Энэтхэг, Ладак муж, Занскар - Цаг агаарын таагүй байдлаас шалтгаалан Лех, Занскарын хооронд зорчих боломжгүй хоёр хоног саатсаны эцэст Дээрхийн гэгээн Далай лам өнөөдөр нисдэг тэргээр Падум хотод хүрэлцэн ирлээ. Түүнийг Занскарын иргэд нисдэг тэрэгний буудал дээр ёслол төгөлдөр угтан мэндчилсэн бол Каргил дүүргийн комиссар Ракеш Кумар, цагдаагийн газрын ахлах комендант, Ладакийн Өөртөө засах уулын бүс нутгийн хөгжлийн товчооны гурван гишүүн тэргүүтэн албан ёсоор угтан авав. Дээрхийн гэгээн Далай лам нисгэгчдэд тав тухтай нисгэсэнд нь талархаад, хамтдаа дурсгалын зураг татууллаа.
Дараа нь тэрбээр машинаар шинэ Карша Повран (КарГөн Ордон) руу хөдлөв. Нисдэг тэрэгний буудлаас Дузин Повран хүртэл, цааш Суру голын гүүрнээс шинэ Повран хүртэлх замын хажуугаар ёслолын хувцастай олон мянган хүн эгнэн зогсжээ. Дээрхийн гэгээн Далай лам тэдний дунд ирэн, түүнийг явж өнгөрөхийг харсан хүмүүсийн царайнд баяр хөөр дүүрэн байв. Тэрбээр хариуд нь инээмсэглэн, гар даллан мэндчилж байлаа. Өчигдөрхөн Дээрхийн гэгээнийг ирж чадаагүйд урам хугаран, уйлж байсан иргэд өнөөдөр түүнийг ирсэнд баярлан, баярын нулимс унагаж байв.
Дээрхийн гэгээнтнийг шинэ Повран руу явах зуур Ладакийн Өөртөө засах уулын бүс нутгийн хөгжлийн товчооны Гүйцэтгэх зөвлөлийн дарга Дашгалсан хийдэд түрүүлэн ирж, хутагт хувилгаадад хүндэтгэл үзүүлээд, суудлаа эзэллээ.
Бүрээ, бөмбөр, цан хэнгэр гийн дуу Дээрхийн гэгээнтнийг Карша Повранд хүрэлцэн ирснийг зарлав. Үүдэнд түүнийг Карша хийдийн хамба лам, лалын шашны нийгэмлэгийн төлөөлөгчид угтан авлаа. Тэрбээр шүтээний өмнөх сэнтий рүүгээ алхан очиход түүний баруун талд Тиксэй ринбүүчи, Шарпа Чоже ринбүүчи, Лхагял хувилгаад, харин зүүн талд Намгял хийдийн хамба лам Тамтог ринбүүчи нар суув.
Дараах угталтын шүлгийг уншив.
Агуу Номын хэнгэрэгийн дуунд
Амьтны зовлон арилах болтугай.
Та бээр сэтгэшгүй зуу зуун галавт заларч
Номын хүрдийг эргүүлэх болтугай.
Цаст уулсаар хүрээлэгдсэн дагшин газарт
Тус ба амгалан бүхэн гарахуйн орон болсон
Жанрайсиг бурханы эрхэт Данзанжамц таны
Өлмий лянхуа орчлонгийн эцэс хүртэл бат орших болтугай.
Зуны Их чойрын зохион байгуулах хорооны дарга гэвш Лувсанцээпэл нээж үг хэлэв. “Дээрхийн гэгээн Далай ламд зориулсан шүлгээр бид түүнд хүндэтгэл үзүүлж, энэхүү арга хэмжээг чухалчлан үзэж, өөрийн биеэр хүрэлцэн ирсэнд талархал илэрхийлж байна. Мөн Шарцэ Чоже ринбүүчи, Тиксэй ринбүүчи, Намгял дацангийн хамба Тамтог ринбүүчи, Каргилийн дүүргийн комиссар Ракеш Кумар, Гүйцэтгэх зөвлөлийн дарга Дашгалсан болон бусад эрхэм зочдод хүндэтгэл үзүүлье”.
“Занскар, Ладакийн сүм хийд, сургуулиуд Дээрхийн гэгээний "Сонгодог судруудыг тавиур дээр тоосонд даруулаад орхих бус, судлан шинжлэх хэрэгтэй” гэсэн зөвлөгөөг чин сэтгэлээсээ хүлээн авч, биелүүлж байгаа. Энэхүү Зуны мега симпозиум (Зуны Их чойрын мэтгэлцээн) нь уг төслийн нэг хэсэг юм. Энэхүү мэтгэлцээнд анхаарч ажиллах нь Ладакийн ард түмэнд маш их ач тустай байлаа.
“Дээрхийн гэгээн бидэнд Хималайн бүс нутгийн ард түмэн Төвөдийн буддын шашныг хадгалж хамгаалах онцгой үүрэгтэй хэмээн айлдсан. Буддын шашны сургаал ном нь зөвхөн буддын шашинтнууд төдийгүй энэ амьдралдаа аз жаргалыг эрэлхийлж яваа бүх хүнд ашиг тусаа өгсөн. Тэдгээрийн ач тус нь сүм хийдийн орчноос гадна сургуулиудад ч хамаатай. Ладак, Занскар, Лахаул, Спити, Киннаур зэрэг газрын лам, гэлэнмаа нараас гадна 27 сургуулийн хүүхдүүд Карша хийд дэх энэхүү мэтгэлцээнд оролцож байна. “Сэтгэл, ухамсар”, “логик, учир шалтгаан” нь сургалтын үндсэн хөтөлбөрийн нэг бөгөөд сурагчид эдгээр ойлголтыг тогтмол сурч байна.
Товчоор хэлбэл зуны мэтгэлцээн нь зөвхөн сурагчдад эергээр нөлөөлөөд зогсохгүй өөр өөр шашинтай хүмүүст бие биетэйгээ харилцан хэлэлцүүлэг өрнүүлэх боломжийг олгодог. Энэ бол боловсролыг түгээх нэг боломж юм.
Дарамсалад Дээрхийн гэгээнд анх төлөвлөгөөгөө танилцуулахад бидэнд зөвшөөрөл өгч, дэмжлэг үзүүлсэнд талархаж байна. Каргилийн дүүргийн комиссар, Ладакийн Өөртөө засах уулын бүс нутгийн хөгжлийн товчооны Гүйцэтгэх зөвлөлийн дарга нар ч мөн тодорхой дэмжлэг үзүүлсэн билээ. Зохион байгуулагчдын нэрийн өмнөөс бидэнд тусалсан бүх хүнд талархал илэрхийлье. Дээрхийн гэгээн урт насалж, горил хүсэл бүхэн нь биелэх болтугай хэмээн залбиръя. Дэлхий даяар амар амгалан, аз жаргал түгэн дэлгэрэх болтугай”.
Каргил дүүргийн комиссар ноён Ракеш Кумар цугласан олонд хандан үг хэлэв. Тэрбээр Дээрхийн гэгээн болон бусад зочдод хүндэтгэл үзүүлж, зохион байгуулагчид, оролцогчдод баяр хүргэлээ. Тэрбээр Дээрхийн гэгээнийг Ладакийн ард түмний амар амгалан, хөгжил цэцэглэлтийг зөгнөн ерөөхийг хүсэв.
Ингээд сургуулийн сурагчид хэрхэн мэтгэлцэж сурснаа харууллаа. Тэд Нагаржунайн “Билгүүний үндэс” ном оос эш татсан залбирал мөн Дээрхийн гэгээнд соёрхол талбих залбирал уншиж, дараа нь “Билгүүний үндэс” номын 18 дугаар бүлгийг цээжээр уншив. Тэд энэрэнгүй үзэл, бусдад туслахыг хүсэх нь аз жаргал бүхний үүсгэл болох талаар хэлэлцэж, энэрэнгүй үзлийг сурч, төлөвшүүлж, хэрэгжүүлж болно хэмээн тодорхой нотолж үзүүллээ.
Өөр нэг бүлэг зөв танин мэдэхүйн хүрээн дэх нийтлэг ба нарийвчилсан ойлголт ын талаар хэлэлцэв.
Үүний дараа зочид, зохион байгуулагчид Дээрхийн гэгээнтнээс адис хүртлээ.
Хөтлөгч “Бид бүгдийн язгуур үндэсний багш, дэлхийн энх тайвны төлөө агуу тэмцэгч та цугласан олонд хандан айлдвараа айлдана уу” хэмээн Дээрхийн гэгээнээс хүслээ.
Дээрхийн гэгээн, “Би төрсөн нутаг Амдогоо орхин, Лхаст очиж, хэдэн жил суралцсан билээ. Төвөдөд олон нийтэд зориулан яриа хийж, Лхасын ойролцоох агуу сүм хийд, сургалтын төвүүдээр зочилсон юм.
Хятадын коммунистууд бидний улс төрийн эрх мэдлийг булаан аваад зогсохгүй оюун санааны уламжлалд хяналт тавихыг санаархсан юм. 1954 онд Бээжинд айлчлахад Мао надад “Шашин бол хор” хэмээж билээ . Тэрээр сэтгэлгээнийхээ дагуу чин сэтгэлээсээ хэлсэн гэж болов уу хэмээн бодож байна. Хариуд нь би юу ч хэлээгүй ч дотроо түүнийг номд дайсагнаж байгааг ойлгосон юм.
Хятадын коммунистуудын бодлого нь шашны уламжлал бол сохор итгэлээс өөр юу ч биш учир түүнийг устгах хэрэгтэй гэсэн байр суурьтай байдаг. Тэд номд дайсагнадаг. Гэтэл бидний баримталдаг Бурхан багшийн сургаал нь судлах, эргэцүүлэх, бясалгахыг хослуулдаг билээ. Агуу судар шастир зэргийг логик, учир шалтгааны үүднээс судлах нь үнэхээр гайхамшигтай зүйл билээ” .
“Би багаасаа буддын гүн ухаан, логик, сэтгэл, ухамсрын талаар судалсан. Бурхан багшийн сургаалын талаар эргэцүүлэн бодох боломжтой байна гэдэг үнэлж баршгүй завшаан билээ. Энэ бүхнийг надад логик, учир шалтгааны үүднээс тайлбарлаж өгсөн юм. Хожим орчин үеийн эрдэмтэд Наландрын уламжлалаас гаралтай логик эргэцүүллийн арга барилыг анхаарал татам, сонирхолтой хэмээн үзэх болсон.
Цэвэр итгэлд тулгуурладаг бусад шашнаас ялгаатай нь буддизм нь логик, учир шалтгаанд онцгой анхаардаг. Эдгээр нь асар их ач холбогдолтой бөгөөд бидэнд бараг л бүх сэдвийн талаарх ойлголтоо сайжруулахад тусалж чадна. Бид урьдын багш нарынхаа заасан зүйлийг зүгээр ч нэг баримт гэж хүлээж авдаггүй.
Буддын шашныг зааж, судлахдаа логик, учир шалтгаанд онцгой анхаардаг учраас Хятадын коммунист эрх баригчид бидний уламжлалд тодорхой хязгаарлалт тогтоосон юм. Үүний үр дүнд Төвөдөд буддын шашны сургаал ном доройтож, устаж, үгүй болж байна. Гэсэн ч хилийн чанадад байгаа бид уламжлалаа хадгалж, хамгаалж чадсан бөгөөд бидний хүчин чармайлтыг Энэтхэгийн Засгийн Газар, ард түмний зүгээс ихээхэн дэмжиж байгаа билээ.
Миний хувьд сонгодог судар, номыг судалж, гэвшийн дамжаа барьсан. Хамгийн чухал багш нарын минь нэг болох Ойдүв Цогни хэмээх монгол багш минь надад Төв үзлийн гүн ухааныг ойлгоход тусалсан юм. Түүнтэй адил хүмүүстэй мэтгэлцэж байж ном сургаалуудыг сайтар ойлгож авдаг. Өөрийн туршлагад үндэслэн би мэтгэлцээнд оролцох нь хэчнээн ашигтай болохыг ойлгож билээ. Мэтгэлцээнд оролцож буй хүн оюун ухаанаа сайтар дайчилдаг юм.
Заримдаа Бурхан багшийн сургасныг тайлбарлах шаардлагатай болдог. Энэ нь тун сайн хэрэг бөгөөд ийн тайлбарлуулж байж бидний ойлголт тэлнэ. Хилийн чанадад буй төвөдүүд бид харьцангуй цөөхүүлээ боловч логик арга барилыг баримталдаг учраас уламжлалаа хадгалж үлдэж чадсан. Энэхүү эгзэгтэй цаг үед Занскарт эдгээр уламжлалыг логик, учир шалтгаанаар дамжуулан хадгалж байна. Ингээд миний хэлэх зүйл боллоо. Баярлалаа”.
“Солонго” сургуулийн сурагчид дараах мөрүүдийг дуулж, бөмбөрийн хэмнэлд бүжиглэв.
"Санасан хэргийг бүтээгч чандмань эрдэнэ
Сайхь Карша Повранд морилсон нь юутай сайхан завшаан бэ.
Нас сүүдэр ер хүрсэн ч хичээл зүтгэлээ үл умартах
Насад ивээлтэй Дээрхийн гэгээн
Манай нутагт хэдэнтээ морилсныг
Машид ховор хувь ерөөл хэмээн бахдана.
Далай лам Данзанжамц Таны айлдвар сургаалыг сонсох хувьтайдаа
Даяар олон бид магнай тэнийн, хосгүй баярын нулимс нүдийг бүрхэнэ.
Дээрхийн гэгээн эдүгээ ерэн насыг зооглон
Дэргэд минь заларч буй нь үнэхээрийн зол агаад
Эл сайхан ордны нээлтэд хүрэлцэн ирсэн Тань гялайлаа”.
Хамгийн сайхан хувцас, гоёл чимэглэлээрээ гангарч, зарим нь өмсгөлийнхөө дээгүүр зангиа, өнгөт бөс бүслэн, зарим нь оюу, шүрэн чимэглэлтэй, нарийн хийц бүхий толгойн гоёл зүүсгэл асаасан Занскарын эмэгтэйчүүд сэтгэл хөдөлгөм дуунуудыг дуулан, бүжиглэлээ.
Ерөнхий зохион байгуулагчийг талархлын үг хэлэхийг урив. Тэрбээр нигүүлсэнгүй сэтгэлээр буруу үзлийг арилгасан Бурхан багшид залбираад, Карша Повранг байгуулахад гарсан зардал, цуглуулсан хөрөнгийн талаар танилцууллаа. Дараа нь хүрэлцэн ирсэн бүх хүнд, түүний дотроос Дээрхийн гэгээнд онцгойлон талархал илэрхийлэв. Ингээд Дээрхийн гэгээн босож, шинэ барилгын дээд давхарт байрлах өргөө рүү хүргэх цахилгаан шатанд суухаар явлаа.
Англи хэлнээс орчуулсан Б.Одгэрэл
