Энэтхэг, Химачал Прадеш, Дарамсала, Тэгчэн Чойлин – Өнөө өглөө Нью Жерси мужийн Монмутын Их Сургуулийн Ерөнхийлөгч, доктор Патрик Леахи “Даян дэлхийн ирээдүй, сайн сайхан, эрүүл мэнд, аз жаргалын харилцан хамаарал” сэдвээр харилцан ярилцахаар Дээрхийн гэгээн Далай ламыг хүндэтгэн урилаа. Тэрээр Дээрхийн гэгээнд хандан “Монмутын их сургуулийн оюутнууд болон багш нар хүн төрөлхтний ирээдүй хойч үеийн сайн сайхны төлөө илүү аз жаргалтай, эрүүл энх, энэрэнгүй, эв нэгдэлтэй амьдрахад суралцах гэж байгаадаа баяртай байна” гэв.
Энх амгалан, аз жаргалын тухай ярилцах боломж тохиосонд талархаж буйгаа Дээрхийн гэгээн илэрхийлэв.
“Хүн бүр тэрчлэн амьтад ч гэсэн амар амгалантай амьдрахыг хүсдэг шүү дээ. Хэрэв гал гарлаа гэж бодвол шавж хүртэл зугтахыг хичээнэ. Бусад төрөлтнөөс ялгагддаг хамгийн гол зүйл нь бидний гайхамшигт оюун тархи билээ. Хүн бэрхшээл саадаас хэрхэн зугтах болон ялан дийлэх талаар бодож чаддаг агаад үүнээс ч илүүг бодож сэтгэх боломжтой.
Гэвчиг саад бэрхшээлийг ч бид бас өөрсдөө үүтгэдэг. Мянга мянган жилийн туршид бид зэр зэвсгийг янз бүрээр бүтээж ирсэн. Заримдаа зэвсгийг энх тайвны хэрэгсэл гэж үздэг ч үнэн хэрэгтээ зэвсгийн гол мөн чанар нь алах, гэмтээхэд л оршиж байдаг. Зэр зэвсэггүйгээр дэлхий илүү амар амгалан байх учиртай.
“Асар их эрч хүч, хүчин чармайлтаа бид нарийн төвөгтэй зэвсгийн систем бүтээхэд зориулж байна. Тэгсэн атал дараа нь энх тайвны тухай ярьдаг. Үнэндээ зэвсэг нь жинхэнэ энх тайвныг цогцлооход ямар ч хувь нэмэргүй оруулдаггүй.
Өнөө үед дэлхий дахины харилцан хамаарал, шүтэлцээ улам бүр нэмэгдэж байна. Урьд цагт бол бид зөвхөн өөрийн амьдардаг орон нутгаа л анхаардаг байлаа. Дэлхийн эдийн засгийн харилцан хамаарал, уур амьсгалын өөрчлөлт, дэлхийн дулаарал тэргүүтэй шинэ шинэ бэрхшээл сорилтууд бүгдэд нөлөөлж буй нь хүн төрөлхтөн эдгээр асуудлыг анхааралдаа зайлшгүй авах шаардлагатайг илтгэх ажээ.
Зэвсэг үйлдвэрлэж, борлуулснаа авч үзвэл одоо “хангалттай” гэж хэлэх цаг болсон. Бид цэрэг зэвсэггүй дэлхийд л бодит энх тайвныг цогцлоож чадна. Нэг л гариг ертөнц дээр амьдарч буй нэг л хүн төрөлхтөн гэдгээ үргэлжид санаж явах учиртай. Бид хамтдаа амар амгалан, эв найрамдалтай амьдрах хэрэгтэй. Зэвсэг үйлдвэрлэх, борлуулах нь үүнд ямар ч хувь нэмэр оруулж чадахгүй.
Дэлхийд бодитойгоор энх тайвныг цогцлооё гэвэл тэр нь дотоод сэтгэлийн амар амгалангаас л эхлэх юм. Уур хилэн, атаа жөтөө, бухимдал нь тун амархан хүчирхийллийг төрүүлдэг тул хүн бүрийн төрөлх мөн чанар болох энэрэл нигүүлслийг төрүүлж, түүнийгээ улам бүр бэхжүүлэн хөгжүүлэх шаардлагатай. Өмнө нь бид өөрсдийн орон нутгийн хүрээний асуудалд л анхаарал хандуулдаг байсан бол өдгөө хүн төрөлхтний асуудалд анхаарал хандуулах хэрэгтэй боллоо.” хэмээн Дээрхийн гэгээн өгүүллээ.
“Бид оюун санааны амар амгаланг олохыг зорих ёстой агаад жинхэнэ энх тайвны үндэс суурь нь энэрэнгүй сэтгэл гэдгийг санаж явах учиртай. Хүмүүс бид оюун ухаан болон царай төрхөөрөө нэгэн адил билээ. Ийм олон нийтлэг шинж агуулагддаг учраас бид амар амгалантай, аз жаргалаар дүүрэн дэлхийд хамтдаа амьдрах зам мөрийг хайх нь зүйтэй.
Төвөдөд амьдарч байх үедээ төвөдүүдээ нэн тэргүүнд анхаардаг байжээ. Дүрвэж ирснээсээ хойш дэлхий ертөнц хэрхэн уудам өргөн болохыг ойлгож ухамсарласан билээ. Хүн бүр л ахан дүүс минь шүү дээ. Хаа ч, хэзээ ч, хэнтэй ч уулзсан би үргэлжид инээмсэглэдэг бөгөөд тэд эргээд над руу инээмсэглэдэг. Энэ чинь л ахан дүүсийн үйлдэл билээ. Бусад хүмүүс ч надтай л адил хүн шүү дээ. Харин үндэс угсаа, арьсны өнгө, шашин шүтлэгийн ялгаа нь үүнтэй харьцуулбал хоёрдогч хүчин зүйл.
Өнөө өглөө Төвөдийн болон барууны анагаахын эмч нар миний биеийг үзсэн. Тэд намайг эрүүл байна гэлээ. Үүний хамгийн гол учир шалтгаан нь миний оюун санаа амар амгалан байгаад оршино. Үргэлжид уур унтуу, айдас түгшүүртай байх нь эрүүл мэндийг доройтуулдаг бол оюун санааны амар амгалан байдал нь эрүүл энх байхад асар их ач тустай байдаг.
Зарим хүмүүс тайвшрахын тулд тайвшруулах эм уудаг. Би хэзээ ч тийм эм хэрэглэж байгаагүй ээ. Байнга сэтгэлийн амар амгаланг хөгжүүлэхэд анхаардаг учраас шөнөдөө есөн цаг унтдаг. Энэрэл нигүүслийн сэтгэлийг дадуулж, хөгжүүлж ирсэн нь тайван амгалан унтах, хоолны дуршил сайн байх, хоол боловсруулалтад ч сайнаар нөлөөлдөг гэж боддог.
Ахан дүүс минь ээ өнөөдрийн та бүхэнтэй хуваалцах зүйл минь энэ билээ.” гэлээ.
Дээрхийн гэгээн Монмутын их сургуулийн багш, ажилчид, оюутнуудын олон төрлийн асуултад хариуллаа. Тэрбээр дэлхий даяар нүүрлээд буй уур амьсгалын өөрчлөлтийн тухайд онцлон “Озоны давхарга нимгэрснээр нарны хэт ягаан туяа идэвхжиж улмаар дулаарал нэмэгдэж, уур амьсгал эрчимтэй өөрчлөгдөж байна. Үүний улмаас Хойд болон Өмнөд туйлын мөсөн бүрхүүл хүртэл хайлж эхэлжээ. Уур амьсгалын тогтвортой байдал нь бидний амьдралын хэв маягаас шууд шалтгаалах боллоо” гэв.
Дээрхийн гэгээн уур амьсгалын өөрчлөлтийн аюул Төвөдөд хэрхэн нөлөөлж буйг эш татаж, “Төвөдийн өндөрлөг нь Азийн томоохон гол мөрнүүдийн эх ундарга бөгөөд хэдэн зуун сая хүний ундны усны хэрэгцээг хангадаг. Хэрэвзээ бид эдгээр гол мөрнийг хамгаалж чадахгүй бол ирээдүйд юу тохиолдохыг хэн ч тааварлашгүй” хэмээлээ.
Дээрхийн гэгээн Далай лам COVID-19 цар тахал дэлхийн өнцөг булан бүрд хүндрэл, бэрхшээл бий болгож буй талаар дурдаад бие махбод болон оюун санааны түвшинд урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээг авч, өөрсдийгөө хамгаалах шаардлагатайг онцоллоо. Дараа нь Шантидэва гэгээний айлдвараас эш татан, тулгарч буй бэрхшээлийг даван туулж чадах эсэхээ сайтар ажиглан шинжлэхийг зөвлөв. Хэрэв шийдэж болох болох тохиол аваас хүчин чармайлт гарган, зохих алхмыг хийх хэрэгтэй. Харин бидний хяналтаас давчихвал зүгээр л хүлээн зөвшөөрөх нь зүйтэй бөгөөд санаа зовох нь ямар ч тусгүй юм. Мөн эмч нарын зөвлөгөөг дагах нь маш чухал гэдгийг дахин онцоллоо.
Дээрхийн гэгээн Буддын шашин нь дотоод сэтгэлийн амар амгаланг чухалчилдаг гэдгийг тодотгон “Өөрийн дотоод сэтгэлээ тэнцвэртэй бөгөөд аз жаргалтай болгож чадвал сурсан мэдсэн тэр чадвараа бусдад түгээж, үлгэрлэх боломжтой болох юм.
Бурхан Багш эхлээд гэгээрлийн хутгийг олж улмаар өөрийн амьдралын туршлага дээрээ тулгуурлан бусдад ном айлдсан байдаг. Хувь хүн бүр өөрийн дотоод сэтгэлийг хөгжүүлж чадвал сахилга баттай бөгөөд аз жаргалтай нэгэн болж чаддаг. Ингэснээрээ бусдад тусыг бүтээх нь дамжиггүй.
Хүмүүс бид дэлхийн баруун зүүн хэсэгт төрснөөсөө үл хамааран хүн гэдгээрээ ав адилхан. Бүгд л эхээс мэндэлж, эхийнхээ хайр ивээл дор өсөж торнидог. Амьдралын хэв маяг, соёл өөр байж болох ч хүн гэдгээрээ ялгалгүй адил билээ” гэж айлдав.
Дээрхийн гэгээн цааш үргэлжлүүлэн “Өнгөрсөн үед Америкт арьс өнгөөр ялгаварлах үзэл их байлаа. Харин одоо хүний арьс өнгө, шашин шүтлэг, хойд, урд, зүүн, баруунаас ирсэн нь ялгарах, ялгаварлах үндэс болох ёсгүй. Биднийг ижилтгэдэг, адилтгадаг нийтлэг чанарууддаа анхаарлаа хандуулах нь зохистой” гэв.
Дээрхийн гэгээн “Надад Африкийн олон найзууд бий. Дэсмонд Түтү, Нельсон Мандела бид гурвын арьсны өнгө өөр байж болох ч бид инээмсэглэхээрээ ялгалгүй нэгэн адил гэдгээ илтгэн харуулдаг” хэмээв.
Тэрбээр хүүхдэд зааж сургах хамгийн чухал зүйл бол сайхан сэтгэл гэж өгүүллээ. Сургуулиуд үүнд анхаарах хангалттай цаг байдаггүй ч халуун дулаан сэтгэлээр инээмсэглэн харьцдаг багш нарт оюутнууд татагддаг нь илэрхий байдаг. Дээрхийн гэгээн өөрийнхөө бага насыг дурсан ярихдаа багш нар нь чанга хатуу байснаас нээлттэй, баяр баясгалантай байх нь илүү аз жаргалыг мэдрүүлдэг байсан гэж өгүүлэв.
Зовлон бэрхшээлийг хэрхэн даван туулж дотоод амар амгаланд хүрэх вэ? гэсэн асуултад Дээрхийн гэгээн “Зовлон бол амьдралын нэг хэсэг нь” хэмээн хариулаа. Иймийн учир саад бэрхшээл тулгарах үед айдас, түгшүүрээ бууруулах арга замыг олж дотоод сэтгэлээ хөгжүүлэх нь нэн чухал. Ялангуяа залуу хүмүүс тэвчээр багатай байх хандлага их тул ахмад хүмүүс тэдэнд тэвчээр хатуужлыг төрүүлэх арга замыг зааж өгөх хэрэгтэй. Сөрөг таагүй зүйлстэй нүүр тулж даван туулах арга ухаанд суралцах нь өөрийн дотоод сэтгэлийн хүчийг хөгжүүлэхэд их тустай байдгийг өгүүлэв.
Дээрхийн гэгээн Далай ламаас Монмутын их сургуулийн оюутан асуулт асууж буй нь. Энэтхэг, Химачал Прадеш, Дарамсала. 2021 оны 9 сарын 22. Зургийг Дэнзэн Жамбал.
Дээрхийн гэгээн “Дүрвэгч болсон цагаас эхлэн элдэв зовлон, саад бэрхшээлийг хэрхэн оюун санааны амар амгаланд урвуулах тухайтад дэлхий дахинд хүргэх, түгээх боломж нээгджээ гэж бодож байна.
Үхэл ч бас амьдралын нэгээхэн хэсэг юм. Эрт орой хэзээ нэгэн цагт хүн бүр энэ амьдралыг орхин одно. Харин тэр үед сэтгэл тайван амгалантай байх нь хамгийн чухал. Дээрхийн гэгээн хамгийн нарийн сэтгэл нь тэргүүлшгүй цагаас эхтэй байдаг гэв. Эхэд үр тогтох үйл явц зөвхөн бие махбодын элементүүд болох эр, эм бэлгийн эсээс шалтгаалдаггүй. Тэд ухамсартай (сүнс) нэгдсэнээр сая үр тогтдог” гэж айлдлаа.
Тэрээр маш нарийн сэтгэл тэргүүлшгүй цагаас эхтэй бөгөөд хойд нас, дараачийн төрлийн эх үндэс болдог гэв. Өмнөх амьдралаа дурдан санадаг хүүхдүүдийн жишээг эш татав. Тэрчлэн таалал барсны дараа зарим хүний бие амьд байсаар буй мэт байдаг “түгдам” хэмээх үзэгдэл нь маш нарийн сэтгэл биеэс одоогүйг илтгэдэг тухай оюутнуудад ярилаа.
Нэгэн оюутан сэтгэл гутралыг хэрхэн даван туулах тухай асуухад Дээрхийн гэгээн ийн өгүүлэв: “Хэн нэгэн эд зүйлс буюу материаллаг ертөнцөд хэт автваас итгэл найдвараа алдахад хүрдэг. Харин оюун санааны талаар тодорхой ойлголттой болж сэтгэлийн амар амгаланг үрслүүлэн хөгжүүлбэл тэнд шийдэл нь байх болно.” гэв.
Тэрбээр цахим хөгжил нь юмс хэрхэн өөрчлөгддөгийг илтгэж буй нэг жишээ хэмээгээд урьд цагт бид дэлхий дахиныг ийм өргөн хүрээгээр харж, ойлгох боломжгүй байсныг дурдав. Харин өнөөдөр хүн төрөлхтний өмнө тулгарч буй нийтлэг асуудалд анхаарал хандуулах, шийдэх хэрэгтэй энэ цагт бидэнд туслах арга хэрэгслүүд байгааг сайшаав. Залуу хойч үед хүч хэрэглэх нь ямар ч тусгүй гэдгийг ойлгуулах, цэрэг зэвсэггүй, энх тайван дэлхий ертөнцийг бий болгохын ач холбогдлыг таниулах нөхцөл боломж эдүгээ бидэнд бүрдсэн байна.
Залуу хойч үе маань өнгөрсөн үеийн замналыг давтах албагүй. Харин цаг үеийн өөрчлөлтөд тохирсон шинэ сэтгэлгээ, шинэлэг хандлагыг төлөвшүүлж хөгжүүлэх хэрэгтэй. Үүнд туслах гол арга зам нь энэрэл нигүүлсэл бөгөөд ийм нийгмийг бүтээх нь хүн төрөлхтний үүрэг гэдгийг ухамсарлан ойлгуулах хэрэгтэй билээ.
Бурхан багшийн сургаал номлолын талаарх сүүлийн асуултад Дээрхийн гэгээн Хутагтын 4 үнэн нь Буддагийн гол охь шим болохыг дурдав. Хутагтын 4 үнэний дотроос Хутагтын 8 мөр, мөрийн үнэн тэргүүтэн нь хамгийн чухал гэж айлдлаа. Зовлон үнэн, зовлонгийн шалтгаан үнэн, зовлонгоос гэтлэх нь үнэн, зовлонгоос гэтлэх арга зам үнэн гэдгийг дурдан айлдав.
Тус сургуулийн захирал Лу-Анн Рассел төгсгөлд нь энэхүү уулзалт хэлэлцүүлгийг амжилттай зохион байгуулсан Дээрхийн гэгээний багийн гишүүдэд талархал илэрхийллээ. Тэрээр Дээрхийн гэгээнд хандан, түүний халуун дулаан, энэрэн нигүүлсэнгүй айлдвар сургаал нь оролцогч бүрийн сэтгэл зүрхэнд хүрсэн гэдгийн тэмдэглээд “Танд гүнээ талархаж байна. Та бидний сэтгэл зүрхэнд хүрч маш сайхан айлдвар айлдлаа. Дээрхийн гэгээн Далай ламтай цаашид хамтын ажиллагаагаа улам өргөжүүлэн хөгжүүлэхийг хүсэж байна” гэв. Үүгээр уулзалт ярилцлага өндөрлөлөө.
Англи хэлнээс орчуулсан Б.Баярмаа
