Энэтхэг, Мундгод, Карнатака – Оросын Шинжлэх ухааны академийн профессор Святослав Медведев болон Москвагийн их сургуулийн профессор Александр Каплан тэргүүлсэн Оросын судлагааны баг, мөн ОХУ-д тусгай сургалтанд хамрагдаж буй найман төвөд лам нар энэ өглөө Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Ламд бараалхав. Тэдний гол судлагааны ажил нь “түгдам” буюу өндөр түвшний бясалгалын чадвартай зарим лам нар клиник үхлийн дараа ч бие цогцос нь муудалгүй, нарийн оюун ухаан үлддэг тал дээр төвлөрч байгаа ажээ.
Дилав хутагтын хувилгаан уг уулзалтын эхэнд тус судлагааны баг Энэтхэгт буй олон хийдээр явж судлагаа хийсэн тухай, мөн Таши Лхүнбо хийдэд судлагааны лабoратори байгуулсан талаар танилцууллаа. Өнгөрсөн 10-р сард тус судлагааны баг Химачал Прадеш дахь Шераблин болон Доланжи хийдэд ажилсан бөгөөд цаашид Билакуппе дэх Намдоллин хийдтэй хамтран ажиллахаар төлөвлөж буйгаа дурдсан юм.
Төвөдийн найман лам Москвагийн их сургуулийн оюун ухаан судлалын төвд сургалтанд хамрагджээ. Тэд олон судлагааг бодитоор хийжээ.
Оросын судлаачдын баг Өмнөд Энэтхэг дэх дацан хийдүүдэд хоёр дахь удаагаа ажиллаж байгаа бөгөөд эдгээр дацан хийдүүд тус судлагааны төсөлд хамтран ажиллахыг зөвшөөрсөн байна.
Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам эхлээд Бурхан Багшийн айлдсан “Алтны дархан алтыг хайлуулж, зүсэж, үрж шижир алтыг таньдагтай адил гэлэнгүүд та нар миний үгийг шууд хүлээн авах бус судлан үзсэний дараа хүлээн авахтун, дан ганц сүсэг бишрэлээр бүү ханд” хэмээх үгийг эш татан ярьлаа. Энэ үг нь Бурхан Багшийн шавь нарт түүний сургаалийг судлах, шалган үзэх, мөн яагаад ийм байгаа талаар асуух бүрэн эрхийг өгсөн байна. Мөн Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Ламд ч шинжлэх ухааны эрдэмтэдтэй сүүлийн 40 гаруй жилийн турш уулзаж ярилцах урам зоригийг өгчээ.
“20-р зууны эхэн үед шинжлэх ухааны эрдэмтэд зөвхөн уураг тархийг судлах тал дээр төвлөрч байв. Харин сүүл хэсгээс олон эрдэмтэд ухамсар ухаан уураг тархинд нөлөө үзүүлдэг болохыг хүлээн зөвшөөрч эхэлсэн билээ. Шинжлэх ухааны эрдэмтэд оюун ухамсарын талаарх судлагааг хийж чадвал өнөөгийн бидэнд тохиогоод буй олон асуудлыг шийдэх гарц гаргаж ирнэ гэдэгт би итгэлтэй байна.”
“Эртний Энэтхэгт дэлгэрсэн оюун ухаан ба сэтгэл хөдлөлийн талаарх мэдлэг нь хэдийгээр эрт үедээ шашны ном сургаальд хамааран хадгалагдсан боловч эдүгээ үүнийг академик түвшинд судлах бүрэн боломжтой болсон билээ.”
“Өнөө цагт олон хүн шашны номлолд заадаг сайхан сэтгэлийг шинжлэх ухааны судлагаа, баримт дээр тулгуурлан хүлээн авч байна. Жишээлбэл хүн төрөлхтөн бид нийгмийн амьтад ба бусдаас хамааран амьд оршдог учир бидний үндсэн чанар нь энэрэнгүй болохыг нотлосон шинжлэх ухааны судлагааг хүмүүс талархан хүлээн авч байгаа билээ. Энэ судлагаа нь сайхан сэтгэлийг хөгжүүлэх ямар шаардлагатай гэдгийг харуулсан юм. Хэрэв хувь хүн аз жаргалтай бол аяндаа аз жаргалтай гэр бүлийг бий болгож, тэр нь цаашлаад аз жаргалтай нийгмийг бүрдүүлэх болно.”
Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам яриандаа урд насаа санадаг хүүхдүүд дээр судлагаа хийсэн доктор Ян Стевенсоныг дурдсан юм. Тэрээр судлагаагаа дүгнэхдээ хүүхдүүдийн энэ насын бие махбодь нь санаж буй урд настай нь огт холбоогүй бөгөөд түүнтэй зөвхөн оюун санаагаар холбогдож буй гэжээ. Дээрхийн Гэгээнтэн цааш нь ярихдаа оюун ухамсарын ямар ямар нарийн түвшин байдгийг дурдсан юм. Сэрүүн үеийн ухамсар нь ердийн оюун ухааны нөлөөнд байдаг ба зүүдний үед нарийн хэлбэрт шилжиж, үхэх үед хамгийн нарийн хэлбэртээ шилждэг болохыг тайлбарласан юм.
Тэрээр Оросын эрдэмтэдэд хандан энэ тал дээр ч судлагаа хийхийг хүслээ. Профессор Медведев хариуд нь хэрэв Дээрхийн Гэгээнтэн чиглэл гаргаж өгвөл өөрсдийн зүгээс сайн баг бэлдэж, мөн эдүгээ хамтран ажиллаж буй эрдэмтэн лам нартай энэ тал дээр хамтран ажиллахад бэлэн буйгаа мэдэгдлээ. Тэрээр нэмж хэлэхдээ саяхан Висконсин-Мадисоны их сургуулийн Эрүүл ухаан судлалын төвийг үндэслэгч доктор Ричи Давидсонтой уулзсанаа дурдав. Тэд олон судлагаа дээр хамтран ажиллах, мөн өөрсдийн туршлага хуваалцах тал дээр нэгдсэн байна.
Урд насаа санах талаар эргэн ярилцахдаа Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам нэгэн удаа Упадаяа эрдэмтэн санскрит хэлээр ловон Чандракиртигийн зохиосон “Билгүүний Үндэс” номын тайлбарын эхний мөргөлийн шүлгийг уншихад тэрээр өөрийн эрхгүй нүдэнд нь нулимас дүүрсэн гэдгийг ярьлаа.
“Өнгөрөсөн хугацаанд олон шашин асар олон хүнд ач тусаа өгсөн тул би бүхий л шашинд хүндэтгэлтэй ханддаг. Гэвч дан ганц буддизм л учир шалтгааныг голлодог юм. “Билгүүний Үндэс” номонд гардагчлан Бурхан Багшийн айлдвар нь хоёр үнэн дээр суурилдаг. Дөрвөн үнэний хорихуй болон мөрийн үнэн нь үнэмлэхүй үнэн дээр суурилах ба зовлон хийгээд зовлонгийн шалтгааны үнэн нь харьцангуй үнэн дээр суурилдаг. Ийм ойлголттой болсны дараа бид буддын сүсэгтэн болох эсэхээ шийддэг ёстой.”
“Өнөө цагт сэтгэлийн амар амгалангийн үндэс болсон эртний Энэтхэгийн мэдлэгийг орчин цагийн материаллаг хөгжлийг агуулсан мэдлэг боловсролтой холбож чадах цорын ганц улс нь Энэтхэг мөн хэмээн би Энэтхэг найз нараа шавдуулж буй.”
Уулзалтын төгсгөлд Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам XIII Далай Ламын үед Оросууд Санктпетрбург хотод буддын сүм барьсан талаар дурдлаа. Мөн Орос улсын зарим хэсэг нь Азид, зарим нь Европт байх тул Өрнө, Дорныг холбосон томоохон гүүр болж буйг онцолсон юм. Эцэст нь тэдгээр эрдэмтэдийн үйл ажиллагаанд сэтгэл хангалуун байгаагаа мэдэгдлээ.
