Энэтхэг, Гоа хот - Өчигдөр Дээрхийн гэгээн Далай лам өвөл болж буй хойд хэсгээс Гоагийн дулаан газар руу онгоц хөлөглөн хүрэлцэж ирэв. Нисэх онгоцны буудал дээр түүнийг угтан авахаар 100 гаруй төвөд хүмүүс цугларсан байлаа. Дараа нь түүний морилсон зочид буудалд Гоагийн их сургуульд Наланда судлалын Далай ламын тэнхимийг байгуулахад оролцсон доктор Анита Дудхане, “Бүх нийтийн хариуцлагийн сан”-гийн нарийн бичгийн дарга Ражив Мехротра нар угтан авлаа.
Өнөө өглөө Тэрбээр Гоагийн их сургуулийн Дэд захирал Варун Сахни, Оюутны элсэлтийн асуудал хариуцсан нарийн бичгийн дарга ИВ Редди, мөн Ражив Мехротра, доктор Анита Дудхане нартай уулзаж, тус их сургуулийн шинэ тэнхимийн талаар ярилцав. Тэдэнтэй хамт шашнаас ангид ёс зүйн хөтөлбөрийг боловсруулан хэрэгжүүлж буй Гоагийн хүрээлэнгийн захирал доктор Ажит Парулекар хамт байлаа.
Дээрхийн гэгээн тэдэнд Гоагийн их сургуулийн Наланда судлалын Далай ламын тэнхим нь эртний Энэтхэгийн мэдлэгийн талаарх сонирхолыг сэргээх түүний хүлээсэн үүрэгт хувь нэмрээ оруулна гэж үзэж байгаагаа илэрхийлэв.
"VIII зуунд Шантаракшита Наландагийн уламжлалыг Төвөдөд нэвтрүүлсэн. Тэрхүү хадгалагдаж байгаа мэдлэг нь хэдийгээр шашны эх сурвалжуудад агуулагддаг ч энэ нь бүх нийтэд хамаатай зүйл юм. Өнөөдөр Дэлхий дахинд энэхүү мэдлэг хэрэгтэй байна. Төвөдөд бид энэ ойлголтыг хадгалж үлдсэн боловч манай эрдэмтэд одооноос л орчин үеийн их сургуулиудын мэргэжил нэгтнүүдтэйгээ хамтран ажиллаж эхэлж байна."
Ражив Мехротра, Далай ламын тэнхим нь айлчлалын газар байх бөгөөд зочин илтгэгчид Гоагийн их сургуульд хүрэлцэн ирж Наландагийн уламжлалын талаар тодруулга өгөх болно гэв. Дээрхийн гэгээн, айлчлан ирэх эрдэмтэд нь хүмүүст аль болох өргөн хүрээнд хүрэхийн тулд шашнаас ангид хандлагыг хатуу баримтлах нь чухал гэдгийг онцлон тэмдэглэв. Тэрбээр яриагаа түр зогсоод, хэрэв Наланда гэдэг нэр нь эртний Энэтхэгийн өргөн хүрээтэй мэргэн ухаан бус харин Буддын шашны үзэл баримтлалтай холбоотой гэж үзвэл хэрэглэгдэх эсэх талаар эргэлзэж байгаагаа илэрхийллээ.
Тэрбээр "надад дөрвөн үүрэг бий" гэж цугларагсдад хандан хэлэв. "Эхнийх нь хувь хүнийхээ хувьд би хүмүүсийг аз жаргалтай байхад хувь нэмэр оруулдаг үнэт зүйлсийг дэмжих үүрэг хүлээсэн явдал юм. Өнөөдрийн дэлхий ертөнцийг харахад хүчирхийлэл газар авч, зэр зэвсэг олширч, улс орнууд зэвсгийн худалдаагаар хөөцөлдөж байна. Энэ бол буруу хандлага. Мөнгө олох өөр аргууд байна. Бид дайны эрин үе байсан 20-р зууны загварыг дагаж байгаа бололтой. Ийм учраас Энэтхэгийн хүчирхийллээс ангид байх, хор хөнөөлгүй байх гэсэн "ахимса" нь маш чухал уламжлал юм. Дэлхий ертөнцөд хүчирхийллээс ангид байх "ахимса" болон энэрэнгүй сэтгэлтэй байх "каруна" уламжлал хэрэгтэй бөгөөд энэ нь залбирал эсвэл зан үйлийн хувьд биш, харин өөр үйл ажиллагааны чиглэлд түлхэц болдог."
"Энэтхэг улс нь бусдын үзэл бодлыг хүндэтгэх, шашны эх сурвалж бүхий үзэл санаануудыг ч эрдэм шинжилгээний судалгаанд хамруулах боломжийг олгодог шашнаас ангид ойлголтыг сайн хөгжүүлсэн орон юм. Дэлхий дахины энх тайван байдлын үндэс нь хүмүүсийн сайхан сэтгэл гэдгийг тодорхой хэлэх ёстой."
"Эрдэмтэд, бид амьдарч буй нийгмээсээ хамаардаг нийгмийн амьтад учраас энэрэнгүй байх нь хүний үндсэн мөн чанар юм гэж хэлдэг. Гэвч бидний ухаалаг тархи бусдыг устгахад буруугаар ашиглагдаж болох юм."
"Хүүхдүүд хамтдаа инээж, хөгжилдөн тоглож байхдаа бусдынхаа шашин шүтлэг, үндэс угсаа, арьс өнгөний талаар анхаарах нь бага байдаг. Энэ бол бид бүгдийн баримтлах ёстой хандлага юм. Өнөөгийн ертөнцөд дайсагнасан өрсөлдөөн нь бусдыг "бид" ба "тэд" гэдэгт анхаарлаа хандуулахад хүргэдэг бөгөөд энэ нь хялбархан хүчирхийлэл болон хувирдаг. "Ахимса" буюу хүчирхийллээс ангид байх уламжлал нь одоо ч чухал хэвээрээ байгаа бөгөөд үүнтэй зэрэгцэн бид хүн төрөлхтний нэгдмэл байдлыг өөрсдөдөө сануулах хэрэгтэй."
Дээрхийн гэгээн, Бурхан багшийн хэлсэн зүйлийг иш татахын оронд хэн бүхэнд хүлээн зөвшөөрөгдсөн туршилт, судалгааны үр дүн болох шинжлэх ухааны ололтуудыг иш татахыг илүүд үздэг хэмээн тэмдэглэв. Тэрбээр шашнаас ангид хандлагыг баримтлан, Наландагийн багш нарын хүний оюун ухааныг бүрэн дүүрэн ашиглах нарийн үндэслэл, логикийг ашиглах үлгэр жишээг дагахыг илүүд үздэг гэв. Тэрбээр квант физик нь бодит байдал дээр юу ч оршдоггүй гэж батлаж, ажиглагчийн үүргийг онцолдог ч тухайн ажиглагчийг судлах тал дээр бага зүйл хийгдсэнийг тэмдэглэв. Наландагийн уламжлал энэ цоорхойг нөхөж чадна.
Дээрхийн гэгээнийг Кала Академийн танхимд хүрэлцэн ирэхэд сургуулийн Дэд захирал, Оюутны элсэлтийн асуудал хариуцсан нарийн бичгийн дарга угтан авч, тайз руу дагуулан явав. Юуны өмнө Гоагийн их сургуулийн найрал дуучид түүнийг хүндэтгэн төгөлдөр хуур, хийл, цохивор хөгжимтэй хамтарсан сэтгэл хөдлөм дууны бүтээл болох “Том далайн кантата”-г тоглов. Энэ нь Дээрхийн гэгээнийг Лхасаас дүрвэн гарсан, эрх чөлөөнд хүрэх давааг давж байгаа, түүний цагаачлал дахь Төвөдийн үйл хэргийн төлөөх тэмцлийг тусгасан гурван хэсгээс бүрдсэн бүтээлийн дэлхийн нээлт байлаа. Энэхүү бүтээлийг Гоагийн их сургуулийн барууны хөгжмийн судалгааны зочин профессор Сантьяго Лусарди Гирелли зохиожээ. Мөн тэр хөгжмийн удирдаачаар ажиллав. Тоглолт халуун алга ташилтаар дүүрэн байлаа.
Гоагийн их сургуулийн Дэд захирал тус сургуулийн бэлэг тэмдэг- "Мэдлэг бол тэнгэрлэг зүйл" гэсэн уриатай индэр дээрээс зочидтойгоо мэндчилэв. Тэрээр өчигдөр буюу 12-р сарын 10-нд Гоагийн их сургууль “Бүх нийтийн хариуцлагын сан”-тай Наланда судлалын Далай ламын тэнхимийг байгуулах Харилцан ойлголцлын санамж бичигт гарын үсэг зурсаныг зарлалаа. Тэрээр мөн өчигдөр Дээрхийн гэгээнд Нобелийн энхтайвны шагнал гардуулсаны 30 жилийн ой, түүний Гэвшийн шалгалтаа амжилттай өгсөний 60 жилийн ой тохиосныг нэмж дурдав.
Тэрэээр “Далай ламын тэнхимийн судлаачид эртний Энэтхэгийн мэдлэгийг орчин үеийн боловсролтой хослуулан судлах болно” хэмээн нийт 1500 гаруй хүмүүс, түүний дотор гадаа дэлгэц үзэж байгаа 200 оролцогчдод хандан хэлэв. “Наландагийн уламжлал өнөөдөр яагаад чухал вэ? Махавихара нь зөвхөн оюутнуудад хичээл заадаг газар байсан төдийгүй хамтын ажиллагаа, өрсөлдөөнт маргааныг дэмждэг, шинэлэг сэтгэлгээг өдөөдөг, инновацийг бий болгодог газар байсан. Бид үүнийг сургалтын байгууллагадаа авч хэрэгжүүлэхийг хүсч байна.
"Наландагийн багш нар бүгд Энэтхэг гаралтай хүмүүс байсан. 12-р зуунд их сургууль нуран унахад хэрэв тэнд хадгалагдаж үлдсэн мэдлэг Төвөдийн хийдүүдэд дамжуулагдаагүй байсан бол дэлхий ертөнц тэдгээр мэдлэгийг алдах байлаа. Өнөө үед түүнийг Энэтхэгийн их сургуулиудад буцааж шилжүүлэн суулгах боломжтой."
"Өнгөрсөн жил Гоман Лосалин хийдтэй байгуулсан Харилцан ойлголцлын санамж бичгийн үр дүнд оюутнууд тэнд бясалгалын сургалтад хамрагдахаар явсан байгаа. Удахгүй манай факультетийн гишүүд SEE сургалтын хөтөлбөртэй холбогдуулан Мундгод муж руу явах гэж байна. Гоагийн их сургууль Наландагийн уламжлалыг өнөөгийн үед шилжүүлэхийг хүсч байна."
Ражив Мехротра “Бүх нийтийн хариуцлагын сан”-гийн өмнөөс шинэ түншлэлийг талархан хүлээн авч байгаагаа мэдэгдэв. Энэ нь шашнаас ангид хөтөлбөрийн хүрээнд явагдаж байгаа бөгөөд арга зүй, мэргэн ухааны хослолыг багтаах болно гэдгийг онцоллоо.
Дээрхийн гэгээн эрхэм хүндэт ахан дүүс нартаа хандан “өнөөдөр амьдарч буй 7 тэрбум хүн бүгдээрээ хүн төрөлхтөний нэг гэр бүлийн хэсэг гэдэгт би үнэхээр итгэдэг бөгөөд үргэлж энэ талаас нь хардаг. Бидний төрөх, үхэх адилхан. Бусадтай харилцах харилцаанд хамгийн үнэ цэнэтэй зүйл бол сайхан сэтгэл юм. Энэ нь аз жаргалтай нийгэмд чухал ач холбогдолтой сэтгэлийн амар амгалан, дотоод хүчийг өгдөг билээ.
"Аз жаргалын анхдагч эх үүсвэр нь бидний дотор байдаг; үүнийг мөнгө, алдар нэрнээс олохгүй гэдгийг би бусадтай хуваалцахыг хичээдэг. Би шинжлэх ухааны ололт амжилт, саруул ухаанд үндэслэсэн хүний үндсэн үнэт зүйлсийг дэмждэг. Энэрэнгүй байх нь хүний үндсэн мөн чанар гэдэг нотлогоо нь итгэл найдварын эх үүсвэр юм. Энэ нь дараагийн амьдрал эсвэл ангижралын хувьд биш, харин энд, одоо чухал зүйл билээ."
"Би мөн шашин хоорондын эв найрамдлыг дэмжих, төвөдийн соёлыг хадгалах, төвөдийн хүрээлэн буй орчныг хамгаалахад хүчин чармайлт гаргах үүрэг хүлээсэн билээ. Үүнээс гадна миний бие Энэтхэгт эртний энэтхэгийн мэдлэгийг сэргээхэд өөрийгээ зориулах үүрэгтэй. Үүний салшгүй хэсэг нь оюун ухаан, сэтгэл хөдлөлийн үйл ажиллагааг ойлгох явдал юм. Ихэнх хүмүүс мэдрэхүйн туршлагыг мэддэг ч оюун санааны дадалдаа анхаарал бага хандуулдаг. Гэхдээ уур хилэн, энэрэнгүй сэтгэл гэх мэт хүчирхэг сэтгэл хөдлөлүүд нь хоёулаа оюун санааны дадал туршлагыг агуулдаг."
"Бид оюун ухаанаа ашиглан хэрхэн сэтгэлийн амар амгаланд хүрэхийг мэдэж авах боломжтой. Уур хилэн, үзэн ядалт зэрэг сөрөг сэтгэл хөдлөл нь бидний сэтгэлийн амар амгаланг үгүй хийдэг гэдгийг ойлгож болно. Амар тайван сэтгэлгээг төлөвшүүлэх нь бидэнд оюун ухаанаа хүссэнээрээ төвлөрүүлэх боломжийг олгодог. Бид бодит байдлыг ойлгосноор оюун ухаанаа өөрчлөхөд суралцаж чадах болно."
Дээрхийн гэгээн суралцах нь хичнээн чухал болох талаар айлдав. Тэрбээр Шантаракшита Төвөдөд Наландагийн уламжлалыг нэвтрүүлсний дараахан хятадын зарим бясалгагчдын сорилтыг эргэн дурслаа. Тэд суралцахын оронд нарийвчлан нягтлаагүй бясалгалыг санал болгож байсан ба Шантаракшитагийн шавь Камалашилатай хийсэн номын мэтгэлцээнд ялагдсан юм.
Дээрхийн гэгээн Гоагийн их сургуулийн багийн гишүүдийг Карнатака мужид байдаг төвөд хийдүүдийн багш нараас юу судладаг, хэрхэн судлах талаар суралцах боломжийг бүрэн дүүрэн ашиглахыг уриалав. Тэрбээр эртний Энэтхэгийн мэдлэгийг сэргээж, орчин үеийн боловсролтой нэгтгэхийг хүсэн хүлээдэг. Хэрэв үүнийг хийж чадвал Энэтхэг улс нь дэлхийд үлгэр жишээ болох боломжтой.
Дээрхийн гэгээн үзэгчдийн хэд хэдэн асуултад хариулахдаа Европын холбоог байгуулсан Европын орнуудын төлөвшлийг өөрийн өөдрөг үзлийн жишээ болгон дурдав. Тэд олон зууны турш үргэлжилсэн хор хөнөөлтэй мөргөлдөөний дараа нийтийн сайн сайхныг хэсэг нутгийн ашиг сонирхлоос дээгүүр тавьсан юм.
Дээрхийн гэгээнээс юу түүнийг уурлуулдаг вэ гэж асуухад уур хилэн ямар ч сайн зорилгогүй гэв. Сайхан сэтгэл, энэрэнгүй сэтгэлийг төлөвшүүлэх нь түүнээс хамаагүй дээр. Үүнтэй адил, тэрбээр хүчирхийллийг шашны нэрийн өмнөөс харш зүйл гэж дүгнэв.
Тэрбээр Наландагийн хувьд хамгийн чухал зүйл нь одоо балгас болсон барилгууд биш, харин тэндээс олж авсан мэдлэг бөгөөд төвөдүүд мянга гаруй жилийн турш түүнийг хадгалсаар ирсэнийг тодруулав. Мөн тэрбээр эртний Энэтхэгийн өв уламжлалын нэг хэсэг болох хүчирхийлэлээс ангид баримтлал, энэрэнгүй сэтгэл, шашинаас ангид үзэл уламжлалыг магтан сайшаав. Үүний зэрэгцээ тэрбээр дэлхийн хамгийн олон хүн амтай ардчилсан оронд феодализмын үлдэгдэл болох кастын систем хуучирсан зүйл гэж үзэж байгаагаа илэрхийлэв.
Оюутны элсэлтийн асуудал хариуцсан нарийн бичгийн дарга И.ВРедди арга хэмжээг хаан талархлын үгс хэлж, найрал дуучид төрийн дуулал дуулахад бүгд суудлаасаа бослоо.
Орчуулсан Ц.Ариунаа
