Энэтхэг, Химачал Прадеш, Дарамсала, Тэгчин Чойлин хийд - Өнөө өглөө Дээрхийн гэгээнийг Намжал дацангийн Зүглэгхан дуганд морилохоор өргөөнөөсөө гарч ирэхэд Тайванийн сүсэгтнүүдийн төлөөлөл угтан мэндлэв. Сүсэгтэн олон Богд Зонховын магтаал мэгзэм уншиж, бүрээ үлээх лам нар Дээрхийн гэгээний урд замчлан явлаа. Тайванийн лам хуврагууд замын хоёр талаар эгнэн жагссан байлаа.
Цахилгаан шатаар сүмийн хоёр давхарт гарч ирснийхээ дараа Дээрхийн гэгээн түр зогсосхийн гадна талбайд цугласан олны зүг инээмсэглэн, гар даллан мэндчиллээ. Тэрбээр цагийн хүрдний сүмийг гороолон алхахдаа дотор сууж буй гэлэнмаа нартай гар даллан мэндчилж, хашлаганы завсраар хүмүүсийн гартаа өргөж барьсан эрих, бусад зүйлсийг адисалж өгөв.
Дуганд Дээрхийн гэгээнийг Гандан ширээт ринбүүчи, Жанцай Чойжи ринбүүчи нар угтан мэндчиллээ. Түүнийг сэнтийдээ залармагц өнөөдрийн ёслолыг удирдах Жанжаа ринбүүчи бээр торгон хадаг өргөлөө. Үүний дараа цугласан олонд цай, бэрээс хүртээв. Жанжаа ринбүүчийн баруун талд Тайванийн хамба лам Тэнзин Хэцүн, зүүн талд нь Намжал хийдийн ловон Лувсан Даржаа нар суужээ.
Өнөөдрийн бат оршлыг “Багшийг тахихуй” /Ламын чодва/ хэмээх судрын дагуу үйлдэх юм. Уншлагын дундуур очирт багшид цог өргөв. Бурхны дүр, бусад өргөлийг барьсан хүмүүсийн нэг эгнээгээр ээлж дараагаараа Дээрхийн гэгээнд өргөлөө гардуулав.
Эцэст нь Жанжаа ринбүүчи Дээрхийн гэгээнд мандал, бурхны лагшин зарлиг, тааллын шүтээнийг өргөлөө. Дараа нь Гандан ширээт ринбүүчи мөн ижил өргөл өргөв.
Дээрхийн гэгээний хоёр багш Лин ринбүүчи, Трижан ринбүүчи нарын зохиосон Далай ламын өлмий бататгах залбирлыг уншиж байх үеэр хурлын өглөгийн эзэд Дээрхийн гэгээнд хүндэтгэн мөргөж, адис хүртлээ. Дараа нь хятад маягийн хувцастай, цагаан үс сахалтай настан хүндэтгэл үзүүлэв. Тэрбээр урт наслахыг бэлгэдэн нэг гартаа насны ерөөл хайрлах жимс, нөгөө гартаа морины толгой сийлсэн таяг барьсан байлаа.
Тайванийн Төвөдийн буддын шашны олон улсын холбооны гишүүд, энд цугласан 1,220 гаруй хүн, Дээрхийн гэгээнд чин сүсэгтэй шавь нарынх нь нэрийн өмнөөс тус холбооны ерөнхийлөгч Ху Мао Хуа Мин чин сэтгэлийн үг хэлж, соёрхол талбив. Тэрээр үгээ "Бодисадвын 37 гарын авлага"-ын мөргөлийн бадгаар эхлүүлэв:
Үзэгдэл бүгдийн ирэхүй хийгээд одохуй үгүйг илт болгоогч Үй олон амьтны тусын тулд нэгэн үзүүрт сэтгэлийг баригч Билгүүн дээд багш, ивгээлт Жанрайсигт Би гурван үүднээс үргэлжид мөргөмүй.
Мандлын соёрхлын агуулга:
"Энэхүү бат оршлыг өргөсний үрээр бурхад хийгээд хүмүүний их хөтөч, бүхнийг болгоогч, агуу үзэгч, бурхны сургаалын тулгуур болсон Далай ламын нас буян зуун галавт батжиж, хайр, энэрлийнх нь гэрэл гэгээнд хамаг амьтан амар амгалан, сайн сайхан орших болтугай.
Зургаан зуу гаруй жилийн өмнө эрдэмт дээд багш Богд Зонхов хөрст дэлхийд мэндэлж, үндсэн сахилын аймгийн сургаалуудаас гадна Бодь мөрийн гурван зэргэмж (Ламрим)-ийг тодорхой айлдсан билээ. Үүний нэгэн адил Далай ламын дараагийн төрөл дамжсан үе үеийн хувилгаадын энэрэл нигүүлслийн ачаар зөвхөн Төвөдийн ард түмэн ач тусыг нь хүртээд тогтохгүй, буддын сургаалыг хадгалах, тэтгэх, түгээн дэлгэрүүлэх үлэмж их үйл хэрэг биеллээ олсон билээ.
Хүмүүний оюун санаа амар тайван бус, улс үндэстнүүд зөрчил мөргөлдөөнтэй байгаа өнөө үед Дээрхийн гэгээн Далай лам “хайр, энэрэл” “шүтэн барилдаж, харилцан хамаарахуйн үзэл, хүч үл хэрэглэх ёс суртахуун”-ы тухай тодорхой сургаалуудыг хүн төрөлхтөнд айлдаж буй. Энэ нь сүсэгтэн олны оюун санааг хөгжүүлээд зогсохгүй аль нэг шашны итгэл үнэмшилгүй хүмүүсийн ч талархлыг хүлээсээр байна.
Дээрхийн гэгээн таны нэгэн жарны турш эцэж цуцахыг үл мэндэн айлдсан олон сургаалын ачаар чин сүсэгт хятад шавь нар бид Төвөдийн буддын шашинтай онцгой барилдлага тогтоож, номын тухай мэдэж ойлгон, дотоод сэтгэлийн амар амгалан, амьдралын үнэ цэнийг таньж мэдсэн билээ.
Дээрхийн гэгээн Тайваньд гурван удаа айлчилсан. Анх 1997 онд сургаал айлдаж, авшиг хүртээж, ярилцлагад оролцон, илтгэл тавьж байсан. Дараа нь мөн байгалийн гамшигт нэрвэгдсэн хүмүүсийн сэтгэлийн тайвшруулах сургаал айлдаж, сэтгэл санааны дэмжлэг өгч байсан. Таны нинжин сэтгэл хэмжээлшгүй билээ.
“Далай лам” хэмээх цол нь зүгээр нэг зэрэг дэв бус харин хайр, энх тайвны бэлгэдэл юм. Дээрхийн гэгээн та бол зөвхөн төвөд түмний амьдралын гол тулгуур төдийгүй, буддын сургаалыг сахигчдын эрхэм дээд эрдэнэ юм. Өргөн дэлхийн хувьд та бол нигүүлсэл, билгийн ухааны биелэл юм. Таны үйлс зөвхөн Төвөдийн ард түмэнд бус, буддын шашин хийгээд хүн төрөлхтний хувьд бүхэлдээ маш чухал билээ.
Дээрхийн гэгээн 2016 оны 1 дүгээр сарын 2-нд Өмнөд Энэтхэгийн Дашлхүмбэ хийдэд морилж байхдаа "Эх орноосоо дүрвэн Энэтхэгт дөнгөж хөл тавьсан тэр цагт билэнд газар тэнгэр хоёроос өөр юм байсангүй. Хэдий тийм боловч бид хамтран ажиллаж чадсаны хүчинд сайн сайхан үр дүнд хүрсэн юм" хэмээн тэмдэглэсэн нь бидний сэтгэлийг гүнээ хөдөлгөсөн билээ.
Хамаг амьтны сайн сайхны төлөөх үйлсийг бүтээгч, алсын хараатай, агуу бодисадва Дээрхийн гэгээн таны удирдлагагүйгээр буддын үнэт сургаал дэлхий даяар ийм өргөнөөр дэлгэрэх боломжгүй байх байсан. Энэ тухай тунгаан бодох тусам Дээрхийн гэгээний энэрэл нигүүлсэл, билиг оюуныг үгээр илэрхийлэх аргагүй болохыг бид улам бүр ухаарч байна.
Энэхүү өлзийт өдөр бүх хятад шавь нарын тань нэрийн өмнөөс би Дээрхийн гэгээний амь нас зуун галавын турш батжин оршиж, номын хүрдээ мөнхөд эргүүлэх болтугай хэмээн чин сэтгэлээсээ залбиръя. Түүнчлэн хамаг амьтны тусын тулд ном сургаалаа дэлгэрүүлэхийн төлөө Далай лам нар төрөл дамжин мэндэлсээр ирсний адил цаашид ч мөнхөд үргэлжлэхийг хичээнгүйлэн хүсэж байна. Ирээдүйн амьтан бүхэн Жанрайсиг бурхантай шууд учирч, сургаал, ивгээлийг нь хүртэх нь зайлшгүй чухал билээ. Бидний энэ соёрхлыг хүлээн авахыг хичээнгүйлэн гуйя. Гуйя, гуйя.”
Дээрхийн гэгээн Далай лам цугларсан олон сүсэгтнүүдэд хандан товч айлдвар айлдлаа.
“Өнөөдөр Тайванийн ард түмэн та бүхэн надад бат оршил өргөлөө. Буддын шашин доройтсон газраа дахин мандаж, дэлгэрээгүй газарт түгэн дэлгэрэх болтугай хэмээн залбиръя. Хятад болон бусад улс оронд буддын сургаалын агуулгыг сонирхох явдал нэмэгдэж байна. Буддын шашныг Төвөд, Хятад, Монголд дэлгэрүүлэхийн төлөө би хичээнгүйлэн ажилласан.”
“Төвөдүүд бид буддын бүх сургаалыг хадгалж үлдсэн хэдий ч одоо зан үйл талыг нь хэт дагах хандлагатай байна. Үүний оронд бясалгал хийдэг хүн харьцангуй цөөн. Хүүхэд байхдаа би ч бас ном судлах, дасгал хийхэд тийм ч их сонирхолтой байгаагүй, гэвч нас ахих тусам гурван суртгаалыг сахихын бодит ач тусыг үнэлж, ойлгодог болсон. Тийм ч учраас би сургаал номоо өөрөө дадуулж, сонирхсон найз нөхөдтэйгөө хуваалцсаар ирлээ”.
“Зүүдэнд минь намайг зуу гаруй, тэр бүү хэл зуун арван нас насалж магадгүй гэх шинж тэмдэг үзэгдсэн.
“Бид Төвөд, Хятад, Монгол гээд ямар улсынх бай хүн гэдэг утгаараа бүгд ижил. Буддын шашин одоо дэлхийн олон оронд тархаад байна. Эрдэмтэдтэй уулзахдаа би эрдэмтэн хүн байдаг бол шашин шүтлэгтэй хүмүүстэй уулзахдаа мөн л шашинтай хүн болчихдог. Буддын шашин зүгээр л нэг оршин тогтнох бус цэцэглэн хөгжих болтугай хэмээн залбирч байна. Амар амгалан, аз жаргалтай байх болтугай” хэмээн Дээрхийн гэгээн айлдав.
Дээрхийн гэгээн урт удаан наслахыг хүссэн соёрхлыг хүлээн авсанд Жанжаа ринбүүчи бээр талархлын мандал, бурхны лагшин, зарлиг, тааллыг бэлгэдсэн шүтээн өргөлөө.
Тайванийн шавь нарыг сэнтийд дөхөхөд хуврагууд Ламын чодовын “Багшид өргөл өргөх нь” хэмээх залбирлыг уншлаа.
Та нь багш, Та нь идам.
Та нь дагина, Номыг тэтгэгч.
Тиймээс энэ цагаас бодийг хүртэл
Таниас бусдыг авралд үл барих тул
Энэ хийгээд зуурд, Хойтын хязгаарт ч
Энэрлийн гохоороо барин зохиохтун.
Сансар нирвааны аюулаас гэтэлгэ.
Сайтар шид бүтээл бүхнийг хайрла.
Ашдийн нөхөр бол,
Гай тотгороос сахь.
Үүний дараа Ламын чодов сударт гардаг бодь мөрийн зэргэмжийн тухай залбирал уншлаа. Уламжлал ёсоор "Үнэн үгсийн залбирал"-ыг уншсанаар өнөөдрийн ёслол өндөрлөв.
Сахин хамгаалагч Арьяабал минь
Сайн номлолт Бурхад, бодисадва нугуудаас
Цастын орныг болгоохыг хүсэн зохио.
Эл залбирлын үр түргэнээ боловсрох болтугай.
Үзэгдэл хоосон чанарт гүн үзлийн шүтэн барилдлага ба
Үлэмж чухаг дээд гурвын их нигүүлсэл хийгээд Үнэн үгийн хүчээр
Хуурмаггүй үйл ба үрийн ид чадлаар
Хувиршгүй чин үнэн залбирал минь саадгүй түргэн бүтэх болтугай
Орчуулсан Б.Ганчимэг
