүдэд Төвөдийн Таван Зүйлт Энх Тайвны түүхэн төлөвлөгөөг танилцуулав.
1988 оны 6-р сар – Францын Страсбург хотод түүхэн Страсбургийн саналыг Европын Парламентын гишүүдэд танилцуулав.
1989 оны 12-р сарын 10-ны өдөр – Норвегийн Осло хотод Нобелийн энх тайвны шагналыг гардан авав.
1992 он – Төвөдийн Ард Түмний Төлөөлөгчдийн Ассамблейгээс Галон буюу сайд нарыг шууд сонгох, мөн Шүүх засаглалын нэгж байгуулах зэрэг ардчилалын хэд хэдэн үндсэн алхамуудыг эхлүүлэв. Үүний өмнө сайд нарыг Дээрхийн Гэгээн шууд томилдог байжээ.
2001 он – Төвөд улсын түүхэнд анх удаа Төвөдийн ард түмэн Галон тив буюу ерөнхий сайдыг шууд сонгох ардчилсан сонгууль явагдав.
2011 оны 3 ба 5-р сар – Дээрхийн Гэгээн Далай лам 3-р сарын 14-нд Төвөдийн Ард Түмний Төлөөлөгчдийн Ассамблейд захидал илгээж өөрийг нь улс төрийн эрх мэдлээс чөлөөлж өгөхийг хүсэв. Тэрээр 5-р сарын 29-нд өөрийн улс төрийн эрх мэдлийг ардчилсан сонгуулиар сонгогдсон удирдагчдад албан ёсоор шилжүүлэх хуулинд гарын үсэг зурснаар үе үеийн Далай лам нар Төвөдийн шашин төрийг хослон барьж ирсэн 368 жилийн уламжлалыг дуусгавар болгожээ.
Орчуулсан Г.Лутаа
