Энэтхэг, Шинэ Дели – Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам эрдэмтэн, судлаач, дипломатуудаас бүрдсэн зуу гаруй хүмүүстэй энэ өглөө уулзах үедээ тэрээр хүн төрөлхтөн оюун санаа, сэтгэл хөдлөл, бие махбодь талаасаа адилхан болохыг дурдав. Бид адилхан уураг тархитай, адилхан оюун ухаантай бөгөөд бүгд адилхан аз жаргалтай, зовлон зүдгүүргүй байхыг хичээдэг гэдгийг тайлбарласан юм.
“Өнөө цагт шинжлэх ухааны эрдэмтэд хүний үндсэн чанарыг энэрэнгүй хэмээн тодорхойлж байна. Бид нийгмийн амьтад бөгөөд тухайн нийгмээсээ хамааралтай амьдардаг. Хүүхдүүд сургуульд явахаасаа өмнө нэг нэгэнтэйгээ нээлттэй, нөхөрсөг байдаг шүү дээ. Тэд нэг нэгнийхээ улс үндэс, шашин шүтлэгээс үл хамааран нөхөрсөг тоглож нааддаг. Сургуульд явж эхэлснээрээ шашин шүтлэг, арьс өнгө, бэл бэнчин гэх зэрэг хоёр дахь түвшний ялгаанд анхаарал хандуулж эхэлдэг. Ялангуяа Энэтхэгт ямар кастад хамрагдаж байгаа нь их чухал болж ирдэг. “Бид” ба “тэд” гэсэн ялгаварлан гадуурхахын эсрэг дэлхийн 7 тэрбум хүмүүс бүгд адил, нэг хүн төрөлхтөн гэсэн ойлголтыг хөгжүүлэх нь чухал байна.”
Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам цугласан хүмүүст хандан өөртөө хүлээсэн дөрвөн үүргийн талаар танилцууллаа. Нэгдүгээрт, бүх хүн адилхан аз жаргалыг хүсдэг, тэрхүү аз жаргал нь бидний дотоод сэтгэлд оршиж буй гэдгийг бусдад ойлгуулах явдал гэв. Сайхан сэтгэл нь таныг, таны гэр бүлийг, таны хөршийг ч аз жаргалтай болгож чадна. Хоёрдугаарт, Энэтхэгт өнө удаан оршин тогтсон шашин хоорондын эв зохицлыг хөгжүүлэх. Хүмүүс адил бус сэтгэлгээтэй, адил бус зүйлийг хүсдэг тул адил бус шашин байх нь зүйн хэрэг гэлээ. Гэвч тэдгээр шашнууд бүгд энэрэл хайрыг номлодгоороо адилхан гэв.
Гуравдугаарт, төвөд хүн бөгөөд Төвөдийн ард түмний итгэл найдвар болсонтой холбоотой. Тэрээр 2001 онд улс төрийн бүрэн үүргээ сонгуулиар сонгогдсон шинэ удирдлагад хүлээлгэн өгсөн гэдгээ тайлбарлав.
“Би Төвөдийн шашин, хэл, соёлыг хадгалан авч үлдэх тал дээр анхаарлаа хандуулж байна. 7-р зуунд Төвөдийн их хаан Сронзон Гамбу Энэтхэгийн диванагари үсгийг загварчилсан төвөд бичиг зохиолгосон юм. 8-р зуунд мөн Төвөдийн хаан Тисрон Дэзан Наландагийн агуу эрдэмтэн ловон Шантаракшитаг Төвөдөд урин залснаар Төвөдөд бурханы шашин дэлгэрч эхэлсэн билээ. Тэрээр Наландад хадгалагдсан учир шалтгаан, логик зарчмаар явагддаг сургалтын уламжлалыг Төвөдөд дэлгэрүүлсэн юм. Энэ нь Төвөдийн буддизмыг орчин үеийн шинжлэх ухааны эрдэмтэдтэй хамтран ажиллах бүрэн боломжтой болгосон. Мөн Наландагийн уламжлал нь хүч үл хэрэглэх “Ахимса” үзэл болон энэрэнгүй сайхан сэтгэлийн мөрдлөгө болсон “Каруна” явдлыг мөрддөг.”
Эцэст нь би сэтгэл хөдлөл болон оюун ухааны талаар гүн нарийн ойлголтыг агуулсан эртний Энэтхэгийн мэдлэгийг сэргээн дэлгэрүүлэхийн төлөө анхаарч буй билээ. Энэхүү мэдлэг нь өнөө цагийн дэлхий дахинд үнэтэй хувь нэмэр оруулна гэдэгт би итгэлтэй байна. Мөн би энэтхэгчүүд өөрсдийн эртний мэдлэг боловсролыг орчин үеийн мэдлэгтэй холбож чадна гэдэгт итгэдэг.”
Дараа нь хүмүүсийн асуултанд хариуллаа. Хүүхдийг багаас нь шашны хийгээд хүний үндсэн чанарын талаарх сургалтанд хамруулах нь зүйтэй эсэхийг асуусанд тэрээр шашин шүтлэг нь хувь хүний сонголт, харин сайхан сэтгэл нь хүн бүхэнд ач тусаа өгдөг чухал зүйл мөн гэсэн юм.
Тэрээр дан ганц лам хуврагууд буддын гүн ухаанд суралцах ёсгүй, энгийн иргэд ч үүнд суралцах боломжтой гэж хүмүүст зөвлөдөг гэдгээ дурдав. Тэрээр нэгэн удаа Ладакт айлчлах үедээ сийк үндэстэн хүүхэд буддын гүн ухааны мэтгэлцээнийг гарамгай хийж байсныг харсан гэдгээ дурслаа.
Дээрхийн Гэгээнтэн хүмүүст хандан шүтэн барилдлагын ойлголт гэж юу болохыг мэдэх хэрэгтэй гэж зөвлөв. Учир нь юмс үзэгдэл бүхэн бусад хүчин зүйлтэй шүтэлцэж, хамааран оршдог, дан ганцаараа бие даан орших огт боломжгүй гэх ойлголт чухал гэдгийг онцоллоо. Хэрэв бид өөрийн аз жаргал маань бусдаас хамааралтай гэдгийг ухаарч чадвал энэрэл хайрын үнэ цэнийг ойлгож чадна гэлээ.
Хэрэв энэрэл хайр, сайхан сэтгэлийг хөгжүүлж чадвал өөрийн дайсныг хамгийн дотны нөхрөө ч болгож чадна гэж зөвлөв. Нийтийн гэх сэтгэлгээ яагаад багасаж байгаа талаар асуусанд тэрээр Энэтхэгт орчин үеийн сургалтын системийг Британичууд анх заасан бөгөөд тэр нь дотоод сэтгэл оюуны боловсролд анхаарал бага хандуулдаг гэв. Тиймээс хүмүүс сөрөг муу сэтгэлийг хэрхэн арилгах, сэтгэл оюунаа хэрхэн аз жаргалтай байлгах арга замыг мэдэхгүйд хүрсэн гэлээ. Тэрээр төгсгөлд нь хэдийгээр сэтгэл санаагаа өөрчлөхөд цаг хугацаа их орох ч байнга хичээл зүтгэл гаргасаар байвал үр дүн гарах нь дамжиггүй гэв.
