Энэтхэг, Ладак муж, Лех хот - Дээрхийн гэгээн Далай ламыг өнөөдөр Ладакийн Буддын холбоо, Ладакийн Гомпа холбоо нар хамтран Аби-Спан Спитук цэцэрлэгт хүрээлэнд хүндэтгэлийн үдийн зоогт урьсан байна. Цагаа олоогүй, үргэлжилсэн бороо орж байсан хэдий ч Дээрхийн гэгээнийг товлосон газартаа хүрэлцэн ирэхэд Ладакийн Гомпа холбооны ерөнхийлөгч эрхэмсэг Доржэ Станзин түүнийг угтан авч, хүндэтгэл үзүүлээд, олон жилийн турш Ладакийн ард түмэнд энэрэнгүй сэтгэлээр хандаж байгаад нь талархал илэрхийллээ. Тэрбээр мөн Тиксэ ринбүүчи болон бусад зочдод мэндчилгээ дэвшүүлэв.
Хамгийн сайхан хувцас чимэглэлээрээ гоёсон Спитук тосгоны эмэгтэйчүүд соёл урлагийн гурван үзүүлбэрийнхээ эхнийхийг толилуулсан нь уламжлалт хөгжмийн аянд нийцүүлсэн уран яруу, баяр баясгалантай дуу бүжиг байлаа. Дараа нь төвөдүүдийн Сонамлин суурингаас ирсэн томоохон хамтлаг дуулж, бүжиглэсэн бөгөөд тэдний урам зоригийг бороо ч мохоож чадсангүй. Үзэгчид энэ үед шүхрэн доороо хоргодон үзүүлбэрүүдийг үзэж сонирхлоо.
Ингээд Дээрхийн гэгээн дараах айлдварыг айлдав:
"Энэхүү баяр ёслолыг лам хуврагууд, энгийн хүмүүс, ладакчууд, төвөдүүд маш их сэтгэл гарган зохион байгуулжээ. Төвөдүүд бид зүүн зүгийн Дарцэдoгоос баруун тийш Ладактай хил залгаа орших Нгари хүртэлх Гурван аймгийн хүмүүсийн талаар ярьдаг. Төвөдүүд бидэнд хил давах боломж олдсоноор ижил төстэй шашин шүтлэг, соёл, хэл бүхий Ладакийн ард түмэнтэй үнэхээр адилхан болохоо олж мэдсэн юм.”
“Өнөөдөр энд энэхүү арга хэмжээг зохион байгуулсанд та бүхэнд баярлалаа.”
“Би Төвөдийн Гурван аймгийн тухай дурдлаа. Цастын орны төвд орших энэ нутгийг Төвөдийн засгийн газар голчлон анхаардаг байсан. Харин би ерөнхийдөө зургаан сая төвөд хүний амьдардаг Төвөдийн Гурван аймгийн талаар ярьдаг. Бид бүгд ижил шашин, соёл, хэлтэй Цастын орны хүмүүс. Гурван аймгийн нэг болох Амдогийн Домэйд би төрсөн.”
"Төвөдийн янз бүрийн хэсгээр зочлох завшаан тохиоход бид бүгд нэг ард түмэн юм байна гэсэн маш хүчтэй мэдрэмж надад төрсөн юм. Би Амдогийн Силингийн ойролцоо төрсөн. Энэ газар төвийн бүсээс алслагдсан хэдий ч шашин, соёлын нийтлэг өв уламжлалтай байлаа. Төвөдийн Гурван аймгийн талаар ярихдаа би улс төрийн сэдлээс илүүтэйгээр Гурван аймгийн хүмүүс бид нэгэн бүхэл юм гэдэг санааг илэрхийлэхийг хүсдэг.”
“Хятадын коммунист дэглэм улс төрийн бодлогоор Төвөдийг эзэлсэн боловч төвөдүүд бүгд өөрсдийгөө Гурван аймгаас бүрдэх Цастын орны хүмүүс гэж үздэг. Төвөд, Цастын орон гэсэн нэрийн дор бидэнд төвөд хүн хэмээх хүчтэй мэдрэмж төрдөг. Дхотө, Домэй, У-цангаас гаралтай бид зургаан сая төвөдүүдийг бүрдүүлдэг. Аз жаргалтай, аль эсвэл уй гунигтай байхаас үл хамааран бид бүгдээрээ төвөд хүн хэмээх нэгэн мэдрэмжийг хуваалцдаг.”
“Би Төвөдийн олон янзын нутагт очиж, тэнд яригддаг өөр өөр нутгийн аялгууг сонссон ч тэдгээр газар нутагт амьдардаг хүмүүс Төвөд хүн гэдгээ адилхан л мэдэрдэг. Яг одоо бид Төвөдтэй хил залгаа нутагт байна. Төвөдүүдийн хувьд бид нэг үндэстэн гэсэн хүчтэй мэдрэмж бий. Бидний дотор энэ урам зориг хүчтэй, тод байгааг харж байгаадаа би маш их баяртай байна.”
“Бидэнд өөрсдийн оюун санааны уламжлалыг хадгалж авч үлдсэн сүм хийдүүд бий. Төвөдийн төв нутагт лам хуврагуудын сургалтын томоохон гурван хийд байгаа. Хам, Амдод ч мөн сүм хийдийн агуу институтууд байдаг. Тэд бидний соёлын өв уламжлалын мөн чанарыг хадгалж байгаа.”
“Гурван аймгийн хүмүүс бүгдээрээ нэг шашин, соёл, хэлтэй нэг ард түмэн гэсэн хүчтэй мэдрэмжийг тээж яваа. Үүнийг хүлээн зөвшөөрөх нь маш чухал.”
"Энд би Төвөдтэй хил залгаа Ладакт байна. Өмнө дурдсанчлан төвөдүүдэд нэг үндэстэн гэх хүчтэй мэдрэмж бий. Энэ бол улс төрийн мэдэгдэл биш. Соронзон Гомбо хааны үеэс эхлэн Энэтхэгийн шашин, соёлыг төвөд хэл рүү орчуулсан агуу их орчуулагчид байсан. Тэд бидэнд Бурхан багшийн аман зарлигийн орчуулга Ганжуур, тайлбар судруудын орчуулга Данжуурыг үлдээсэн. Эдгээр нь Бурхан багшийн сургаалууд юм.”
“Төвөдийн зүүн хэсгээр Хятадтай хиллэдэг хэсгээс эхлээд наашаа Ладак хүртэлх газар нутагт бид нэг ижил хэл, соёл, шашинтай. Бид өөрсдийн уламжлалын эдгээр талуудад хатуу баригдаад байгаа юм биш, харин бидний эрхэмлэн дээдэлдэг энэ соёл нь Ганжуур, Данжуур дахь сургаалуудаас гаралтай юм. Эдгээр нь бидний хадгалан хамгаалж, судалж, хэрэгжүүлсээр ирсэн зүйлс билээ.”
“Манай томоохон сүм хийдүүд бол Бурхан багшийн сургаалыг хадгалж, хамгаалахад салшгүй чухал үүрэгтэй сургалтын төвүүд. Бидний хөрш зэргэлдээ орнуудад ч Бурхан багшийн уламжлалыг хадгалан үлдэхийн төлөө хүчин чармайлт гаргасан хэдий ч бид өөр арга барилаар ажилласан юм. Бид логик, учир шалтгаанд тулгуурласан нарийн чанд судалгаа хийсэн.”
“Хятад улс өнөөдөр Төвөдийг захирч буй хүчирхэг улс хэдий ч Төвөдийн соёл уламжлал тэнд хүртэл дэлгэрч байна. Хятад хүмүүс төвөдийн буддын шашны уламжлалыг ихээхэн сонирхож, шүтэж байгаа нь тэдэнд өөрсдөд нь тустай хэрэг. Төвөдийн шашин, соёл асар үнэ цэнтэй. Энэ уламжлал Төвөдийн хил орчмын бүс нутагт мянга гаруй жилийн турш хадгалагдан ирсэн юм.”
“Хэдийгээр би Домэйд төрсөн ч Далай лам нарын сэнтийн байдаг Лхас руу нүүсэн. Багш нарынхаа сайхан сэтгэлийн ачаар би логикоос эхлээд Билиг барамид, Төв үзэл (Мадхямака), Авидарма, Шагшаабадын суртхаал (Винай) хүртэлх буддын шашны сургалтын хөтөлбөрийн үндсэн сэдвүүдийг судалсан. Авидармад орчлон ертөнцийг хэрхэн дүрсэлдгийг төдийлөн сонирхдоггүй боловч бусад сэдвүүдийг судлах нь надад маш их тус болсон билээ.”
“Хэрэв та Билиг барамид, Төв үзэл, Логик болон танин мэдэхүйн онолын талаар тодорхой хэмжээний ойлголттой бол өөрийгөө Бурхан багшийн сургаалын талаар жинхэнэ мэдлэгтэй болсон гэж үзэж болно. Хэрэв та эдгээр сэдвүүдийг мэддэггүй бол Авидармыг цээжээр уншдаг байлаа ч таны ойлголт төдийлөн өргөн хүрээтэй байж чадахгүй.”
“Мөн тарнийн ёс гэж бий. Манай уламжлалд тарнийн ёсны дөрвөн үндэс багтсан байдаг нь Бурхан багшийн сургаалын бүрэн дамжлагыг авч яваа гэсэн үг. Эдгээр бүх сургаалын мөн чанар нь бид өөрсдийн оюун ухаан, сэтгэл хөдлөлийн үйл ажиллагааны талаар суралцах, тогтворгүй сэтгэлээ сахилга баттай болгохын тулд сөрөг сэтгэл хөдлөлийг хэрхэн даван туулах талаар суралцах явдал юм. Ийм төрлийн судалгаа, бясалгалаар дамжуулан бид хамаг амьтны тусын тулд Бурхан болохын төлөө хичээдэг.”
“Бусад уламжлалд ийм өргөн хүрээний судалгаа, бясалгал байдаггүй. Бидэнд байгаа буддын шашны ийм гүн гүнзгий мэдлэг өөр хаана ч байхгүй. Бид голчлон төв үзэл болон логикт анхаарал хандуулдаг. Бид өнгөрсөн үеийн эрдэмтэд, мэргэдийн ачаар тогтсон таван сэдвийг судалдаг. Энэ бол гайхалтай сайн уламжлал. Би буддын шашны сонгодог уран зохиолын бичвэрүүдийг судалсан бөгөөд бидний соёлын уламжлал үүнээс бүрддэг юм.”
“Төвөдтэй хил залгаа энэхүү Ладак нутагт бид бүхний хувьд нийтлэг зүйл болох буддын уламжлалыг маш ихээр сонирхдог. Би үүнд маш их баяртай байдаг. Буддын энэ уламжлалыг хадгалахыг хичээж буй та бүхний хүчин чармайлтад хувь нэмэр оруулахын тулд энд ирж сургаал ном айлдаж чадсандаа маш баяртай байна. Баярлалаа."
Ладакийн Буддын холбооны ерөнхийлөгч талархлын үг хэллээ. Тэрбээр Дээрхийн гэгээн болон энэхүү газрыг бэлтгэж, арга хэмжээг зохион байгуулахад оролцсон Спитукийн бүх хүмүүст талархал илэрхийлсэн байна. Спитук тосгоны иргэд баярын арга хэмжээний төгсгөлд Шөдөл бүжиг бүжиглэв. Эцэст нь үдийн зоог барьсны дараа Дээрхийн гэгээн Шивацал Повран руу буцлаа.
Англи хэлнээс орчуулсан Б.Одгэрэл
