Энэтхэг, Химачал Прадеш муж, Дарамсала хот, Тэгчин Чойлин - Өглөө Дээрхийн гэгээн XIV Далай ламын ордонтой залгаа орших гол дуган Зүглагханд “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын нээлт болж, энэ удаад “Хүний цэцэглэн хөгжлийг дахин төсөөлөх нь...” сэдвийн дор хуралдаж байна. Оролцогчид, илтгэгчид, хэлэлцүүлгийн зохион байгуулагчид сүмийн гол танхимын дагуу байрлуулсан өргөн ширээний эргэн тойронд суусан байв. Тэдний хоёр талаар “Оюун ухаан ба Амьдрал” байгууллагын 100 хүн болон Далай ламын Трастын урилгаар оролцсон эрдэмтэн лам, гэлэнмаа голдуу 200 хүн байрлалаа эзэлжээ. Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам хүрэлцэн ирэхдээ хуучны олон анд нөхөртэйгөө мэндчилж, ширээний тэргүүнд суув.
“Оюун ухаан ба Амьдрал” институтийн ерөнхийлөгч Сюзан Бауэр-Ву оролцогчдод хандан 33 дахь удаагийн, Дарамсалад зохион байгуулагдаж буй 13 дахь удаагийн “Оюун ухаан ба Амьдрал” хэлэлцүүлэгт тавтай морилохыг хүслээ. Тэрээр арга хэмжээг хэрэгжүүлэхэд дэмжлэг үзүүлсэн Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам, Далай ламын Траст, Хершигийн гэр бүлийн санд талархал илэрхийлэв. Тус институт байгуулагдаад 26 жил болж буйг дурдаад, тэдний эрхэм зорилго бол шаналлыг бууруулж, хүний хөгжил цэцэглэлтийг дэмжих явдал гэв. Энэ удаагийн зорилго нь залуу үеийнхэнд секуляр ёс суртахуун, анхаарал нигүүлсэл, хайр уучлалыг багтаасан “Зүрх сэтгэлийн боловсрол”-ыг хэрхэн олгох талаар дахин гүнзгий судлах явдал байв. Тэрээр энэрэх сэтгэлийг зааж сургаж болдгийг нотолсон олон баримтыг үндэслэж байгааг онцлов. Үг хэлж дууссаны дараа Дээрхийн гэгээн XIV Далай ламд 2013 оны Мундгодод болсон ярианы тэмдэглэл болох “Сүм хийд ба микроскоп” нэртэй шинэ номыг өргөн барив.
Сьюзан Бауэр-Ву, Оюун ухаан ба Амьдрал хүрээлэнгийн ерөнхийлөгч, 2013 онд Мүндгодод болсон хэлэлцүүлгийн тэмдэглэл болох “Сүм хийд ба микроскоп” номыг Дээрхийн гэгээн XIV Далай ламд 33 дахь удаагийн “Оюун Ухаан ба Амьдрал” бага хурлын нээлтийн өдөр гардуулан өгч байна. Дарамсала, Химачал Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 12. Гэрэл зургийг: Tэнзин Чойжор
Өглөөний хэлэлцүүлгийг зохион байгуулагч Кимберли Шонерт-Райхл эхний илтгэгч Ричард Дэвидсоныг танилцуулав. Дэвидсон эхлээд Дээрхийн гэгээн XIV Далай ламд цаг зав, урам зориг хайрласанд нь талархаад, өнөөгийн уулзалтын түүхэн суурь нөхцөлийг товч танилцуулав. Тэрээр энэхүү уулзалтад онцгой нөлөө үзүүлсэн өмнөх таван уулзалтыг дурдав. Эхнийх нь 1995 онд Дарамсалад болсон 5 дахь “Оюун ухаан ба Амьдрал” хэлэлцүүлэг бөгөөд энэ үеэр нигүүлсэл, ёс суртахуун, энэрэх сэтгэл зэрэг сэдвийг хөндсөн. Дараа нь мөн Дарамсалад болсон 8 дахь удаагийн уулзалт нь сүйтгэгч сэтгэл хөдлөлийн талаар ярилцсан бөгөөд Даниел Големан энэ уулзалтаас санаа аван, уг сэдвийг олон нийтийн анхааралд аваачсан ном бичсэн. Тухайн мөчид Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам “Оюун ухаан ба Амьдрал” институтийн гишүүдэд сайн үйлийн сэтгэлийг хэрхэн хөгжүүлэх, сүйтгэгч сэтгэлийн хөдөлгөөнийг хэрхэн даван туулах бодит аргыг судлахыг зөвлөжээ.
Гурав дахь уулзалт болох “Сэтгэлийг шинжлэхүй” нэртэй хэлэлцүүлэг АНУ-ын Массачусетсийн Технологийн Их Сургуульд болжээ. Энэ уулзалт нь анх удаа сэтгэл, сүйтгэгч сэтгэл хөдлөлийг эрдэм шинжилгээний түвшинд хөндсөн нийтэд нээлттэй уулзалт байсан учраас тун их ач холбогдолтой байв. Шинжлэх ухааны нэр хүндтэй “Nature” сэтгүүл тус уулзалтыг сурвалжилсан нь “Оюун ухаан ба Амьдрал” институтийн үйл ажиллагааг дэлхий нийтэд танигдах боломж олгожээ.
Сьюзан Бауэр-Ву “Оюун ухаан ба Амьдрал” хүрээлэнгийн ерөнхийлөгч, 2013 онд Мүндгодод болсон хэлэлцүүлгийн тэмдэглэл болох “Сүм хийд ба микроскоп” номыг Дээрхийн гэгээн XIV Далай ламд 33 дахь удаагийн “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын нээлтийн өдөр гардуулан өгч буй нь... Дарамсала, Химачал Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 12. Гэрэл зургийг: Tэнзин Чойжор
Энэ удаагийн бага хурлын хэлэлцэх сэдвүүдтэй танилцсаны дараа өнөөдрийн “Хүүхэд насны эхэн үеийн хөгжил, нийгэм, сэтгэл хөдлөлийн суралцахуй” сэдвээр Дэвидсон илтгэлээ эхлүүлэв. Тэрээр мэдрэлийн уян хатан чанар, генетикийн үүрэг, мэдрэмтгий үе шат, төрөлхийн сайн чанар зэрэг нь хүүхэд насны эхэн үеийн хөгжилд хэрхэн нөлөөлдгийг дурдав. Түүнчлэн тархины хөгжилтэй холбоотой цаг хугацааны шулууны хүрээнд мэдрэлийн холболтын хэт үйлдвэрлэл, хальсан бүрхүүлийн таналт мөн урд тархины таналтын талаар ярив. Зарим хөгжил нь хэт эмзэг байдалд хүргэх бол зарим нь тэсвэр тэвчээрт хүргэдгийг тайлбарлав. Түүнчлэн хүүхдийн хөгжил дэх мэдрэмтгий үе шат болох төрөх, сургуульд орох, өсвөр нас зэрэг чухал мөчүүдийг дурдав.
Тархины өөрчлөлттэй холбоотой бодлын талаар яригдаж байх үед Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам хэн нэгэн бие махбодоор тайван байвал бодол түрүүлж үүсдэг үү эсвэл тархинд өөрчлөлт гардаг уу гэдгийг сонирхов. Дэвидсон хариулахдаа “Олон эрдэмтэн бодол, тархины үйл ажиллагаа нь зэрэгцэн явдаг гэж үздэг бөгөөд энэ нь сэтгэл болон тархины харилцааны асуудалтай холбоотой. Гэвч сүүлийн 100 жилийн турш энэ талаар шинжлэх ухаанд ахиц дэвшил тун бага гарсан” хэмээн онцлов. Энэ нь Дээрхийн гэгээн XIV Далай ламыг эрдэмтэдтэй уулзаж, ярилцдаг зорилгын талаар эргэцүүлэхэд хүргэв. Дөрөв дэх чухал уулзалт нь нейропластик байдлын тухай байсан бөгөөд оюун ухааныг сургах дадал тархийг өөрчилж чадна гэдгийг харуулжээ. Харин тав дахь нь АНУ-ын Вашингтон хотод болж, дэлхийн иргэнийг хэрхэн боловсруулах тухай төвлөрсөн байв.
Дээрхийн гэгээн XIV Далай ламд 33 дахь удаагийн “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын нээлтийн өдөр эрдэмтэдтэй уулзаж ярилцдагийн зорилгоо тайлбарлаж буй нь... Дарамсала, Химачал Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 12. Гэрэл зургийг: Tэнзин Чойжор
“Эхний зорилго бол мэдлэгээ тэлэх. Сүүлийн хэдэн арван жилд хуримтлагдсан туршлагаас харахад эртний энэтхэгийн оюун санааны ойлголтууд нь анхаарлаа төвлөрүүлэх (шаматха), шинжлэн бодох (випашяна) дадалд үндэслэсэн байдаг. Эдгээр нь өнөө үед ч хамаарах сэтгэл хөдлөлийг хэрхэн өөрчлөх мэдлэг юм. Харин нөгөө талаасаа орчин үеийн шинжлэх ухаан нь энэтхэгийн уламжлалт сансар судлалд сорилт дэвшүүлэн би ч үүний дүнд дэлхийн төвийг Мэру уул хэмээх ойлголтыг няцааж байв.
Гэвч шинжлэх ухаан одоо л сэтгэлийг судалж байгаа тул эртний Энэтхэгийн мэдлэг хувь нэмэр оруулах бүрэн боломжтой гэж би итгэдэг. Тиймээс энэ хоёр уламжлалыг нэгтгэх нь чухал. 1979 онд Москвад эрдэмтэдтэй хийсэн хэлэлцүүлгийн үеэр тэд таван мэдрэхүйг хүлээн зөвшөөрсөн ч сэтгэлийн ухамсрыг зөвхөн шашны ойлголт хэмээн үгүйсгэж байв.
Хоёр дахь зорилго бол өнөө үед бидний харж буй сэтгэл хөдлөлийн хямралтай холбоотой. Жишээлбэл, бид энд тайван сууж байгаа ч дэлхийн өөр хэсэгт хүмүүс хөнөөгдөж, өлсгөлөнд нэрвэгдэж байна. Бид бусдын сайн сайхны төлөө анхаарлаа илүү хандуулах хэрэгтэй. Хүн төрөлхтний нэгдмэл байдлыг ухамсарлах, бид бүгд нэгэн цул гэдгийг ойлгох нь чухал. Зүрх сэтгэлийн халуун дулаан чанарыг хөгжүүлэх хэрэгтэй. Үүнд шашин хувь нэмрээ оруулж чадах ч заримдаа хуваагдал үүсгэдэг. Ийм нөхцөлд эрдэмтэд хүний төрөлхийн мөн чанар нь өөрөө энэрэнгүй байдал гэдгийг нотолж буй нь итгэл найдвар төрүүлдэг”.
33 дахь удаагийн “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын нээлтийн өдөр Дээрхийн гэгээн XIV Далай ламын үгийг сонсохоор цугласан 300 гаруй зочны хэсгээс... Дарамсала, Химачал Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 12. Гэрэл зургийг: Tэнзин Чойжор
“Тэр төрөлх энэрэнгүй чанар нь өөртөө итгэх итгэл, итгэлцэл, ил тод байдлыг төрүүлдэг. Энэ нь бидэнд инээмсэглэх боломжийг олгодог. Харин бусдад үл итгэн хардаж хандвал жаргалтай байх боломжгүй. Өнөөдөр дэлхий дээр шашинд итгэдэггүй 1 тэрбум орчим хүн байгаа ч тэд ч гэсэн хүн. Тиймээс бид шашны бус хүмүүнлэг үнэт зүйлд тулгуурласан арга замаар илүү энх тайван, аз жаргалтай ертөнц байгуулах хэрэгтэй. Шинжлэх ухаан ч зүрх сэтгэлийн халуун дулаан байдал бидний бие физиологийн эрүүл мэндэд ашигтай гэдгийг харуулж байна.
Бид одоо зөвхөн өөрсдийн үндэстний тухай бус нийт хүн төрөлхтний тухай бодох цаг болжээ. Хүрээлэн буй орчин ч бидэнд хамтран ажиллах шаардлагатайг сануулж байна. Жишээлбэл, ундны усны хомсдол улам бүр нэмэгдэж буй нь дэлхийн хүн төрөлхтөн нэгдэж ажиллах цор ганц гарц болж байна. Үүний тулд шинжлэх ухааны ололтыг харгалзан үзсэн, хүн чанарыг хөгжүүлэх шинэ боловсролын тогтолцоо шаардлагатай болоод байна.
Энэ дэлхий хүн төрөлхтөнтэйгөө цаашид хэдэн мянган жил орших байх. Гэвч бид дараа үеээ илүү өөрөөр амьдрахад уриалан, дэмжих ёстой. Би одоо 83 настай. Нэг их удаан амьдрахгүй ч байж мэднэ. Хэрэв диваажин гэж байдаг бол тэнд очиж ч магад. Гэхдээ амьтай бүхэн оршин байгаа цагт зовлонг гэтэлгэхийн төлөө залбирч, энэ дэлхийдээ дахин төрж ч болох юм”.
33 дахь удаагийн “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын нээлтийн өдөр Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам цугласан олонд хандан үг хэлж буй нь... Дарамсала, Химачал Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 12. Гэрэл зургийг: Tэнзин Чойжор
“Энэ бол бидний үеийнхний хариуцлага. Бид хэт олон дайн, хэтэрхий их зэвсэгт аймшигтай их хөрөнгө зарсныг харлаа. Асуудлыг хүч хэрэглэж шийдэх нь үеэ өнгөрөөсөн, буруу арга. XXI зууны эхэнд ч энэ алдааг дахин дахин давтсаар байна. Бид өөрчлөгдөх хэрэгтэй. Гэвч өнөөгийн боловсролын тогтолцоо хэт материаллаг чиг баримжаатай байгаа ч бид үүнийг өөрчилж чадна. Бидний одоо хийж буй ажил ирээдүйн зууныг ч өөрчилж чадна”.
Ричард Дэвидсон өөрийн илтгэлээ өндөрлөхдөө хүүхэд, өсвөр үеийнхний сэтгэл гутрал, амиа хорлолт нэмэгдэж байгааг онцлон дурдав. Тэрээр тэргүүлэх эрдэмтэд эртний Энэтхэгийн сэтгэлийн механизмын талаарх ойлголт орчин үеийн шинжлэх ухаанд хувь нэмэр оруулж чадах боломжийг хүлээн зөвшөөрч эхэлж байгааг тэмдэглэлээ.
15 минутын завсарлагааны дараа Мишель Бовин хүүхдийн хөгжлийн талаарх судалгаануудын тухай тэр дундаа ихэр хүүхдийн хөгжлийн зөрүүг судалсан талаараа ярив. Тэрээр хүүхдийн хөгжилд төрөлхийн чанар, орчны нөлөө хоёрын аль нь илүү чухал болохыг нэгэн судлаачийн хэлснээр эш татан дурдлаа. "Тэгш өнцөгтөд аль нь илүү чухал вэ? Өргөн үү? Урт уу?"
33 дахь удаагийн “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын нээлтийн өдөр Mишель Бовин “Хүүхэд насны эрт үеийн хөгжил болоод нийгмийн сэтгэл хөдлөл” сэдвээр илтгэж буй нь... Дарамсала, Химачал Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 12. Гэрэл зургийг: Tэнзин Чойжор
Дан Големан "хүмүүнлэг хөгжил"-ийн талаар шинэ төсөөллийн хүрээнд нийгмийн болон сэтгэл хөдлөлийн боловсролын талаар тайлбарлав. Тэрээр хүүхдүүдийг нөхцөл байдлыг хэрхэн илүү дээр болгох, хэрхэн дордуулах талаар эргэцүүлэн бодоход сургах нь чухал хэмээн үзэв. Мөн Дээрхийн гэгээн XIV Далай ламд найз Пол Экманы хэлсэн үгийг сануулсан нь "Жинхэнэ төлөвшил гэдэг нь импульс, үйлдэл хоёрын хоорондын завсрыг уртасгах чадвар" хэмээжээ. Нийгэм, сэтгэл хөдлөлийн боловсролын давуу тал нь өөрийгөө ойлгох, өөрийгөө удирдах чадварыг нэмэгдүүлдэг бөгөөд ёс суртахуунтай, хариуцлагатай шийдвэр гаргахад дэмжлэг үзүүлдэг аж.
Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам сэтгэл өөрчлөгдөж чаддаг, хүүхдүүд шинжлэн бодох чадвартай болох боломжтойг онцлов. Тэрээр эртний Энэтхэгийн уламжлалд унших, сонсох төдий ойлголт хангалтгүй гэж үздэг байсан тухай дурдлаа. “Үнэхээр ойлгохын тулд тухайн ойлголтыг бодож тунгаах хэрэгтэй. Харин нэгэнт ойлгосон бол түүнтэй танил болж, өөртөө шингээж, бие болгох ёстой” хэмээв.
33 дахь удаагийн “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын нээлтийн өдөр Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам Дан Големаны илтгэлийн талаар сэтгэгдлээ хуваалцаж буй нь... Дарамсала, Химачал Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 12. Гэрэл зургийг: Tэнзин Чойжор
Нээлтийн хуралдаан өндөрлөсний дараа Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам өргөө рүүгээ буцлаа. Оролцогчид үдээс хойших хэлэлцүүлгээ үргэлжлүүлсэн бөгөөд Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам маргааш өглөө тэдэнтэй дахин нэгдэх юм.
Орчуулсан Т.Ялгуун
