Энэтхэг, Карнатака муж, Мундгод -Дээрхийн гэгээн Далай лам өнөө өглөө Гоагоос Хубли хот руу нисч, тэндээсээ Мундгод дахь Төвөдийн суурин руу машинаар хүрэлцэн ирэв. Түүнийг угтан авахаар лам хуврагууд, энгийн иргэд, сургуулийн дүрэмт хувцастай сурагчид зэрэг олон зуун хүн зам дагуу эгнэн зогсож, цагаан хадаг барин догдлон хүлээж байлаа.
Дээрхийн гэгээн Далай ламыг ирэхийг хүлээж буй олон нийт зам дагуу эгнэн зогсож байгаа нь. Энэтхэг, Карнатака муж, Мундгод. 2019 оны 12-р сарын 12. Зургийг: Лувсан Цэрин
Брайвүн Лачи хийдийн дээвэр дээрээс урт бүрээ дуугаран түүнийг морилон ирснийг зарлан дуулгав. Түүний машин хашаанд орж ирэхэд Гандан ширээт асан Ризон ринбүүчи, Гандан ширээтийг залгамжлагч, Шарба, Жанцэ Чорж нар түүнийг угтан авав. Тэрбээр шатаар өгсөн хурлын танхимын голд алхаж байхдаа хоёр талд байгаа олон хүмүүсийн дунд зогсож буй хуучны анд нөхөдтэйгээ мэндлэхээр даллаж зогсов. Тэрбээр сэнтийн ард байгаа ариун хөрөгүүдэд хүндэтгэл үзүүлэн, танхимын индэрт залрахаасаа өмнө Сахиусны өргөөнд морилов.
Унзад лам Лин ринбүүчи, Трижан ринбүүчи нарын зохиосон Дээрхийн гэгээний өлмий бат оршихийн тухайтад зориулсан ерөөлийг хөтлөн унших зуур цай, бэрээс тараав.
Дээрхийн гэгээн “Энд Брайвүн хийдийн хамбууд, лам нар болон мөн Гандан ширээт, хоёр Чорж нар байна” гэв. “Би саяхан Гоагаас ирлээ. Лосалин хийдийн хамба лам Гоагийн их сургуультай холбоо тогтоосон байна. Түүнчлэн тус их сургууль Наланда судлалын тэнхимийг нээжээ. Би тэдэнтэй 3000 жилийн түүхтэй Энэтхэгийн “ахимса”, “каруна”, мөн “шамата”, “випашяна” уламжлалын талаар ярилцлаа. Би тэдэнд хэрэв бид эртний Энэтхэгийн мэргэн ухааны эдгээр уламжлалуудын талаарх сонирхлыг сэргээж, орчин үеийн боловсролтой хослуулж чадвал маш сайн зүйл болно гэж хэлсэн.
Дээрхийн гэгээн Далай лам Брайвүн Лачи хийдэд хүрэлцэн ирж байгаа нь. Энэтхэг, Карнатака муж, Мундгод. 2019 оны 12-р сарын 12. Зургийг: Лувсан Цэрин
"Орчин үеийн боловсрол нь материаллаг хөгжлийг хангахадаа сайн, гэвч эртний Энэтхэгийн мэргэн ухаан бол оюун ухааны талаарх ойлголт юм. Төвөдүүд бид үүнийг зөвхөн шашны агуулга төдийгүй сэтгэл зүй болон философийн агуулагаар нь онол, практиктаа хадгалж ирсэн. Эдгээр нь эрдэм шинжилгээний анхааран судлах ёстой зүйлс бөгөөд Гоагийн их сургууль үүнийг сонирхож байна."
"Өнөөдөр би Брайвүн хийдэд ирлээ, Богд Зонховын 600 жилийн ойг тэмдэглэх үеэр би Гандан хийдэд байх болно. Харамсалтай нь, надад Сэра хийдэд зочлох цаг алга байна, гэхдээ би 3-р сард Сэра Жэ, Сэра Мэ, Дашлхүнбэ, Намдоллин зэрэг газруудаар зочлох боломж гарах үед Бенгалуру хотод ирэхээр төлөвлөж байна."
“Буддын шашныг сонирхдог хүмүүсийн тоо нэмэгдэж байна. Эрдэмтэд, шинжлэх ухааны судлаачид Буддын сэтгэл судлалд онцгой анхаарал хандуулж байна. Буддын шашинт орнуудад нилээд хэдэн уламжлал байдаг ч Наландагийн уламжлалын арга барил нь учир шалтгаан, логик дээр суурилсан бөгөөд зөвхөн төвөдүүдийн дунд л хадгалагдан үлджээ. Дигнага, Дхармакирти нарын бараг нэг ч бүтээл Хятад хэл рүү орчуулагдаагүй байна.”
Дээрхийн гэгээн Далай лам Брайвүн Лачи хийдэд түүнийг угтан авах ёслолын үеэр үг хэлж байгаа нь. Энэтхэг, Карнатака муж, Мундгод. 2019 оны 12-р сарын 12. Зургийг: Лувсан Цэрин
"Та бүхний мэдэж байгаагаар бид үндсэн судруудыг цээжлэн, дараа нь үг бүрийг нь судалж, эцэст нь сурсан зүйлийнхээ талаар бие биетэйгээ дагсал хаялцан мэтгэлцдэг. Энэ арга барил Монголд тархсан. Сажын уламжлалынхан 13 их судрыг үүнтэй төстэй байдлаар судалдаг. Харибадрагийн хэлснээр ухаалаг шавь нар учир шалтгаан, логикийг ашиглаж, мэдлэгийн гурван эх сурвалж болох судлах, эргэцүүлэн бодох, бясалгахыг эрэлхийлдэг: Хэрэв бид энэ чиглэлээ үргэлжлүүлж чадвал Буддизм нь олон зууны турш цэцэглэн хөгжих болно."
"Алдарт Брайвүн хийдийг Төвөдийн Наланда гэдэг байв. Энэ хийд нь үе үеийн Далай лам нартай урт хугацааны турш холбоотой байсан билээ. Гэндэндүв Дашлхүмбэ хийдийг үүсгэн байгуулсан. Түүний дараагийн дүр Гэндэнжамц зөн совинтой хүн байсан. Тэрээр Цан дахь Дашлхүмбэд байхад нь тохиромжгүй болсноор Лхас руу явжээ. Брайвүн хийдийн хамба Кунхйен Лэгба Чожор хийдэд нь нэр хүндтэй зочин ирэхийг зүүдэлсний дараа тэрээр туслахуудаа илгээн таамаглаж буй зочдыг авчруулжээ. Гэндэнжамц Брайвүнд ирж, удалгүй хамба нь болсон байна. Энэ үед мөн Гандан Подран байгуулагджээ. Тэрээр мөн Сэра хийдийн хамба ламаар ажиллаж байв."
"Наландагийн уламжлалыг авч явахын тулд оюутнууд шаргуу сурч хөдөлмөрлөж байгаа энд байгаадаа би маш их баяртай байна. Бид суралцах дамжаа бүрд жижиг түүвэр сэдвүүдээс эхэлж, түүнийг жил дараалан үргэлжлүүлэн суралцдаг билээ. Та бүхний шаргуу хөдөлмөр зөвхөн Бурхан багшийн дээдийн ном дэлгэрэхэд төдийгүй төвөдийн ард түмний сайн сайхан байдалд хувь нэмэр оруулж байна. Богд Зонховын дараах сургаалыг санаарай:
Эхэндээ би маш их зүйл сурахыг эрэлхийлж
Дунд нь ном сургаал надад оюун санааны заавар мэт санагдаж
Эцэст нь би өдөр шөнөгүй дадлага хийж хичээсэн бөгөөд
Би дээдийн номыг дэлгэрүүлэхийн тулд бүхнээ зориулсан.
"Бурхан багш дэлхийн агуу шашнуудын багш нарын дунд ер бусын нэгэн байсан бөгөөд учир нь тэрээр шавь нартаа өөрийнх нь заасан сургаалийг эргэлзэхийг дэмжсэн явдал юм. 'Мэргэн хүмүүс алтыг шатааж, зүсэж, үрж шинжилдэг шиг хуврагууд аа, та нар миний сургаалийг зөвхөн намайг хүндэтгэсэндээ биш, зөвхөн судалж шинжилснийхээ дараа л хүлээн авах ёстой.' Энэхүү зааврын дагуу Наландагийн багш нар Буддагийн сургаалийг судлан үзээд заримыг нь эргэлзээгүй гэж ангилсан бол заримыг нь тайлбарлах шаардлагатай гэж үзсэн билээ.
"Энд байх хугацаандаа би та бүхний дагсал хаялцах мэтгэлцээнийг харахыг зорьж байна. Маргааныг сулруулах нөлөөтэй тул та бүхнийг судрын ишлэлд тулгуурлахгүйгээр зөвхөн учир шалтгаан, логик дээр үндэслэн мэтгэлцээсэй гэж би хүсэж байна. Би та бүхний Төв үзэл, билиг билгүүн, логикийн талаар дагсал хаялцахыг тэсэн ядан хүлээж байна."
"Зовлонтой сэтгэл хөдлөлүүд хэрхэн мунхаглал дээр суурилдагийг бид ойлгож чадвал ангижрал гэж юу болохыг ойлгох боломжтой болно. Өөрийгөө бусдаар солих дадал нь ийм хор хөнөөлт сэтгэл хөдлөлийг эсэргүүцэх үр дүнтэй арга юм. ‘Төвд орохуй судар '-ыг судлах нь бие даасан бодьгалийн талаарх буруу ойлголтыг хэрхэн арилгахыг харуулсан байдаг. Шүтэн барилдлагыг бодон Жэ ринбүүчигийн/Богд Зонховын дараах сургаалийг санаарай:
Гадаад төрх байдал нь оршихуйн туйлыг үгүйсгэдэг,
Хоосон байдал нь оршихуйн туйлыг үгүйсгэдэг;
Шалтгаан ба үр дагаврын үүслийг хоосон чанарын үүднээс ойлгох үед та аль ч туйлын үзэлд автахгүй.
Дээрхийн гэгээн Брайвүн Гоман хийд рүү хүрэх ойр зайг машинд суун морилон ирсэн бөгөөд тэнд түүнийг дахин албан ёсоор угтан авав. Тэрбээр цуглагсдад хандан, надад хэлэхээр их зүйл алга байна гэв. Гэхдээ Гомангийн нэг онцлог нь монголчууд болон Оросын буриад, Тува, Халимаг зэрэг орнуудаас гаралтай монгол угсаатны хүмүүстэй түүхэн холбоотой явдал юм. Өмнө нь эдгээр бүс нутгийн орнуудаас олон эрдэмтэн судлаачид Төвөдөд суралцаж байсныг тэрбээр тэмдэглэв. 20-р зуунд эдгээр газруудад буддизм бага зэрэг уналтанд орж байсан боловч сүүлийн үед Наланда уламжлалын төвөдийн буддизмд сонирхох сонирхол сэргэж байна.
Дээрхийн гэгээн Далай лам Брайвүн Гоман хийдэд хүрэлцэн ирж байгаа нь. Энэтхэг, Карнатака муж, Мундгод. 2019 оны 12-р сарын 12. Зургийг: Лувсан Цэрин
Дээрхийн гэгээн энд суралцаж буй 300 монгол угсаатнуудыг өөрсдийн нутагтаа Буддын шашныг сэргээх эрдэмтдийн шинэ ургацын үртэй адилтгасан бөгөөд Гоман хийд тэднийг дэмжиж, өсгөн хүмүүжүүлэх онцгой үүрэг хариуцлага хүлээдэг гэдгийг тэрбээр онцолсон юм.
Үүний дараа тэрбээр Гоман хийдийн хурлын танхимын дээд давхарт байрлах өргөөндөө морилов.
Орчуулсан Ц.Ариунаа
