Энэтхэг, Бихар, Бодьгаяа – Энэ өглөө Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Ламыг номын айлдварын талбайн зүг алхахад цаг агаар жихүүн сэрүүн байлаа. Тэрээр өөрийг нь харахыг хүссэн олон хүмүүсийн зүг гар даллан мэндэлж байв. Индэрийн зүг явах замд олон хүмүүс суун хүлээж байсан тул тэдгээр хүмүүстэй уулзаж, дараа нь олон нийтийн зүг гар даллаад сэнтийндээ суулаа.
Түүний сэнтийний дэргэд Гандан Ширээт, Гандан Ширээт асан Ризон ринбочэ, Бутаны Жанлин хувилгаан, Шарба болон Жанзэ цорж нар, 42-р Сажа Тизин Радна Важра ринбочэ, мөн түүний дүү Зана Важра ринбочэ нар суусан байлаа. Мөн бусад эрдэмтэн лам хуврагууд, хамба лам нар болон хутагт хувилгаад суусан байв.
Зүүн Өмнөд Азийн улс орны теравада уламжлалын лам хуврагууд эхлээд Мангал судрыг пали хэлээр уншив. Дараа нь Солонгосын лам хуврагууд “Билгүүний Зүрхэн” судрыг уншсан ба тэдний араас Вьетнамын лам нар болон сүсэгтнүүд хамтдаа мөн адил “Билгүүний Зүрхэн” судрыг өөрсдийн хэлээр уншсан юм.
Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам энэ өдрийн номын айлдвараа Богд Зонховын айлдсан ерөөлийн үгээрэ эхэллээ. Богд Зонхов “Их бодь мөрийн зэрэг” номын төгсгөлд “Миний асаасан энэрлийн зулын гэрэл Дээдийн ном дэлгэрээгүй газарт Дээдийн номыг гэрэлтүүлж, дэлгэрсэн хийгээд доройтсон газарт улам ихээр гэрэлтүүлэх болтугай” хэмээн айлджээ.
“Зарим улс орнууд “Билгүүний Зүрхэн” судрыг уншдаг боловч Наландагийн гол уламжлал болох учир шалтгааны ухаанд гүн суралцдаг уламжлалыг нь аваагүй байна. Барууны улс орнуудад урьд өмнө бурханы шашин дэлгэрч байгаагүй боловч эдүгээ Бурхан Багшийн сургаалыг машид сонирхох болжээ. Гэвч би христийн шашны соёл уламжлалтай улс орнуудад бурханы шашны ном сургаалыг номлохдоо ихэд болгоомжтой ханддаг. Харин бурханы шашны уламжлалт Азийн улс орны хүмүүст бурханы шашны ном сургаалыг номлоход амар байдаг юм.”
“Нөгөөтэйгүүр буддистууд бид христийн шашны анд нөхдөөс боловсрол, эрүүл мэнд гэх мэт нийгмийн олон салбарт хүмүүнлэгийн үйл ажиллагаа явуулж байгаагаас суралцах хэрэгтэй байна. Энэ тухай би Тайландын нэгэн ламтай ярилцахад тэрээр лам хуврагууд сүм хийддээ тусаарлагдмал байх хэрэгтэй гэж хэлж билээ.”
Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам “Бодьсадвын 37 гарын авлага” номоо үргэлжлүүлэн тайлбарлалаа. Эхний хэсэг нь Чухаг дээд гуравт аврал одуулах хэсэг байв. Тэрээр аврал одуулахдаа гэгээрэл болон түүнд хүрэх зам мөрд аврал одуулах хэрэгтэй гэлээ. Бурхан Багш бидэнд гэгээрэлд хүрэх арга замыг заасан багш бөгөөд түүний заасан зам мөрд суралцсаны үр дүнд бид гэгээрэлд хүрэх болно гэв. Гэгээрлийн мөрөөр замнах үед саад бэрхшээл тохиолдоход хуврагууд бидэнд үлгэр жишээ, бас дэмжлэг болдог хэмээн тайлбарласан юм.
Дараагийн шүлэг нь зовлонгийн талаар айлдсан байна. Дээрхийн Гэгээнтэн энэ хэсэгт зовлонгийн гурван чанар буюу зовлонгийн зовлон, хувирахуйн зовлон, түгээмэл хуран үйлдэх зовлонгийн талаар тайлбарлав. Зовлон нь үйлийн үр болон сөрөг муу сэтгэлийн шууд үр дагавар боловч үүний уг үндэс нь мунхаг юм гэв. 9-р шүлэгт орчлонгийн аливаа жаргал бүгд өвсний толгойд тогтсон шүүдрийн ус адил түр зуурынх гэдгийг айлджээ. Харин мунхагийг даван гарсан гэгээрэл нь хувирч өөрчлөгдөхгүй гэдгийг тайлбарлав.
10 болон 11-р шүлгүүдэд нигүүлсэнгүй сэтгэлийг хөгжүүлэх, өөрийн аз жаргалыг бусдын зовлонгоор солих чадварыг олох, товчдоо энэ номын гол утга санааг гаргасан байна. Дээрхийн Гэгээнтэн энэ хэсэгт бодьсадва нар амьтдыг зовлонгоос салаасай гэж хүсээд зогсохгүй тэдний зовлонг тэсэшгүйгээр хүлээн авдаг тухай онцолсон юм. Тэд бусдыг зовлонгоос гэтгэлгэх арга замыг чухалчилдаг. Бүх амьтад зовлонгоос салах боломжтой, тиймээс бодьсадва нар хамаг амьтдыг зовлонгоос салсан гэгээрэлд хүргэх зорилго тавьдаг байна. “Бодьсадван явдалд орохуй”-д:
Орчлонд эдэлж буй хамаг жаргал бүгд
Бусдад сайныг хүссэнээс гармуй
Орчлонд эдэлж буй хамаг зовлон бүгд
Амин хувиа хичээснээс үүдмүй
Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам 18-р шүлэг хүртэл хурдан уншлаа. Тэрээр 21-р шүлгийг уншаад харьцангуй түвшин дэх бодь сэтгэлийг тайлбарлав. Дараа нь 22-р шүлэгт үнэмлэхүй түвшний бодь сэтгэлийг тайлбарлаж юмс үзэгдлийн мөн чанар болсон хоосон чанарыг хэрхэн ойлгох талаар товч тайлбарласан юм.
Тэрээр бидний энгийн хандлага нь юмсыг үнэхээр байгаа мэт хардаг ч гүнзгий түвшинд судлахын хэрээр аливаа юмсын мөн чанар хоосон болох нь тодорхой болж ирнэ гэлээ. Орчин үеийн квантын физикчид ч юмс үзэгдэл обьектив талаасаа байхгүй гэж үзэж байгааг тэмдэглэн хэлэв.
24-30 хүртэлх шүлгүүд нь зургаан барамидын тухай гарч байна. 31-р шүлэгт түр зогсоод Дээрхийн Гэгээнтэн хэрэв та өөрийн дотоод сэтгэлээ анхаарч харахгүй бол гадна талаасаа дээдийн номыг хэрэгжүүлэгч мэт харагдавч үнэндээ та хоёр нүүртэн болж хувирна гэлээ.
Дараа нь төгсгөлийн шүлэг хүртэл уншлаа. Тэрээр энэхүү номыг Лавзун Доржчан ламаас авсан гэдгээ хэлэв.
Дараа нь Дээрхийн Гэгээнтэн маргааш хүртээх байсан бодь сэтгэл төрүүлэх болон бодьсадвын санваар хүртээх ажлаа эхэлсэн юм. Бодь сэтгэл төрүүлэх, бодьсадвын санваар хүртэхийн өмнө ангид гэтлэхүйн санваар хүртэх ёстой тул энгийн хүмүүст хандан увш (гэнэн) санваар хүртээв.
“Хэдийгээр хувь хүнд бодь сэтгэл төрөөгүй байсан ч бодь сэтгэлд чинхүү сүсэг бишрэлтэй байж чадвал нууц тарнийн ёсонд орох үндсэн боломж бүрдэж байна гэсэн үг. Би энэ удаагийн бодьсадвын санваар хүртээх зан үйлийг Богд Зонховын зохиосон “Бодьсадвын үндсэн зам мөр” номын дагуу явуулна. Богд Зонхов энэ номыг хутагт Асангагийн “Бодьсадвын газар” номонд үндэслэн зохиожээ.”
“Энэхүү ном нь буддын гүн ухааны сэтгэл төдийтний их эрдэмтний зохиол, мөн “агуу их явдлын дамжлага”-ын увидас боловч үүнийг бид “гүн үзлийн дамжлага”-тай уялдуулах хэрэгтэй. Хэрэв энэ хоёр дамжлагыг хэрэгжүүлж чадах аваас “анхааран авлагын дамжлага”-ын увидас аяндаа бий болох юм.”
Бодьсадвын санваар хүртээж дууссаны дараа Дээрхийн Гэгээнтэн бодь сэтгэлийг бясалгахаас илүү буян хураах арга үгүй, үүнээс илүү нүгэл хилэнцээ арилгах арга үгүй гэж айлдлаа.
“Хамгийн гол нь та бүхэн бодьсадвын санваар хүртсэнээ мартаж болохгүй шүү. Энэ цаг үеэс эхлэн та нар амин хувиа хичээхээс татгалзах хэрэгтэй. Мөн бусадтай эелдэг сайхан харьцах хэрэгтэй.”
“Би энэхүү бодьсадвын санваар хүртээх увидсыг Бодьгаяад хэд хэдэн удаа тавьсан бөгөөд Өмнөд Энэтхэгт ч хэдэн удаа энэ увидсын дагуу санваар хүртээсэн. Ийнхүү би Наландагийн уламжлал, Төвөдийн өвөг дээдсийн ач гавьяаг үргэлжлүүлж чадлаа гэж бодож байна. Үүгээрээ би өөрийн амьдралыг утга төгөлдөр болгож чадлаа.”
Дараа нь “Шалгадагийн тайлбар” номын өчигдрийн хэсгээс үргэлжлүүлэн уншихдаа Энэтхэгт учир шалтгааны ухаан хэрхэн хөгжиж ирсэн түүхэн замналыг ярьсан юм. Учир шалтгааны ухааны хөгжил нь ловон Дигнага болон Дармакирти нартай шууд холбоотой ажээ.
Ловон Дигнага нэгэн цагт Манзушри бурхантай учирч түүнээс сэтгэлийн тэнхээ, урам зориг авсан байна. Тэрээр Наландад Судуржаяа нэрт бярмантай номын мэтгэлцээн хийж ялмагц тэрхүү бярман амнаасаа гал гаргаж ловон Дигнагын орхимжыг түлжээ. Энэ үед сэтгэл нь мохсон Дигнага өөрийн өмнө байсан чулуун самбарыг дээш шидэж “Чулуун самбар газарт буухад би гэгээрэлд хүрэх зорилгоосоо буцна” хэмээсэн байна. Гэтэл чулуун самбар газарт буухгүй удсанд дээш харвал Манзушри бурхан самбарыг барьсан байжээ. Ингээд Манзушри бурхан түүнд урам зориг, сэтгэлийн тэнхээ өгсөн гэдэг.
Дээрхийн Гэгээнтэн “Шалгадагийн тайлбар” номны эхний хэсгээс уншаад зогсов. Тэрээр цаг хугацаа, боломж нөхцлийг харж байгаад өөрийн олж хүртсэн учир шалтгааны ухааны олон номын дамжлагыг үргэлжлүүлэн өгөх болно гэсэн юм.
