АНУ-ын Массачусеттс мужийн Бостон хот – Нарлаг, сэрүүхэн агаартай өнөө өглөө Дээрхийн гэгээн Далай лам хотоос болон зүүн эргийн газруудаас цугласан 2000 Төвөд хүнд хандан үг хэлэхээр Бостон хотоор машинаар давхиж ирлээ. Тайзны ард тэрээр өндөр настан болон бие султай хүмүүстэй уулзаж, тэднийг адислав.
Массачусеттс мужийн захирагчийн төлөөлөгч хүндэтгэлийн үг хэлж, Бостон хотын засаг даргын төлөөлөгч бэлэг барьж, Бостон хотын Төвөдийн нийгэмлэгийн ерөнхийлөгч илтгэл тавьснаар уулзалт эхэллээ. Дээрхийн гэгээн үгээ эхлэхдээ:
"Би энд Ричи Дэвидсонтой уулзахаар ирсэн далимаар та бүхэнтэй уулзах боломж гарлаа. Хаа сайгүй тархан суурьшсан төвөдүүдийн нэгэн адил та бүхэн Төвөдийн амин сүнсийг хадгалж явна. Бид 58 жил цөллөгт амьдарч байна. Энэтхэгт манай Төвөдийн төв захиргаа бий. Гол гол хийдүүд дахин байгуулагдаж, цэцэглэн хөгжиж байна. Цөллөгт байгаа төвөдүүд бид нар дэлхийн өнцөг булан бүрт тархан суурьшсан хэдий ч байгаа газар бүртээ өөрсдийн онцлог, уламжлалыг хадгалахын тулд, энд байгаа та бүхний адилаар орон нутгийн нийгэмлэгүүдийг байгуулдаг. Төвөдөөс гарч эрх чөлөөт орнуудад амьдарч буй бид өөрсдийн урам зоригийг хадгалж, Төвөдөд гайхалтай тууштай хэвээр үлдсэн ахан дүүстээ урам зориг өгөх үүрэгтэй.
"Төвөд хэлээр боловсрол эзэмших эрх хязгаарлагдсан хэдий ч тэдний сэтгэл санаа хүчтэй хэвээр байна. Гэхдээ тэд маань хүссэнээ хийх эрх чөлөөгүй байна. Төвөдүүд өөрсдийн шашин, соёл, уламжлалдаа үнэнч байсныг сэжиглэн, салан тусгаарлагч гэж нэрлэдэг бол харин хятадуудыг шашин, соёл, уламжлалдаа үнэнч байсных нь төлөө магтаж буй нь ялгаварлан гадуурхаж байгаа хэрэг юм. Эрх тэгш хандах хэрэгтэй байна.
"Түүхэндээ Төвөд нь 7, 8, 9-р зуунд тусгаар тогтносон, эрх чөлөөт орон байсан бөгөөд үүний дараа бутарсан / задарсан тэр цагаас хойш биднийг нэгтгэж ирсэн зүйл бол бидний шашин шүтлэг, хэл, соёл юм. Өнөөдөр гурван аймгийн Төвөдүүд нэгдмэл байх нь маш чухал. БНХАУ-ын харъяанд байгаа ч бид өөрсдийн хэл, соёл, уламжлалаа хэвээр хадгалж үлдэхийн тулд жинхэнэ автономит буюу Өөртөө засах эрхийг хүсэж байна."
1959 онд дүрвэн гарсан Төвөдүүдэд чухам юу тохиолдохыг хэн ч мэдэхгүй байсан талаар Дээрхийн гэгээн эргэн санууллаа. Амьд үлдэх арга замыг олох нь л нэн тэргүүний зорилт байсан бөгөөд Энэтхэгийн засгийн газар өгөөмөр хандаж тусалсан билээ.
"Нэг хэсэг Төвөдийн буддизмыг жинхэнэ Буддын шашны уламжлал биш мэтээр буюу ердөө л Ламаизм хэмээн үл тоомсорлож байсан үе бий. Цөллөгт ирснээс хойш бид үүнийг үнэндээ, Буддизмын ариун бөгөөд бүрэн хэлбэр болохыг харуулж чадсан. Цогт Наландрын хийдээс бидэнд уламжлагдан ирсэн энэ уламжлал нь гүн гүнзгий гүн ухаан, логик, мөн оюун ухаан, сэтгэлийн үйлийн талаарх баялаг ойлголтыг агуулдаг. Үүнийг бид 1000 гаруй жилийн турш хэвээр нь хадгалж ирсэн бөгөөд одоо үүнээс суралцан хүн төрөлхтний сайн сайхны төлөө эерэг хувь нэмэр оруулах боломжтой болсон." хэмээн Дээрхийн гэгээн айлдав.
"Сүүлийн үед би Энэтхэгт хүмүүсийг зөвхөн итгэл сүсэгт найдах бус харин нарийн судалж, баттай ойлголттой болохыг уриалж байна. Ладакаас Аруначал Прадеш хүртэлх сүм хийдүүдэд олон хүн Бурханы номонд хичээн суралцаж байна. Энэ үндсэн дээр Буддизм ирэх зуунуудад ч оршин тогтнох нь дамжиггүй. Хятад улс түүхэндээ бидний адил Наландрын уламжлалыг дагасан Буддын шашинтай орон байсан. Хятадуудад харин бидний хадгалж авч үлдсэн учир шалтгааны ухаан, танин мэдэхүйн эш онол болон түүнийг нарийн судлах тохирсон арга зам/оюун дутагдсан юм.“
"7-р зуунд Тонми Самбхота Төвөд үсгийг зохиосон буюу Энэтхэгийн цагаан толгойг загвар болгон одоо байгааг нь сайжруулсан. 8-р зуунд Трисонг Дэцэн Хятад руу бус, Энэтхэг рүү хандаж Шантаракшитаг Төвөдөд урьсан. Тэрээр өөрийн шавь Камалашилатай хамтран учир шалтгааны ухаан, оюун судлахуйг нэвтрүүлэхийн чухал ач холбогдлыг бүр анхнаас нь тогтоосон. Үүний ачаар бид сүүлийн 30 гаруй жилийн хугацаанд орчин үеийн эрдэмтэдтэй үр дүнтэй яриа өрнүүлж чадлаа. Оюун ухаан нь тархины үйл ажиллагаанаас өөр зүйл биш гэсэн эргэлзээ нь мэдрэлийн уян хатан чанарыг хүлээн зөвшөөрөх, оюун ухааныг хөгжүүлснээр тархийг өөрчилж болно гэх ойлголтыг төрүүлсэн."
"Бидэнд уламжлагдан ирсэн энэхүү Наландрын уламжлалыг бид урьдын уламжлалаа дагаад зүгээр нэг үнэнчээр хадгалах бус харин хүн төрөлхтөнд туслахын үүднээс сахин хамгаалах үүрэгтэй. Мөн бидний залуу үе төвөд хэлийг эзэмшиж, энэ их нандин өв уламжлалаас суралцах хэрэгтэй."
Дээрхийн гэгээн яриагаа бурхан, ном, хуврагын чуулганд гурван удаа аврал одуулаад бодь сэтгэлийг үүсгэхийг сонсогчдод удирдан зааварчилснаар төгсгөв.
Бурхан, ном хийгээд хуврагын чуулганд
Бодийн хутгийг олох хүртэл би бээр итгэмой.
Миний өглөг тэргүүтэй эдгээрээр
Амьтны тусын тулд бурхан бүтэх болтугай.
Үүний дараа тэрээр Бурхан багшийн зүрхэн тарни, Жанрайсиг, Манзушир, Аръяа Тара, Хаянхярваа болон бусад бурхдын тарнийн иш лүн өгч, цугласан хүмүүст амьдралаа утга учиртай болгохыг уриалав.
2015 онд түүний эмч нар түрүү булчирхайн хорт хавдрын шинж тэмдэг илрүүлж, өнгөрсөн жил мэс засал хийхийн оронд туяа эмчилгээ хийхээр шийдсэн тухай Дээрхийн гэгээн дурдаад, энэ жил Майо эмнэлэгт хийлгэсэн сүүлийн үзлэгээр хавдрын бүх ул мөр арилсан нь тогтоогджээ. Тэрээр бие махбодийн хувьд эрүүл, сэтгэл санааны хувьд сэргэг, сайн унтаж амардаг хэмээн мэдэгдэв.
Үдийн хоолны дараа Дээрхийн гэгээн хуучны анд, сэтгэл судлал, сэтгэцийн эмгэг судлалын профессор Ричи Дэвидсон болон бизнесийн удирдагчидтай уулзаж, хүний сайн сайхны талаар ярилцжээ. Тэрбээр хүний амьдрал бусдад анхаарал халамж тавих мэдрэмжээс хамаардаг тул зөөлөн дулаан сэтгэлтэй байх нь хүний уг мөн чанар болохыг тэдэнд тайлбарлав. Харин өнөөдөр хүний сайн сайхны тухай судлах зайлшгүй шалтгаан нь бидний уур хилэн, хувиа хичээх үзэл, бие биенээ үл тэвчих зэрэг сөрөг сэтгэл хөдлөлөөс үүдсэн олон асуудалтай тулгарч байгаатай холбоотой юм.
"Бид бүгд цаанаасаа энэрэнгүй сэтгэлийн үртэй төрсөн, гэхдээ бид үүнийг оюун ухаанаар тэтгэх ёстой. Хэрэв бид хандлага, ойлголтоо өөрчлөхгүй бол энэ зуун өмнөх зууны адилаар айлган сүрдүүлэлт, хүчирхийлэл, цус урсгасан байдлаар л дуусах болно. Хэн ч үүнийг хүсэхгүй нь мэдээж.
"Зөв, сайн гэж бодоод хийх ёстой зүйл байвал хий. Хэрэв та үнэхээр бүтэлгүйтвэл харамсах шалтгаан гарахгүй. Та дахин оролдож болно. Оролдож ч үзээгүй байж үхчихвэл өөртөө сэтгэл дундуур үлдэж, харамсал тээн үхнэ гэсэн үг. Илүү сайн сайхан ертөнцийг бүтээхэд бид бүгд хувь нэмрээ оруулах боломжтой бөгөөд үүнийг алсын хараатай шийдэх нь зүйтэй. Маш олон хүн хүн төрөлхтний сайн сайхны талаар сонирхож эхэлж байгаад би урамтай байна. Энэ бол гарцаагүй итгэл найдварын шинж тэмдэг юм."
Маргааш өглөө эрт Дээрхийн гэгээн Энэтхэг рүү буцахаар Бостоноос Франкфурт руу ниснэ.
Орчуулсан Б.Болормаа
