Энэтхэг, Шинэ Дели - Өнөөдөр хүний эрхийн өдөр, Нобелийн энх тайвны шагнал авсны 29 жилийн ойг тэмдэглэж буй энэ өдөр Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам баримтат киноны шагналт Рамеш Шармад ярилцлага өгснөөр энэ өдрийн ажлаа эхэллээ. Шарма хүч үл хэрэглэх үзэл санааг тунхаглаж, эрх чөлөөний төлөөх Энэтхэгийн ард түмний тэмцлийг энэ замаар удирдсан Махатма Гандигийн тухай баримтат кино хийж байгаа ажээ. Гандигийн үзэл санааны хүч юунд оршиж байсан тухай асуултаар тэр ярилцлагаа эхлэв.
“Тэрээр ахимса ба каруна буюу хүч үл хэрэглэх зарчим ба нигүүлсэхүйн тухай Энэтхэгийн мянга мянган жилийн түүхтэй эртний уламжлалд тулгуурласан” хэмээн Дээрхийн Гэгээнтэн хариулав.
“Махатма Ганди тэмцлээ бүхэлд нь хүч үл хэрэглэх зарчим дээр тулгуурлан явуулсан бөгөөд энэхүү зарчим нь түүний хувьд сул доройн бус, харин хүчтэйн илэрхийлэл байлаа. Тэрээр бодит үнэн хийгээд хүмүүний сэтгэл хөдлөлийн үйл явцыг гүнээ ойлгосны үндсэн дээр тэмцлээ өрнүүлсэн юм. Өрнөдөд боловсрол эзэмшиж, хуульч болон төлөвшсөн тэрээр эрх чөлөөний тэмцэлд орохдоо Энэтхэгийн зан заншилд үнэнч гэдгээ харуулж энгийн нэгний адил хувцаслаж байв. Ахимса бол энэрэнгүй сэтгэлээр өдөөгддөг үйл хөдлөл бөгөөд тэрхүү үйл хөдлөлийн сэдэл нь ч болдог.”
Хүч үл хэрэглэх зарчмыг цөмийн зэвсгийг хэрэглэх аюулын эсрэг хэрхэн үр дүнтэй хэрэглэх талаар Шарма асуулаа. Өнгөрсөн үед хүмүүс тусгаарлагдмал орчинд хэсэг бүлгээрээ амьдардаг байсан бол, өнөөдөр бид бүгд бие биенээсээ хамааралтай болсон гэдгийг Дээрхийн Гэгээнтэн тэмдэглэн хэлэв. Тиймээс хэн нэгэнд гэм хор учруулах нь өөрөө өөрийгөө хөнөөж байгаатай утга нэг. Хил хязгаар үгүй дэлхийн эдийн засаг биднийг нэгтгэж, уур амьсгалын өөрчлөлтийн аюултай бид хамтдаа нүүр тулж байна хэмээн тэрээр нэмж хэллээ. Дайны үед хэн нэг нь ялж, нөгөө нь ялагддаг байсан үе өнгөрсөн. Тиймээс 21 дүгээр зуун бол энх тайвны эриний эхлэл байх ёстой.
Бид Ганди гэх хувь хүнийг, түүний үйл хэргийг мартаад байгаа юм биш биз гэсэн асуултад Дээрхийн Гэгээнтэн хариулахдаа, улс үндэстний явцуу ашиг сонирхлоос нийтийн эрх ашгийг дээгүүр тавьдаг Европын Холбоог Ганди үнэлэх байсан хэмээн хэллээ. Ийм үзэл санааны үүднээс Төвөд орон БНХАУ-ын бүрэлдэхүүнд байж болох юм гэсэн санааг Дээрхийн Гэгээнтэн илэрхийлэв.
“Ахуй нөхцлөөр ядуу байгаа Төвөд оронд Хятадын хөгжил үр нөлөөгөө өгөх боломжтой. Гэхдээ шашны баялаг түүхтэй төвөдүүд Наландагийн уламжлал бүхий мэдлэгээ Хятадын буддистуудтай хуваалцах боломжтой. Үүнийг асуудалд бодитоор хандах гэж хэлнэ.”
Ирэх жил болох Махатма Ганди мэндэлсний 150 жилийн ойд зориулан хэдэн үг хэлнэ үү гэсэн хүсэлтэд Дээрхийн Гэгээнтэн хариулахдаа: “Хэдэн жилийн өмнө парламентын ордны өмнө Махатма Гандигийн хөшөөг босгох үед энэ хөшөө ард түмэнд Гандиг болон түүний үйл хэрэг буюу хүч үл хэрэглэх үзэл санааг сануулж байх болно гэдэгт итгэлтэй байна гэж би хэлж байсан. Бид хүч үл хэрэглэх үзэл санааг боловсролоор дамжуулан дэлгэрүүлэхийн тулд хүчтэй, бас итгэлтэй байх ёстой. Эртний Энэтхэгийн агуу мэдлэг, тухайлбал сэтгэлийн амар амгалангийн тухай мэдлэгийг сэргээх нь миний өөртөө хүлээсэн үүргийн нэг билээ” гэв.
Экономикс Таймс сониноос Маурья Шератон хурлын танхимд зохион байгуулсан Энэтхэгийн манлайллын зөвлөлийн хуралд Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам уригдсан байна. Times Strategic Solutions-ийн ерөнхийлөгч Дипак Ламба Дээрхийн Гэгээнтнийг угтан авч, танхимд цугласан бизнесийн удирдагч 100 гаруй хүнд танилцууллаа. Тэрээр дараа нь хурлыг даргалагч, кино найруулагч Махеш Бхаттыг танилцуулсан юм.
Тереза эхийн нэрэмжит нэгэн шагнал гардуулах ёслолын үед Дээрхийн Гэгээнтэнтэй танилцаж байснаа хурлын эхэнд Махеш Бхатт дурслаа. “Хүн бүрт амар амгаланг хүсч чадсан тэр хүн л гэгээрсэн байдаг” хэмээн Далай Лам тэр үед хэлэхэд гайхан хүлээж авч байснаа дурсав. Тэрээр өнөөдөр сурган хүмүүжүүлэгч нар дахин боловсрох цаг иржээ хэмээгээд Бурхан Багшийн хэлсэн “Өөрийгөө гэрэлтүүл” үгийг тэрээр онцлон эш татлаа. Эцэст нь Бхатт Дээрхийн Гэгээнтэнд хандан, итгэл найдварын оч асааж өгөхийг хүсэв.
“Эрхэм хүндэт ахан дүүс ээ! Би яриагаа байнга энэ үгээр эхэлдэг. Учир нь бид бие биенээ ахан дүүсийн нүдээр харах нь маш чухал ач холбогдолтой юм. Хүний төрөлх мөн чанар энэрэнгүй байдаг ч, бид өөрсдийн гараар бүтээсэн үй олон зовлонтой нүүр тулгарсаар байна” хэмээн Дээрхийн Гэгээнтэн яриагаа эхлэв.
“Бидэнд нийтлэг зүйл олон бий. Ээж нар маань биднийг төрүүлж, хайр энэрлээр өсгөсөн. Хэрвээ би хэн нэгэн рүү инээмсэглэвэл тэр хүн хариу инээмсэглэдэг, хэн нэгэн найрсгаар хандахад бид баяртай байдаг.”
“Сонссон нэг түүхээ ярья. Хэсэг хүмүүс далайд сэлэхээр явтал нэг нь живэх хүнд байдалд оржээ. Эрэг дээр зогсож байсан нэгэн англи хүн огт хөдлөөгүй бөгөөд түүнээс яагаад туслаагүйг асуухад, би тэр хүнийг танихгүй гэж хариулсан гэнэ. Хүн бүр бидний ахан дүү хэмээн сэтгэх хэрэгтэй бөгөөд заавал танилцсан байх албагүй. Би лам хүн учраас ямар ч үнэт эдлэл хэрэглэдэггүй, харин бусад хүмүүс хуруундаа үнэтэй бөгж зүүсэн байдгийг хардаг. Эдгээр үнэт эдлэлийн аль нь ч хүний найрсаг харилцааг нөхөж чадахгүй.”
7 тэрбум хүнийг юу нэгтгэх вэ гэсэн Махеш Бхаттын асуултад Дээрхийн Гэгээнтэн дараах байдлаар хариуллаа.
"Бид төрөхдөө ямар үндэстэн, ямар шашинтай эсэх талаар нэг ч ойлголтгүй байдаг. Бид аз жаргалтай амьдрахыг хүсдэг жирийн л хүмүүс. Бид анд нөхөдтэйгээ хамт амьдрах ёстой нийгмийн бүтээгдэхүүн. Найрсаг харилцаа инээмсэглэлийг, инээмсэглэл итгэлийг, итгэл нөхөрлөлийг бий болгож, нөхөрлөл биднийг нэгтгэнэ. Хүнд бэрх үед дэмжсээр байдаг хүн бол жинхэнэ найз. Жишээ нь би эх орноо алдсан ч, бараг 60 жилийг энд Энэтхэгт анд нөхдийнхөө дунд өнгөрөөж байна. Төвөдүүд бид өөрсдийгөө эртний Энэтхэгийн агуу сэтгэгчдийн шавь нар хэмээн үздэг учраас Энэтхэг орон бидэнд онцгой ойр санагдаж, бид энэ оронд гүн хүндэтгэлтэй ханддаг.”
"8 дугаар зуунд Шантаракшита гэгээн Наландагийн уламжлалыг Төвөдөд дэлгэрүүлсэн юм. Бурханы шашин бол зөвхөн мөргөл бус, харин 20, 30, түүнээс ч олон жил судлах шаардлагатай учир шалтгааны ухаан гэдгийг тэр тодорхой тайлбарласан юм. Сэтгэл хийгээд сэтгэл хөдлөлөө ойлгох боломжийг олгодог учраас эртний Энэтхэгийн энэ мэдлэг гайхамшигтай. Энэ л мэдлэгийн ачаар би шинжлэх ухааны эрдэмтэдтэй хэлэлцүүлэг хийх боломжтой болсон билээ.”
“Эртний Энэтхэгийн агуу мэдлэгийг сэргээх үүргийг өөртөө хүлээж, энэ үүргээ биелүүлэх ч гэж би чармайж байна. Сэтгэл хөдлөлөө хэрхэн барих төдий бус, харин сэтгэлийн амар амгаланг хэрхэн бий болгохыг энэ мэдлэг зааж өгнө. Эндээс л ахимса, каруна эхтэй. Энэтхэг орон эртний энэ мэдлэгийг орчин үеийн боловсролтой хослуулж, үүнийгээ дараа нь дэлхий нийтдээ хуваалцаж чадна гэдэгт би итгэдэг."
Бизнест бусдын зовлонг ойлгох ухагдахууныг хэрхэн оруулах тухай асуултад Дээрхийн Гэгээнтэн хариулахдаа, эдийн засгийг өсгөхөд бизнес хэрэгтэй ч, хамгийн их хүн амтай ардчилсан орон болох энэ улсад бусдын төлөө гэх сэтгэлийг төлөвшүүлэхийн чухлыг онцоллоо. Хүсэл бол хүний хөгжлийн салшгүй нэг хэсэг ч, шунал бол өөр. Сэтгэл ханамж маш хэрэгтэй, ялангуяа хүнд хэцүү үед нөхцөл байдалд дүн шинжилгээ хийж, сэтгэлийн амар амгалангаа хадгалах чадвар шаардлагатай. Асуудалтай нүүр тулгарах үед гарцгүй мэт санагдах ч, өргөн утгаар нь харж чадвал шийдэл гарч ирдэг хэмээн тайлбарласан юм.
Хүмүүсийг ‘бид’ ба ‘тэд’ хэмээн ангилах, баян ядуугийн ялгааг үл тоомсорлох зэрэг нь хүмүүс зөрчилдөхийн шалтгаан болж байгааг Дээрхийн Гэгээнтэн сануулав. Дели болон Мумбайд гудамжны хүүхдүүдэд боловсрол олгосноор энэ асуудлыг бодитоор шийдэх боломжтой.
15 дугаар Далай Лам байх уу гэсэн асуултад, Төвөдийн ард түмэн болон бусад сонирхогч талууд энэ асуудлыг шийдэх ёстой гэдгийг бүр 1969 онд тодорхой илэрхийлсэн гэдгээ Дээрхийн Гэгээнтэн хэллээ.
“Буддын шашны хөгжил цэцэглэлт энэ асуудлаас хамаарахгүй. Жишээ нь, Бурхан Багшийн хойд дүр гэж байдаггүй. 20 ба түүнээс олон жил бурханы ном судалсан лам хуврагууд шашны он удаан жилийн хөгжлийн баталгаа мөн.”
“2001 онд улс төрийн үүрэг хариуцлагаас би татгалзсанаас хойш бид удирдлагаа сонгодог болсон. Ардчиллын тухайд бид Хятадаас түрүүлсэн. Тиймээс урьд хэлснээ давтан хэлэхэд, Төвөдийн болон Гималайн бүс нутгийн ард иргэд 15 дугаар Далай Ламыг тодруулах эсэхийг шийднэ. Түүхийг сөхөн харвал 1, 2, 3 дугаар Далай Лам гайхалтай хүмүүс байсан. Дараа нь 4-ийн дараах 5 дугаар Далай Лам агуу хүн байсан. Тэрээр Далай Ламын институцийг төгөлдөржүүлж, шашин, төрийн хэргийг хариуцах тогтолцоог бий болгосон юм. 6 дугаар Далай Лам томоогүй, 7 дугаар Далай Лам даруу, 8 дугаар Далай лам үүргээ сайн гүйцэтгэсэн бол 9, 10, 11, 12 дугаар Далай ламууд богино настай байсан. Харин 13 дугаар Далай Лам маш сайн удирдагч байсан юм.”
Миний өмнөх бүх төрөл зөн билгийн мэлмийтэй байсан ч надад тийм авьяас заяасангүй. Гэхдээ өмнөх төрлүүдтэйгээ харьцуулахад энэ удаагийн Далай Лам олонд илүү танигдаж чадсан юм. Энэ нь Хятадууд Төвөдөд дайран орсонтой холбоотой. Энэ үйл явдал болоогүй бол би Потала ордондоо ертөнцөөс тусгаарлагдан сэнтий дээрээ суусаар байх байлаа.”
“Хэрвээ хүмүүс таны хайр энэрлийг буруугаар ашиглаж байвал хариу арга хэмжээ авах нь эрүүл явдал” хэмээн Дээрхийн Гэгээнтэн зөвлөв. Хүүхдийг хэт эрхлүүлэх нь тэднийг эвддэг. Тиймээс энэрэнгүй хандлагыг саруул ухаан, оюун мэдлэгтэй хослуулах хэрэгтэй.
“Амирлан оршихуй (shamatha) болон үлэмж үзэхүй (vipashyana) тухай Энэтхэгийн өнө эртний мэдлэг нь сэтгэл оюунаа төлөвшүүлэхтэй нягт холбоотой билээ. Бидэнд хамгийн хэрэгтэй зүйл бол сэтгэлээ төлөвшүүлэх явдал бөгөөд нигүүлсэхүй бол төрлөөс төрөлд дамжин ирдэг.”
Дипак Ламба Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам болон Махеш Бхатт нарт талархал илэрхийлээд дурсгалын зүйл гардууллаа. Уулзалтад оролцогсод дараа нь Дээрхийн Гэгээнтэнтэй хамт зураг даруулав. Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам маргааш Мумбай хотыг зорино.
