Энэтхэг, Бихар, Патна - Өчигдөр өглөө Дээрхийн Гэгээнтэн Далай лам Махабоди суварганд зочлов. Түүнийг Бурхан Багшийн дүрийн өмнө залбирахаар явах замд олон зуун хүн түүний барааг харахаар зам дагуу зогссон байлаа.
Гаяагаас Патна руу богино нислэг хийсний дараа Дээрхийн Гэгээнтэн Бихарын Ерөнхий сайд Нитиш Кумартай уулзахаар түүний өргөө рүү шууд хөдлөв. Ерөнхий сайд Дээрхийн Гэгээнтнийг үдийн хоолонд урихаасаа өмнө түүний өргөөний цэцэрлэгт байрлах бодь модыг адислахыг хүсэв. Үдээс хойш Дээрхийн Гэгээнтэн төрийн зочны байранд очиж, өдрийн турш амарлаа.
Өнөө өглөө Дээрхийн Гэгээнтэн “Хайр, энэрэл – Амьдралын арга зам” сэдэвт илтгэл тавихыг хүссэн БихарынШүүхийн академи дээр хүрэлцэн очив. Түүнийг Патнагийн Дээд шүүхийн ерөнхий шүүгч болон бусад шүүгч нар угтан авсан бөгөөд шүүхийн байр руу орохоосоо өмнө цэцэрлэгт мод тарилаа.
Ерөнхий шүүгч Санжей Карол түүнийг танилцуулан “Бидний зүрх сэтгэл, оюун ухаанд ойрхон, танилцуулах шаардлагагүй хүмүүс байдаг. Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам бол энх тайвныг эрхэмлэдэг хүн гэдгээрээ дэлхийн дахинаа хүлээн зөвшөөрөгдсөн бөгөөд өөрийгөө энгийн нэгэн Буддын шашны лам гэж үздэг." гэлээ.
"Эрхэм хүндэт ахан дүүс нар аа, бид бүгд адилхан билээ. Долоон тэрбум хүн төрөлхтөн бүгд ахан дүүс юм. Харамсалтай нь өнөө үед бусдыг "бид" ба "тэд" гэх зэргээр ялгаж, үүнд хэт их анхаарал хандуулж байгаа ньшашин, үндэс угсаа, улс хоорондын ялгаа, нэг улс орны дотор баян, ядуугийн ялгааг тодотгож байна. Ийм ялгааг хэт их үүсгэх нь бидний хувьд асуудал үүсгэдэг. Үүнийг засах арга нь долоон тэрбум хүний нэгдмэл байдлыг хүлээн зөвшөөрөх явдал юм.”
“Хүүхдүүд бага байхдаа найзууд нь ямар шашин шүтлэгтэй болох, ямар үндэстэн гэх зэргийг анхаардаггүй бөгөөд тэд элэгсэг дотно байж, инээмсэглэж, хоорондоо хялбархан тоглож нааддаг. Харин тэд өсөх тусмаа энэхүү хоёрдогч ялгааг анхаарч үздэг. Илүү өргөн утгаар нь авч үзвэл үнэн хэрэгтээ бид оюун ухаан, бие махбодь, сэтгэл хөдлөлийн хувьд ижил юм. Бид бүгд аз жаргалтай амьдрахыг хүсдэг, гэхдээ тулгарч буй бэрхшээлүүдийн ихэнхийг бид өөрсдийн хийсэн байдаг.”
Эдгээр асуудлуудыг шийдвэрлэх гарцуудын нэгийг Дээрхийн Гэгээнтэн Энэтхэгийн эртний хүч үл хэрэглэх-ахимса ба энэрэл нигүүлсэл - каруна уламжлал болохыг дурьдлаа. Тэрбээр хүч үл хэрэглэх зан чанартай байх, сэтгэлдээ энэрэнгүй байх нь гэр бүл, олон нийт, улс үндэстнүүд хамтдаа аз жаргалтай амьдрах үндэс суурь болно гэдгийг цохон тэмдэглэв. Энэ байдалд хүргэх өөрчлөлтийг залбирлаар биш боловсролоор дамжуулан хэрэгжүүлэх боломжтой гэж тэмдэглэлээ.
“Хэрэв энэ талаар бодох юм бол хүчирхийлэл нь харилцан бие биенээ сүйрүүлэхэд хүргэх нь тодорхой гэдгийг ухаарна. Уураасаа болж та дайснаа егүүтгэх нь зөвхөн илүү дайснуудыг бий болгодог. Нөгөө талаар, хэрэв та өөрийн анд нөхрийг ах, эгч мэтээр бодвол тэдэнд хандахад хялбар байх болно.”
“Мөргөлдөөнийг шийдвэрлэх зохистой хүмүүнлэг арга бол яриа хэлэлцээ хийх явдал юм. Зэвсэгт найдах, хүч хэрэглэх нь зохисгүй бөгөөд энэ нь байнгын зөрчилдөөнийг бий болгодог. Энэ зөв арга зам биш. Хүчирхийллээс татгалзахын тулд бид бие биенээ илүү их хүндэтгэж сурах ёстой.”
“Энэтхэг бол хуулийн үндсэн дээр үйл ажиллагаа явуулж буй ардчилсан улс. Үр дүн нь бүх хүмүүст харагдах болно. Энэтхэг улс хүн амаараа дэлхийн хоёрт ордог бөгөөд амар тайван улс билээ. Энэтхэгчүүд эрх чөлөөтэй бөгөөд үүний гол хүчин зүйл бол хууль дээдлэх ёс юм. Шүүгч, хуульчид шударга, аз жаргалтай нийгмийг хамгаалахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Хэрэв шүүгчид, хуульчид зөвхөн "халаасаа" бодоод байвал энэ нь том асуудалд хүргэх болно. "
Төвөд, Энэтхэгийн түүхэн харилцааг эргэж харвал VII зуунд Төвөдийн хаан эртний Энэтхэгийн Деванагари цагаан толгойг үндэслэн Төвөд үсэг зохиохыг сонгосон болохыг Дээрхийн Гэгээнтэн тэмдэглэв. Хожим нь VIII зуунд өөр хаан хэдийгээр Хятадтай ойр харилцаатай байсан ч шууд Энэтхэгээс буддизмыг дэлгэрүүлэхээр сонгосон байна.
"Энэхүү Наландагийн уламжлал нь логик ба учир шалтгааныг онцгойлон авч үздэг ба бидэнд өөртөө итгэх итгэл, шийдэмгий байдлыг өгсөн юм. Үүний төлөө бид Энэтхэг оронд үргэлж талархах болно. Хувь хүний үүднээс авч үзвэл би 1959 онд дүрвэгч болсон билээ. Нэг талаас би Энэтхэгийн засгийн газрын хамгийн удаан зочилж байгаа зочин болсон бөгөөд нөгөө талаас өөрийгөө би эртний Энэтхэгийн үзэл санаа, ялангуяа 'ахимса' ба 'каруна'-г түгээгч гэж үздэг. Үүнийг би хаана ч явсан хэлж тайлбарладаг юм.”
“Энэтхэг улс бүх шашны уламжлалууд хамтдаа оршин тогтнох боломжтойг дэлхийн бусад орнуудад харуулсан үлгэр жишээ орон юм. Нийгмийн хүрээний хувьд бидэнд үнэний тухай үзэл санааг зааж сургадагшашны хэд хэдэн уламжлал байна. Энэтхэг дэх шашин хоорондын эв зохицол нь үнэхээр гайхалтай зүйл гэж би боддог.”
Эцэст нь Дээрхийн Гэгээнтэн Энэтхэгийн эртний мэдлэгийг сэргээх тухай түүний хамгийн сүүлийн амлалтаа тайлбарлав. "Материаллаг хөгжлийн зорилго бүхий орчин үеийн боловсролыг эртний Энэтхэгийн оюун ухаан, сэтгэлийн хөдөлгөөний ойлголттой хослуулах нь бид хорт муу сэтгэлээ барих, сэтгэлдээ амар амгалантай болоход маш чухал нөлөө үзүүлнэ" гэж тэрээр цохон тэмдэглэлээ. "Боловсролын энэ хоёр талыг амжилттай нэгтгэсний дараа бид дэлхий даяар олж мэдсэн зүйлээ хуваалцах боломжтой болно."
Материалист ертөнцөд хуврагын замыг хэрхэн сонгох талаар асуухад Дээрхийн Гэгээнтэн хошигнон "Лам хуврага байх нь ганц бие байх гэсэн үг. Би нэг хүнтэй уулзах үед тэрээр анх удаагаа гэрлэж, ихэд аз жаргалтай байхтай таарсан юм. Дараа нь бид дахин удаа уулзахад тэд өөр эхнэр, (нөхөртэй) болжээ. Гурав дахь удаагаа уулзах үеэр тэд дахин гэрлэсэн байв. Ийм нөхцөлд би лам байх нь надад илүү дээр, төвөг багатай санагдаж билээ.”
Сонсогчдын нэг нь босч Дээрхийн Гэгээнтэнд түүнийг Энэтхэгийн зочин гэж боддоггүй гэж хэллээ. “Та бидний зүрх сэтгэлд амьдардаг. Та бол Энэтхэг хүн. Энэтхэгт амьдардаг бүх Төвөдүүд манай ах дүүс юм."
Дараагийн бурхан Майдарын талаар нэг асуулт тавилаа. Дээрхийн Гэгээнтэн хариуд нь "Мэдээж би Буддын шашинтан хүн. Гэхдээ би судар номын зарим зүйлийг үгчлэн тэр чигээр нь хүлээн авдаггүй. Жишээлбэл Сүмбэр уул ертөнцийн төвд байдаг гэж дурьдсан байдаг. Гэвч би үүнд төдийлөн итгэдэггүй. Энэ нь илэрхийбодит байдалтай зөрчилддөг.”
"Үүнтэй адил, Майдар бурханы тухай ярихдаа олон эрдэмтдийн үзэж байгаагаар дэлхий ойрын хэдэн зуунд устаж үгүй болж магадгүй гэдгийг санах хэрэгтэй. Дэлхийн дулаарал маш ноцтой болсоор байгаа бөгөөд энэ гариг зөвхөн элсэн цөл болж магадгүй юм. Хүн төрөлхтөн бид оршин тогтнох боломжгүй болно. Ийм нөхцөлд ирээдүйд Майдар бурхан залрах тухай ярих нь утгагүй.”
"Бидний хувьд Шагжамуни бурханы сургаальд анхаарлаа хандуулах нь илүү чухал. Энэ сургааль бид яг одоо, яг энд судалж, дадлага хийх боломжтой билээ. Энэ нь бид хоолны талаар бодож байгаатай адилхан. Өнөөдөр таны тавган дээ хоол байвал яагаад түүнийг маргааш идэх гэж хүлээх ёстой юм бэ? Энэ нь ямар ч утгагүй хэрэг. Бурханы сургааль өнөөг хүртэл байсаар ирсэн бөгөөд тэдгээрийг бид яг одоо энд сурч судлах боломжтой."
Бихарын Шүүхийн Академиас гарч Дээрхийн Гэгээнтэн шууд Патнагийн нисэх онгоцны буудал руу явлаа. Түүнийг үдэн гаргахаар ирсэн Ерөнхий сайд Нитиш Кумар хүлээн авч уулзав. Дээрхийн Гэгээнтэнийг Дели рүү нисэхээс өмнө тэд 30 гаруй минут ярилцлаа.
Дээрхийн Гэгээнтэн маргааш Дели хотод эрүүл мэндийн ээлжит үзлэгт орно. Дараа нь тэрбээр 1-р сарын 21-нд Дарамсала руу буцаж Дели, Гоа, Мундгод, Бодьгаяа, Патна руу аяласан 44 өдрийн аялалаа өндөрлөнө.
