Энэтхэг, Химачал Прадеш муж, Дарамсала хот, Текчен Чөлинг - “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын гурав дахь өдрийн эхэнд Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам суугаад удаагүй байтал өнөөдрийн хэлэлцүүлгийн хөтлөгч Ричард Дэвидсон түүнээс “Хэдэн цаг унтав?” гэж асуув. Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам “Есөн цаг” хэмээн хариулаад, Аруначал Прадеш мужид танилцсан нэгэн улс төрчийн тухай хөгжилтэй дурсамжаа ярьжээ. Улс төрч түүнээс мөн л унтсан цагийг асуухад Далай лам “Би есөн цаг унтдаг. Өглөөний 300 цагт босож, бясалгал хийгээд, сэтгэлээ хурцалдаг. Тэгснээрээ бусдыг илүү сайн мэхэлж чаддаг юм” гэж хошигнон хэлэхэд улс төрч инээгээд, “Би зургаан цаг л унтдаг болохоор хүмүүсийг хуурахад хүрэлцэхгүй л юм байна” гэж хариулсан гэв.
Tөв Tөвөдийн сүм дэх “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын гурав дахь өдрийн эхлэлд Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам нэгэн түүхийг эргэн дурсаж, хуваалцаж буй нь... Дарамсала, Химачал Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 14. Гэрэл зургийг: Дэнзин Чойжор
Дэвидсон хурлын эхний өдөр “SEEL” буюу “Нийгэм, сэтгэл хөдлөл, ёс зүйн сургалт”-ын хөтөлбөрийн шинжлэх ухааны үндэслэлийг танилцуулж, хоёр дахь өдөр хэрэгжилтийн жишээг харуулсан бол энэ өдөр, маргааш тус хөтөлбөрийн гол бүрэлдэхүүн хэсгүүдийг авч үзэхээ хэллээ. Тэрээр Амиши Жа, Сона Димиджян нарыг "Мета ухамсар болон анхаарал төвлөрлийн сургалт"-тай холбоотой судалгаагаа танилцуулахыг урив. Хуралдааны төгсгөлд Түвдэн Жинпа эдгээр ойлголтыг буддын уламжлалт үзлээр хэрхэн тайлбарлаж болох талаар дүгнэх болно.
Жа анхаарал болон мета ухамсрын талаар үргэлжлүүлэн ярив. Тэрээр ном уншихаар шийдсэн ч хэсэг хугацааны дараа анхаарал сарнисулснаа ухаарч байгаа тухай жишээг тайлбарлав. Энэ ухаарал нь тухайн мөчийн ухамсрын агуулгыг мэдрэх “мета ухамсар” юм. Харин “анхаарал” гэдэг нь тухайн сонгосон объект руу анхаарлаа төвлөрүүлж, түүнд давуу эрхтэй мэдээлэл өгөх чадвар бөгөөд харанхуй өрөөнд гар чийдэн тусгаж буйтай адил. Энэ нь дотогшоо болон гадагшаа аль аль чиглэлд шилжиж чадна.
Tөв Tөвөдийн сүм дэх “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын гурав дахь өдрийн үеэр Амиши Жа “Мета ухамсар, анхаарал төвлөрлийн сургалт”-ын тухай ярьж буй нь... Дарамсала, Химачал Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 14. Гэрэл зургийг: Дэнзин Чойжор
Амиши Жа өөрийн судалгаанд оролцогчдод хүний нүүр, байшин давхарлагдсан зураг үзүүлж, аль нэг рүү нь анхаарлаа төвлөрүүлэн, дараа нь асуултад хариулах туршилтыг танилцуулав. Мөн олон энгийн нүүр зургуудыг ээлжлэн үзүүлээд, дунд нь урвуу нүүр гарч ирэхэд оролцогч түүнд анхаарсан эсэхээ товчлуур дарж илэрхийлэх байдлаар анхаарал сарнисан эсэхийг тодорхойлдог өөр нэгэн туршилтыг танилцуулсан юм.
Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам үүнд “Бодол, мэдрэхүй хоёр бол ялгаатай зүйл. Амьтад мэдрэхүйн түвшинд илүү мэдрэг байж болох ч хүний сэтгэн бодох чадвар илүү.
Бид ухамсрын тухай ярихдаа ойлголт, мэдрэхүйн түвшний ялгааг заавал хийж байх ёстой. Хүн бодолд автсан үедээ мэдрэхүйн зүйлсийг анзаарахгүй байх нь элбэг. Тиймээс хүмүүсийг энэ ялгааг ойлгож сурахад сургах хэрэгтэй. Хэрэв үүнийг ялгаж чадахгүй бол ойлгомжгүй байдал бий болно. Заримдаа би барууны орчин үеийн сэтгэл судлалыг эртний Энэтхэгийн сэтгэлийн талаарх мэдлэгтэй харьцуулахад нэлээд анхан шатанд байна гэж хэлдэг”.
Tөв Tөвөдийн сүм дэх “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын гурав дахь өдрийн үеэр Дэээрхийн гэгээн XIV Далай лам, Амиши Жа хоёр мэдрэхүй болон хүлээн авуурын тухай хэлэлцэж буй нь... Дарамсала, Химачал Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3-р сарын 14. Гэрэл зургийг: Дэнзин Чойжор
Төгсгөлд нь Түвдэн Жинпа дээрх сэдвүүдийг буддын уламжлалын талаас хэрхэн ойлгож, тайлбарлаж болохыг танилцуулсан бөгөөд энэхүү гүн ухаан, шинжлэх ухааны нэгдэл нь хүн төрөлхтний сэтгэл оюуны цэцэглэлд үнэтэй хувь нэмэр оруулж буйг онцлов.
Амиши Жа анхаарлыг удирдах чадвар нь сэтгэлийг сургах чухал элемент гэдгийг онцолж, жирийн үед хүмүүсийн “ухаан сарнисан эсэхийг таних чадвар” тун тааруу байдгийг цохон тэмдэглэв.
Сона Димиджян сэтгэцийн сургалтыг клиник орчинд ашиглаж буй судалгаагаа танилцуулсан бөгөөд тэрээр жирэмсэн үеийн болон төрсний дараах сэтгэл гутралаас урьдчилан сэргийлэх эмчилгээний чиглэлээр ажилладаг. Эхчүүдийн физилогийн эрүүл мэндэд анхаардаг ч сэтгэцийн эрүүл мэнд нь мөн адил чухал гэдгийг сануулж, “Mindfulness Based Cognitive Therapy (MBCT)” буюу “Санамсар төвлөрөлд суурилсан танин мэдэхүйн сэтгэл заслын арга”-д хамрагдсан эмэгтэйчүүд ердийн аргаар эмчлүүлэгчдээс илүү тогтвортой байдгийг дурдлаа.
Tөв Tөвөдийн сүм дэх “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын гурав дахь өдрийн үеэр Сона Димиджиан клиникийн нөхцөлд хэрэгжүүлж буй сэтгэлийн бэлтгэлийн ажлынхаа талаар танилцуулж байна. Дарамсала, Химачал Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 14. Гэрэл зургийг: Дэнзин Чойжор
Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам ажиглалтаа хуваалцаж, сэтгэл гутралтай хүн байгалийн сайханд ч сэтгэл нь хөдөлдөггүйг дурдав. Харин энэрэл нигүүлсэл, хоосон чанарыг ойлгосноор тайван амгалан хүн гунигт тийм амар автдаггүй гэв.
Димиджян дурдсанаар, өмнө нь сэтгэл гутралтай байсан хүмүүс дахин гутрахгүйн тулд анхааралтайгаар санамсар төвлөрөл сургалтад идэвхтэй хамрагддаг. Энэ нь бие махбод, сэтгэлийн хөдөлгөөн, хүнд бодлуудыг ажиглахад төвлөрөхөөс гадна мета ухамсрын тусламжтайгаар өөрийгөө тухайн бодол, мэдрэмжтэйгээ ижилсүүлэхгүйгээр хөндлөнгөөс ажиглаж, эелдэг сэтгэлээр хандаж сурдаг. Ийм ухаарал нь өөрийгөө хүндэтгэх, бодол санаагаа илүү өргөн хүрээнд харах боломжийг олгодог.
Tөв Tөвөдийн сүм дэх “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын гурав дахь өдрийн үеэр хуралд оролцож буй 300 гаруй зочны зарим нь Дээрхийн гэгээн XIV Далай ламыг телевизийн дэлгэцээр үзэж байна. Дарамсала, Химачал Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 14. Гэрэл зургийг: Дэнзин Чойжор
Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам бие махбод болон сэтгэцийн эрүүл мэндийг харьцуулан, “Биеийн дархлаа сайн бол халдварт тэсвэртэй байдагтай адил сэтгэлийн эрүүл мэнд сайн байвал сөрөг бодол, туршлага урам зоригийг тань унагахгүй. Шинжлэх ухаанд итгэдэг хүмүүс олон тул эрдэмтэд олон нийтэд сэтгэлийн эрүүл мэндийн ач холбогдлыг ойлгуулах нь чухал” хэмээв.
Үдийн завсарлагын дараа Түвдэн Жинпа орчуулагчийнхаа үүргийг түр орхин, бурхны шашны уламжлалд анхаарал, мета ухамсрыг хэрхэн ойлгодог талаараа ярилаа. Тэрээр Шантидэвагийн “Бодьсадвын амьдралын замын удирдамж” номын “Сэрэмжийг сахихуй” бүлгээс эш татав. Энэхүү зохиол нь хуврагуудад хүнлэг энэрэнгүй амьдралын зам мөрийг баримтлах хөтөлбөрийг санал болгодог.
“Бурхан багш өөрөө Энэтхэгийн эртний сэтгэлийг сургах уламжлалаас төрөн гарсан хүн. Тэрээр зургаан жилийн турш ганцаар бясалгаж, гүнзгий бясалгал, өлсгөлөнгийн дадалд хичээн оролцсон билээ. Энэ бүх дадал нь түүнээс хэдэн зууны өмнө үүссэн уламжлалд хамаардаг. Би өнөөдөр өөрийгөө эртний Энэтхэгийн ухааны элч гэж үздэг. Энэ уламжлал Бурхан багшийнхаас ч илүү өргөн хүрээтэй байсан юм” хэмээн Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам хэлжээ.
Tөв Tөвөдийн сүм дэх “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын гурав дахь өдрийн үеэр хуралд Түвдэн Жинба, Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам нар анхаарал төвлөрөл, мета ухаарал (ухаан санааны өөрийгөө ажиглах чадвар)-ын талаар буддын үзэл онолын илтгэлийн үеэр нэгэн сэдвийн талаар хамтдаа хэлэлцэж буй нь... Дарамсала, Химачал Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 14. Гэрэл зургийг: Дэнзин Чойжор
Жинпа тайлбарлахдаа буддын уламжлалд санамсарт төвлөрөх гэдэг нь сонгосон объектод анхаарлаа тогтоон барих чадвар бол мета ухамсар нь бие, сэтгэлийн үйл явцыг ажиглан хянах оюуны чадвар гэж үздэг. Тэрээр Шантидэвагийн дараах шүлгүүдийг эш татав.
23 дугаар шүлэг
Оюун ухаанаа хамгаалахыг хүсэгч бүхэн
Анхаарал, сэрэмж хоёроо хадгалагтун
Бие, сэтгэлээрээ ч хамгаалагтун
Нандин амь насаараа ч хамгаалагтун гэж хүсье.
Тунхагласан зорилго нь санамсарт төвлөрөл, мета ухамсар (meta-awareness)-ыг хэрэгжүүлснээр оюун санаагаа хамгаалж, ёс суртахууны хэм хэмжээг сахин хамгаалахад оршино.
Шантидэва дараах байдлаар мета ухамсрыг дараах байдлаар тодорхойлов.
108 дугаар шүлэг
Бие, сэтгэлийн үйлдлээ дахин дахин ажиглахуй
Энэ л бол сэрэмжит сэтгэлээ хадгалах үндэс.
Санамсарт төвлөрөл нь харуул мэт байж.
33 дугаар шүлэг
Анхаарал харуул шиг сэтгэлийн үүдийг сахихуй
Сэрэмж ч бас тэр л орчинд орших буй
Хэрвээ мартсан бол эргэн сэргэх адилаар
Ухааралтайгаар үйлээ засаж болох юм.
Жинпа анхаарал, мета ухамсрыг хөгжүүлэхэд бясалгалын уламжлал, шинжлэх ухааны нэгдэл үр өгөөжтэй хамтын ажиллагаа үүсгэх боломжтойг онцлов.
Хэрэв чи сэтгэлийн үүдийг манаж чадвал өөрийн зан байдлаа зохицуулах боломжтой болно. Үүнд амжилт олоход хоёр чухал элемент шаардлагатай. “Ажиглан танин мэдэх ухамсар” болон “өөрийгөө ухамсарлах чадвар”. Эхнийх нь санамсарт төвлөрлийн нөхцөл, харин хоёр дахь нь түүний үр дүн юм. Түвдэн Жинба энэ талаар санамсарт төвлөрөл ба мета ухамсрыг хөгжүүлэх чиглэлээр бясалгалын уламжлал ба шинжлэх ухааны салбарын хооронд үр дүнтэй хамтын ажиллагаа өрнүүлэх тодорхой боломж байгааг онцолсон.
Tөв Tөвөдийн сүм дэх “Оюун ухаан ба Амьдрал” бага хурлын гурав дахь өдрийн хурлын үеэр Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам, бага хуралд оролцогчид, зочид. Дарамсала, Химачал Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 14. Гэрэл зургийг: Дэнзин Чойжор
Чөлөөт ярилцлагын үеэр Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам анхаарал зөвхөн төвлөрсөн бясалгалд биш бас шинжилгээний бясалгалд зайлшгүй шаардлагатайг онцолсон юм. Амиши Жа түүнээс “Яагаад хүний оюун бодол сарнидаг юм бол?” гэж асуухад Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам түр азнан бодсоноо “Нэгэн тайлбар нь... Зүгээр л тийм байдаг юм” хэмээн хариулав. Энэ нь олны таашаалтай инээдийг төрүүлэв. Улмаар “Магадгүй энэ нь оюуны хурц ухаан, сониуч байдалтай холбоотой байж болно” хэмээн нэмж хэлэв.
Ийнхүү гурав дахь өдрийн хуралдаан өндөрлөж, Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам гэртээ харьсан бөгөөд маргааш өглөө дахин хуралд оролцоно.
Орчуулсан Т.Ялгуун
