Энэтхэг, УТ, Ладак, Лех – Өнөө өглөө Дээрхийн Гэгээнтэн өргөөнөөсөө задгай гольфын тэргээр Шивацал номын айлдварын талбайн төгсгөлд байрлах асар руу хөдлөв. Шантидева гэгээний “Бодьсадвын явдалд орохуй” номын тухай түүний тайлбарыг сонсохоор 45 мянга гаруй хүн цугларсан байлаа.
Дээрхийн Гэгээнтнийг морилон өнгөрөхийг харахыг хүссэн олон хүмүүс замын хоёр талаар цугларсан байв. Дээрхийн Гэгээнтэн Далай Лам тэдний зүг гар даллахад олон хүн баярласандаа нулимс нь гарч байлаа.
Тэрбээр айлдвараа эхлэхээсээ өмнө тайзны урдаас цугларсан бүх хүмүүст мэндчилгээ дэвшүүлсэн юм.
Дээрхийн Гэгээнтэн эхлээд түүнийг хүрэлцэн ирэх үеэр сэтгэл, оюун ухааны хүчин зүйлийн талаар дагсал хаялцаж буй сурагч хүүхдүүдэд баяр хүргэв. Тэрбээр тэдэнд Буддын шашныг судлах хамгийн үр дүнтэй арга бол Наландагийн уламжлалаас үүдэлтэй логик, учир шалтгааныг ашиглан суралцах юм шүү гэж захилаа.
Дээрхийн Гэгээнтэн цугласан олонд хандан,
“Энэрэл хайр бол аз жаргалын түлхүүр юм. Бид үүнийг төрсөн цагаасаа эхлээд мэдэрдэг ба мөн амьдралынхаа төгсгөлд ч гэсэн хэрэв биднийг халуун дотно ах дүү, найз нөхөд маань хүрээлж байвал илүү их тавтай, тайван амгалан байх болно. Товчхондоо бид нийгмийн амьтад бөгөөд хэрэв бусдад сайхан сэтгэлээр хандвал аз жаргалтай амьдрах нь гарцаагүй юм. "Энэрэнгүй сайхан сэтгэл нь аз жаргал, амжилтад хүргэдэг" гэж төвөдийн үг бий.”
"Мөн таны дайсан гэгддэг хүн таны хамгийн сайн багш байж чадна гэж ярьдаг. Хэдийгээр төвөдүүд Хятадын коммунистуудын гарт асар их зовлон зүдгүүртэй тулгарсан ч би тэдэнд үзэн ядалт, өс хонзон бүү сана гэж зөвлөдөг.”
“Хэрэв бид дайснуудаасаа өшөө авах сөрөг сэтгэл хадгалбал энэ нь биднийг аз жаргалтай амьдрахад тус болохгүй. Үүний оронд сөрөг үйлдэл хийдэг хүмүүсийг өрөвдөх сэтгэл нь илүү тустай. Сайхан сэтгэл, уучлал нь аз жаргалын үндэс гэдгийг санаарай. Би ямар ч зорилго тавьсан бай, буддын шашинтан лам хүний хувьд түүндээ хүрэхийн тулд хүч хэрэглэхийг хэзээ ч дэмждэггүй.”
“Ладак, Төвөдийн ард түмэн эрт дээр үеэс маш дотно харилцаатай байсан билээ. Ладакаас Аруначал Прадеш хүртэлх Гималайн бүс нутгийн хүмүүс Буддын шашны өв соёлоо хадгалан үлдээж чадвал дэлхий дахинд Буддын шашныг цэцэглүүлэхэд асар их хувь нэмэр оруулах болно.”
“Төвөдийн ард түмний эр зориг, оюун санаа нь шантрашгүй бөгөөд тэд надад сэтгэл зүрхний гүнээсээ итгэж байна. Гималайн бүс нутагт манай буддын соёлын өвийг хадгалан үлдвэл төвөдийн ард түмэнд ашиг тусаа өгөх нь дамжиггүй. Бидний эрх чөлөө, нэр төрөө хамгаалах тэмцэл нь үнэн ба шударга ёс дээр суурилдаг бөгөөд хүчирхийлэл үйлдэхгүй, хор хөнөөл учруулахгүй байх гэсэн "ахимса"-гийн үзэл санаанд тулгуурласнаар хамгийн сайн үр дүнд хүрэх болно. Хятадад Буддын шашинт ахан дүүсийн тоо нэмэгдэж байгаа тул удахгүй бүх зүйл сайн сайхан болж өөрчлөгдөнө гэдэгт итгэлтэй байна.”
Дээрхийн Гэгээнтэн VII зуунд Төвөдийн 33 дахь эзэн хаан Соронзон Гомбо Хятадтай ойр дотно харилцаатай байсан ч Энэтхэгийн Деванагари цагаан толгой дээр загварчилсан төвөд үсгийн загварыг бий болгохоор сонгосон тухай дурдлаа. Улмаар Энэтхэгийн их багш Шантаракшита VIII зуунд Төвөдийн хаан Тисрон Дэзиний урилгаар Төвөдөд айлчлахдаа төвөдүүдэд Энэтхэгийн буддын шашны ном зохиолыг төвөд хэл рүү орчуулахыг уриалж, төвөдүүдийг пали эсвэл санскрит хэлээр бус буддын гүн ухаанд өөрсдийн хэлээр сурах боломжийг олгожээ.
Үүний дараа Их Ловон Шантаракшита Төвөдийн хаанд өөрийн шавь Ачария Камалашилаг Төвөдөд урин залахыг зөвлөсөн байна. Түүний зорилго нь Наландагийн уламжлалын дагуу буддын гүн ухааныг үнэн зөв дэс дарааллаар нь судлахын ач тус ба гэгээрлийг зөвхөн бясалгалаар хурдан олох боломжтой гэж үздэг хятад лам нарын үзэлтэй харьцуулан мэтгэлцэх явдал байв. Эцэст нь Тисрон Дэзин хаан Камалашилагийн үзэл санаа хичнээн гүн болохыг олж харсан байна.
Ганжуур, Данжуурын 300 гаруй боть нь шашин, гүн ухаан, танин мэдэхүй, шинжлэх ухааны өргөн хүрээний үзэл санааг агуулж байгаа бөгөөд өнөөдөр төвөд хэл нь тэдгээрийг судлах хамгийн алдаа мадаггүй хэл хэвээр байгааг Дээрхийн Гэгээнтэн онцлов.
"Энэтхэгийн Буддын сонгодог зохиол дахь шинжлэх ухаан ба гүн ухаан" цувралын хоёр боть хятад хэл дээр орчуулагдан хэвлэгдлээ. Эдгээрт Ганжуур, Данжуураас гаралтай материалууд багтсан бөгөөд энэ нь Хятадын зарим их сургуулийн профессоруудыг Төвөдийн буддизм нь Наландагийн уламжлалыг хадгалдаг гэдгийг хүлээн зөвшөөрөхөд хүргэсэн юм.”
“1960-аад онд би Химачал Прадешийн Чамба дүүрэгт зам барих ажилчнаар ажиллаж байсан олон тооны эрдэмтэн лам нар болох төвөдийн дүрвэгсэд дээр очсон юм. Хэдийгээр эдгээр лам нарт хуврагын дээл хувцас дутмаг байсан ч бид энэхүү онцгой нөхцөл байдлын улмаас хоёр сард тутамд сожон хурж, дараа нь буддын гүн ухааны талаар дагсал хаялцсан юм. Тэдний туулж өнгөрүүлсэн зовлон зүдгүүр миний сэтгэлийг их хөндөж билээ.”
"Эцэст нь Энэтхэгийн засгийн газар, ТББ, буяны байгууллагуудын дэмжлэгтэйгээр бид Өмнөд Энэтхэгт лам хуврагуудын уламжлалт сургалтын томоохон дацан хийдүүдээ сэргээн байгуулж чадсан билээ."
Дээрхийн Гэгээнтэн Ладакийн ард түмэн буддын шашны ном судрыг судлах замаар буддын шашны гүн гүнзгий өв соёлоо хадгалж үлдэхийн чухлыг онцлон тэмдэглэв. Тэрбээр буддын шашны сургаал номуудыг сайтар судлан гэвш лхаарамба цол хамгаалсан өөрийн түүхээ дурсан ярьсан юм.
Дээрхийн Гэгээнтэн лам хуврагууд болон энгийн хүмүүсийг буддын гүн ухааны төвлөрөл, билиг оюун, мэдлэгийг агуулсан гурван сав аймгийн номыг үзэж судлахыг зөвлөв. Тэрбээр зөвхөн итгэл үнэмшилд найдахаас илүү логик, учир шалтгаанд тулгуурлахын үнэ цэнийг дахин онцолсон юм.
Дээрхийн Гэгээнтэн Шантидева гэгээний амьдралын талаар товч өгүүлсний дараа “Бодьсадвын явдалд орохуй” номыг уншиж эхлэв. Тэрбээр шүлгүүдийг уншиж байхдаа зарим зүйлд анхаарлаа хандуулж байсан бөгөөд өнөөдөр эхний бүлгийг дуусгалаа. Маргааш тэрбээр тус сургаалийг үргэлжлүүлэн айлдана.
