Энэтхэг, Карнатака, Мундгод - Өнөө өглөө Дээрхийн гэгээн Далай ламын өргөөний хажууд байрлах уулзалтын танхимд Гандан Жанцэ хийдтэй холбоотой хилийн чанадад дахь Дарма төвийн 400 гаруй гишүүд болон анд нөхөд цугларав. Түүнтэй хамт зураг авахуулахаар олон бүлэг хүмүүс цугларсан байлаа. Дараа нь тэд Гандан Жанцэ хийдэд түүний өмнө сууцгаасан бөгөөд тэрээр товч айлдвар айлдав.
Тэрээр “20-р зуун бол дайн, хүчирхийллийн эрин үе байсан бөгөөд хүчирхийлэл нь хэзээ ч асуудлыг шийдэх арга биш юм” гэв. Энэ нь зөвхөн зовлон зүдгүүрийг л авчирдаг. Дэлхийн II дайны дараа Франц, Германы удирдагчид де Голль, Аденауэр нар Европт Европын Холбоог санаачилсан. Үүний үр дүнд Европын дийлэнх хэсэгт 70 гаруй жилийн турш энх тайван ноёрхож байна. Энэ нь илүү амар тайван дэлхий ертөнцийг бий болгох бодит найдвар буйг харуулж байгаа юм.
“Дэлхий дахинд энх тайвныг бий болгохын тулд хувь хүмүүс өөртөө сэтгэлийн амар амгаланг бий болгох хэрэгтэй. Үүнийг үл харгалзан зэвсгийн худалдаа цэцэглэн хөгжиж байна. Зэвсэг нь сүйрлээс өөр зорилгогүй. Зөрчилдөөнийг шийдвэрлэх үр дүнтэй арга бол яриа хэлэлцээ хийх явдал юм. Тийм ч учраас би 21-р зууныг яриа хэлэлцээний эрин үе болгохыг байнга уриалдаг билээ.
"Дайнд эрэгтэйчүүдийг илгээх нь феодалын тогтолцооны үлдэгдэл юм. Хэн ч тэнд амиа өгөхийг хүсэхгүй бөгөөд ардчилсан ертөнцөд үүнийг хэнээс ч хүлээх ёсгүй. Энэ нөхцөлд мэдээж Хятад улс нь тоталитар тогтолцоотой бол Энэтхэг нь дэлхийн хамгийн олон хүн амтай, ардчилсан орон юм.
"Хэрэв бид өөрсдийн дотоод сэтгэлдээ амар амгаланг бий болгож, хүн төрөлхтөний нэгдмэл байдлыг зохих ёсоор хүндэтгэн үзэхийг хичээвэл илүү аз жаргалтай, илүү амар амгалан ертөнцийг бий болгож чадна гэдэгт би итгэдэг. Бидэнд хэрэгтэй зүйл бол оюун ухаан ба сайхан сэтгэлийг эерэгээр ашиглах ухаалаг сэтгэлгээ юм."
Дараа нь Дээрхийн гэгээн 2000 лам цугларсан Гандан Жанцэ хийдийн хурлын танхимд цуврал мэтгэлцээнд оролцов. Асуулт тавигчид нь хариулагчдын нэг байр суурийг өөрчлөх, нөгөөг нь хамгаалах зорилгоор хариулагчидаа тухайн байр суурийг баримтлахыг ятгах зэргээр харилцан яриа идэвхтэй, эрч хүчтэй болж байлаа. Тэд өөрийн болон үүслийн мөн чанар зэрэг сэдвүүдийг хөндөв. Түүнчлэн оролцогчид Прасангикагийн үүднээс авч үзвэл Самхья, Сватантрикагийн сэтгэлгээний сургуулиудын байр сууринд нийтлэг хүлээн зөвшөөрөгдсөн объект байгаа эсэхийг асууж байв. Тэд энэ нь нэр томьёоны үндэс суурь эсэх, оюун санааны тасралтгүй байдал нь хүнийг тодорхойлох ёстой биш гэж үү гэсэн асуултуудыг тавьж байлаа.
Түүнчлэн нотолгоогүй сөрөг зүйлийн талаар болон Бурхан багшийн айлдсан Хутагтын дөрвөн үнэн сургаалийн дарааллыг өвчин оношлохтой харьцуулсан хэлэлцүүлэг өрнөв. Нэг бүлэг асуулт тавигч тал субъектив гэгээн гэрэл гэж юу болохыг мэдэхийг хүссэн бөгөөд энэ нь дотоод мөн чанар нь бохирдоогүй ухамсар гэсэн хариулт авч байв. Логик судалдаг оюутнууд гал ба утааны хоорондын хамаарлын талаар шалгагдсан бол оюун ухаан шинжлэлийн оюутнууд танин мэдэхүйн тодорхойлолтын талаар хэлэлцлээ.
Төгсгөлд нь энэхүү дагсал хаялцсаны буяныг Дээрхийн гэгээний өлмий бат орших, эх дэлхийд бодитой энх тайван тогтох, хүн бүр Дээрхийн гэгээний сургаалын гэрэлд өнөө болон ирээдүйд баясах боломжтой байхын төлөө зориулан ерөөл өргөв.
"Өмнөд Энэтхэгт хийсэн энэ айлчлалаар би номын гурван хийдийн хоёрт нь цаг зарцуулж чадлаа. Бид хэдийгээр цагаачлан амьдарч байгаа ч өөрсөддөө болон бусдад туслах талд нэлээд амжилтанд хүрээд байна. Бид Дээдийн ном дэлгэрэхийн тухайтад залбирахдаа энэ нь зөвхөн сүм хийд барих, хөшөө босгохоос илүүтэйгээр Бурхан багшийн сургаалыг бодитой оршоон байлгах гэсэн үг гэдгийг санах хэрэгтэй. Бодит байдлын үндэс нь харьцангуй болон үнэмлэхүй үнэн болох Хоёр үнэн боловч илүү гүнзгий дадал нь сэтгэл судлал, шалтгаан, логикийг ашиглахтай холбоотой юм.
“Шантаракшитагаас бидний хүлээн авсан санскрит уламжлал нь эхнээсээ л логикийг ашиглахад хүргэсэн билээ. Буддизм бусад олон оронд дэлгэрсэн боловч зөвхөн Төвөдөд л Наландагийн арга барил, логик болон танин мэдэхүйн онолын хэрэглээг дагасан. Гэхдээ бидний энэ арга барилаар сурч мэдсэн зүйлс нь зүгээр л хуурай үг хэвээр үлдэх ёсгүй бөгөөд үүнийг бид өөрсдийн дотоодод өөрчлөлтийг бий болгохын тулд хэрэгжүүлэх хэрэгтэй. Хэрэв бид үүнийг практик аргаар хийж чадвал Буддын шашны үзэл санаа, дадлага удаан хэвээр үргэлжлэх болно гэдэгт итгэлтэй байж болно.
“Би маргааш Мундгодоос мордох бөгөөд бид Бодгаяад олон хүн цугларах Их залбирлын баярыг зохион байгуулах гэж байна.
"Сургалт ба мэтгэлцээнээс ойлгосон бүхэн чинь та бүхний дотор нэгдмэл байх хэрэгтэй гэдгийг дахин хэлье. Та бүхэн чадах чинээгээрээ хичээж байна, үүнийгээ үргэлжлүүлээрэй. Сургуулиа төгссөнийхөө дараа та нарын хэн нэг нь Төвөдөд багшилбал маш сайн байх болно."
Дээрхийн гэгээн Гималайн бүс нутгийн хүмүүс эрх чөлөөт орнуудад амьдардагийг дурдав. Хэдийгээр тэдний хувьд боловсрол эзэмших боломж нь ихээхэн хязгаарлагдмал байсан ч одоо тэд өсөж том болжээ. Тэд энд ирж суралцан, ном сургаалийг гэртээ авч очих боломжтой. Тэрээр Буддизм бол зүгээр л зан үйл хийхээс илүү зүйл гэдгийг сануулав. Тэнд шинжлэх ухаантай төстэй илүү гүнзгий тайлбарууд байдаг.
Хятадуудын тоо улам бүр нэмэгдэж, Буддын шашинд шинээр анхаарал хандуулан, түүний практикт ухаалагаар хандах нь илүү үр дүнтэй зүйл гэдгийг хүлээн зөвшөөрч байна. Хатуу чиг шугамын улс төрийн зүтгэлтнүүдийн дунд ч Төвөдийн талаарх бодлого илүү бодитой байх шаардлагатай гэсэн ойлголт байна.
“Хэрэв та бүхэн хятад хэл сурвал эх газрын хятад хүмүүст тусалж чадах юм. Бид Наландагийн уламжлалыг дагадаг бөгөөд энэхүү уламжлал нь хятадад Хсуан Шанаар дамжсан холбоо байдаг. Та бүхэн зөвхөн хятад хэл сураад зогсохгүй мөн шинжлэх ухааныг судалбал маш их тустай байх болно.
“Жэ ринбүүчи тухайн үед төв Төвөдийн бүх томоохон хийдүүдэд өргөн хүрээтэй судалгаа хийснийхээ дараа суралцсан байдаг. Бид түүний дагагчид бөгөөд эдгээр бүх ном сургаалыг нэгэн үеэс дараагийн нөгөө үед хэрхэн дамжуулах тал дээр анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй. Би одоо 84 (85) настай бөгөөд Төвөдийг хамт орхин явсан лам нарын ихэнх нь одоо хорвоог орхисон байна.
“Бодьгаяад уулзъя.”
Төгсгөлд нь Жэ ринбүүчигийн сургаалийг дэлгэрүүлэхийн төлөө Гунтэн Тэнпай Дронмэгийн зохиосон залбирал, ерөөлийг уншлаа. Дээрхийн гэгээн хийдээс цахилгаан шат руу явах замдаа дуусашгүй тэвчээр, өгөөмөр сэтгэлээр түүнтэй холбогдохыг хүссэн хүмүүст хандан үргэлжлүүлэн айлдвар айлдсаар байв. Тэрээр хийдийн дээд хэсэгт байрлах өргөө рүүгээ орохын өмнө адис хүртээж, ном, гэрэл зурагт гарын үсгээ зурж, тэдэнтэй хамт зургаа авахуулан сүүлд нь инээмсэглэн гараараа даллав.
Орчуулсан Ц.Ариунаа
