Энэтхэг, Химачал-Прадеш муж, Дарамсала хот, Tэгчин Чойлон - Өглөө Дарамсалад орших Намжил дацнгийн гол дуган Зүглагханы талбайд Дээрхийн гэгээн Далай ламын сургаалыг сонсохоор төвөд болон олон орны хүмүүс дүүрэн цугласан байв. Ордноос хүргэж ирэхэд сүмийн урд хэсэгт байрлуулсан исрийн дор ёслолын том шүхрийн сүүдэрт залрав. Тэр үед лам нар уншлага өргөн угтаж байлаа. Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам суудалдаа заларсны дараа “Зүрхэн” судрыг уншиж, цай, амтат будааг зочдод барив.
Мөнх хүндэтгэлийн номын айлдвар эхлэхэд сайн дурынхан Төв Төвөдийн сүмийн хашаанд цугласан олонд цайгаар үйлчилж байна. Дарамсала, Химачал-Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 2. Гэрэл зургийг: Дэнзин Чойжор
Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам бурхан, хагас бурхан, бусад бодгалуудыг сургаал сонсохыг урьсан бадаг уншсаны дараа Нагаржунагийн шүлгийг давтан уншив.
Гаутамад мөргөнө
Тэрээр их нигүүлсэх сэтгэлээр
Бүх үзлийг орхих замыг заасан
Эрдэмт дармаг номлосон билээ.
“Өнөөдөр бол Бурхан багшийн амьдралын гайхамшигт нэгэн үйл явдлыг дурсах “Гайхамшгийн өдөр” бөгөөд энэ өдрийг Лхасад 600 гаруй жилийн турш тэмдэглэж ирсэн Их ерөөлийн фестивалийн нэг хэсэг билээ” хэмээн Дээрхийн гэгээн Далай лам хэлэв.
“Энэ өдрийг Бурхан багш аскетуудтай ид шидээрээ өрсөлдөн, ялан дийлснийг дурсан тэмдэглэдэг. Бурхан ч бай, хүн ч бай бид бүгд жаргалтай байхыг хүсдэг бөгөөд энэ жаргалын үндэс нь оюун ухаанд оршдог. Чөлөөлөлтөд хүрэхэд хугацаа шаардагдах ч энэ агшинд бид сэтгэлийн амар амгаланг олж чадна. Амьтад ч аюулгүй үедээ тайван, амгалан байдаг. Харин биднийг зовоож буй зүйл бол уур, айдас, сэжиглэл. Сэтгэлийн эмх цэгцгүй байдал биднийг зовооно. Эртний Энэтхэгийн уламжлалд мэдрэхүйг хангах мэдрэмжээс илүү сэтгэлийн зовлонг даван туулахыг илүү чухалчилдаг байв. Будда нар сэтгэлийн гэмийг усаар угааж арилгадаггүй, харин бодит байдлыг байгаагаар нь хэрхэн ойлгохыг зааж өгдөг. Бид үүгээр л түүнийг даван туулж чадна.
Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам Төв Төвөдийн сүмийн талбайд цугласан олонд үг хэлж буй нь... Дарамсала, Химачал-Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 2. Гэрэл зургийг: Дэнзин Чойжор
“Бид аливаа зүйлийг бие даан оршиж байгаа мэтээр хардаг. Энэ зүйл сонирхол татахуйц байвал бид түүнд автагдана. Харин түүн рүү хүрэх боломж алдагдвал уурладаг. Америкийн сэтгэл судлаач Аарон Бектэй ярилцаж байхад уурын хоригдолд орсон хүмүүс уурлаж буй объектоо бүрэн сөрөг талаас нь хардаг болохыг ажигласан гэв. Тэр үзэгдлийн 90% нь тухайн хүний оюун санааны тусгал байжээ. Нагаржуна мөн хэлсэн нь... Үйлийн үр ба сэтгэлийн зовлон нь өөрийгөө хэт дөвийлгөхөөс үүдэлтэй бөгөөд үүнийг арилгаснаар чөлөөлөлтөд хүрнэ. Мунхаглал гэдэг нь ташаа ойлголт ба өөрийгөө дөвийлгөхийн нийлбэр юм. Шүтэн барилдлагын ухаарлын ачаар орчин үеийн эрдэмтэд Бурхан багшийн сэтгэлийн тухай сургаалд анхаарал хандуулж байна”.
Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам тайлбарлахдаа, Бурхан багш гэгээрэлд хүрсний дараа шууд сургаалаа номлочхоогүй. Учир нь тэрээр өөрийнх нь ухаарлыг хүмүүс ухаж үл чадна хэмээн бодсон байв. Эцэст нь “Дөрвөн үнэн”, түүний мөн чанар, үйл ажиллагаа, үр дүнг номлов.
Бид юмсыг бие даан оршиж буй мэтээр харах нь ташаа үзэл бөгөөд Бурхан багш үүнийг логик сэтгэлгээгээр няцаасан юм. Хүний мөн чанар бол энэрэнгүй сэтгэл, өсгөж бойжуулсан эхийн хайраас үндэстэй бөгөөд үгүй бол бид амьд үлдэх боломжгүй. Гэвч орчин үеийн нийгэм уур хилэн, шунал тачаалд автсан хүмүүсийн улмаас асуудал, зөрчлөөр дүүрэн байна. Хүн төрөлхтөнд зориулсан үнэт зүйлсэд суурилах секуляр боловсрол нь ийм буруу хандлагыг ойлгоход тусалж чадна. Харин Бурхан багш жинхэнэ оршихуйг бодитоор харж, сэтгэл хөдлөлөөр хандах үзлийг сөрөн зогсож, хоосон чанарын бясалгалаар үйлийн үр, сэтгэлийн зовлонг зогсоож болно гэж номлосон юм.
Гайхамшгийн өдрийн үеэр Төв Төвөдийн сүм дэх айлдварын үеэр үзэгчдийн дунд суусан лам нар Дээрхийн гэгээн XIV Далай ламын айлдварыг сонсож буй нь... Дарамсала, Химачал-Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 2. Гэрэл зургийг: Дэнзин Чойжор
Дээрхийн гэгээн Далай лам “Бид Бурхан багшийг хэн байсан талаар мэддэг байх хэрэгтэй” хэмээгээд үргэлжлүүлэн “Энэ нь түүний биеийн онцлог тэмдгүүдийг таних тухай биш, харин түүний сургаалыг ойлгох тухай билээ. Бурхан багшийн сургаалд гүнзгий нэвтрэх тусам түүний сургаал ямар шинжлэх ухаанч болохыг бид илүү их мэдэрч эхэлдэг.
Бурхан багш өөр өөр хүмүүсийн бүлэгт янз өөр өөр цаг үед өөр өөр сургаал айлджээ. Тэрээр эхлээд Дөрвөн үнэнийг тайлбарлалаа. Хоёр дахь удаа дармагийн хүрдийг эргүүлэхдээ Мэргэн ухааны төгс чанарыг номлов. Гурав дахь эргүүлэлтэд Бурхан багшийн мөн чанарын тухай сургаал номлолоо. Дөрвөн үнэнд “би” үгүй чанарыг ерөнхий байдлаар танилцуулсан бол Мэргэн ухааны төгс чанар энэхүү үзлийг илүү гүнзгий түвшинд тайлбарладаг. “Бодол тайлбарлах судар” буюу хүрдний гурав дахь эргүүлэлтийн хүрээнд Бурхан багш өөр өөр хүмүүсийн оюуны түвшинд тохируулан сургаалаа айлдсан гэж тодорхой дурджээ.
Эцсийн дүндээ Бурхан багшийн сургаалын гол агуулга бол сэтгэлээ өөрчлөх явдал. Үүнд логик, учир шалтгааны аргыг ашигладаг. Өөрийн буруу, гажууд үзлийг таньснаар бид сэтгэлийн зовлонг даван туулах боломжтой болно. Бие махбодын эрүүл мэндийг биеийн ариун цэврээр хамгаалж сахидаг шиг бид сэтгэлийн амар амгаланг хадгалахын тулд “сэтгэлийн ариун байдал”-ыг ч бас сахих хэрэгтэйт болно”.
Дээрхийн гэгээн Далай лам энэхүү өдрийг Бурхан багшийг дурсахын тулд Жатака түүхийн нэгийг унших уламжлал байдгийг дурдсан бөгөөд эдгээр нь Бурхан багшийн өнгөрсөн амьдралын тухай өгүүлдэг аж. Уг түүхийн эмхэтгэлийг Аръяасура (мөн Ашвагхоша нэрээр танигдсан), Нагаржунагийн шавь Аръяадэвийн шавь зохиосон хэмээн тэмдэглэв. Энэ өдрийн түүх нь амьтдыг зөв замд хөтөлдөг язгуур угсаатай, өөрийгөө золиослогч туулай, ойн гүнд амьдардаг халиу, шилүүс, сармагчны үлгэр тухай байв.
Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам Төв Төвөдийн сүмийн хашаанд Жэ Зонхавын “Шүтэн барилдлагыг магтсан нь” хэмээх номд тайлбар хийж буй нь... Дарамсала, Химачал-Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 2. Гэрэл зургийг: Дэнзин Чойжор
Жатака түүхийн эхний хэсгийг уншсаны дараа Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам Жэ Зонхавын “Шүтэн барилдлагын магтуу” зохиолыг уншихаа зарлав. Энэхүү сургаалын дамжуулалтыг тэрээр Киннаурийн лам Ригзин Тэмпагаас авсан гэв. Уг зохиол шүтэн барилдлагыг олж харсан, түүнийг номлосон Ялагчид мөргөмү хэмээх мөргөлийн бадгаар эхэлдэг. Үүний ачаар бид бодит байдлыг гажуудуулсан үзлээ даван туулж чадна. Дээрхийн гэгээн Далай лам “Эдгээр сэтгэлийн зовлон нь оюун ухааны мөн чанар биш. Тэрээр хоёр дахь хүрдний эргүүлэлтээр айлдсан мэргэн ухааны төгс чанар нь гаднах гэрэлт тунгалаг чанар буюу хоосон чанарыг зорилго болгон авч үздэг бол гурав дахь эргүүлэлтэд дотоод буюу субъектив гэрэлт тунгалаг чанар, өөрөөр хэлбэл хоосон чанарыг танин мэдэхэд ашигладаг нарийн оюуны тухай дурддаг” хэмээн тайлбарлав. Энэ оюун ухаан нь тантрын дадлагын суурь болдог. Төвөд дэх буддын уламжлал нь оюун ухааны мөн чанарыг танин мэдэхийн чухлыг онцолдог билээ.
Дээрхийн гэгээн Далай лам энэ шүлгүүдийг уншиж байхдаа зарим хэсэгт түр зогсож, тайлбар хийж байв. Шүтэн барилдлагыг ойлгох нь мунхаглалыг даван туулахад тусалдаг бөгөөд энэ нь арван хоёр холбоосын эхлэлд оршдог. Энэ нь шалтгаан, үйлийн үрийн хууль буюу юмс хэрхэн оршдогийн тухай ойлголтыг үгүйсгэдэг мунхаглалыг хэлж буй. “Шүтэлцээ” гэдэг нь мөнх орших үзлийг няцаадаг бол “төрөл үүсэх” нь үгүйсгэх үзлийг няцаадаг. Бидэнд нөлөөлж буй аливаа зүйлсийг оршдогийг мэддэг ч тэд зөвхөн оноосон нэр, тодорхойлолтоор л оршдог. Үүнийг Далай лам үр дүн нь шалтгаанаас шалтгаалж оршдог бөгөөд ямар нэгэн зүйл үр дүнг бий болгож байж шалтгаан болох боломжтойг цохон тайлбарлав. Энэ нь бүтэн бие ба бүрэлдэхүүн хэсгүүдийн харилцаатай адил аж.
“Энэтхэгт логикийн судалгаа ноёрхож байсан бөгөөд бид Төвөдөд энэ уламжлалыг үргэлжлүүлсэн юм” хэмээн Дээрхийн гэгээн Далай лам төгсгөлд нь цохон тэмдэглэв. “Энэтхэгийн их буддын зохиолууд төвөд хэлэнд бууснаар төвөд хэл улам баяжсан юм. Төвөд хэл бол одоо буддын үзэл санааг хамгийн нарийн, зөв илэрхийлж чадаж буй хэл. Бид Төвөдийн нутагт амьд мэт хадгалан үлдсэн буддын уламжлалаараа бахархах ёстой. Энэ бол эх дэлхийн үнэт эрдэнэс мөнөөс мөн”.
Гайхамшгийн өдөрт зориулсан айлдварынхаа төгсгөлд Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам Төв Төвөдийн сүмийн хашаанд болж буй сүүлчийн залбиралд нэгдэж буй нь... Дарамсала, Химачал-Прадеш, Энэтхэг. 2018 оны 3 дугаар сарын 2. Гэрэл зургийг: Дэнзин Чойжор
“Төвөд улс улс төрийн хувьд бутарсан ч Ганжуур, Данжуур судар ард түмнийг нэгтгэж, эв нэгдлийг хадгалах эх сурвалж болж байв. Энэ судрууд Төвөдийн гурван аймагт төдийгүй Монгол, Ладакх зэрэг нутагт ч хадгалагдаж, ард түмэн нь бишрэн шүтсээр ирсэн билээ. Би их өндөр боловсролтой хүн биш ч эдгээр сударт агуулагдах мэдлэг дэлхий нийтийн түвшний яриа, хэлэлцүүлэгт үнэт хувь нэмэр оруулж чадна гэдгийг ойлгож байна. Жишээлбэл, квант физикийн “юмс бие даасан бодит оршихгүй” гэдэг онол нь зөвхөн оюун ухаанд тулгуурлагч сургуультай нийцдэг. Харин ялгаа нь бидний уламжлалд юмс хэрхэн оршдогийг ойлгосноор оюун ухаанаа өөрчлөхийг зорьдог бол квант физикчид энэ ойлголтыг тийм зорилгоор ашигладаггүй байж мэдэх юм.
Жэ Зонхав сурсан зүйлээ бясалгалд хэрэгжүүлж чадсан. Бид ч судалсан мэдсэнээ оюун ухаандаа нэгтгэж хэрэглэх ёстой. Бид итгэл үнэмшлээ логик, учир шалтгаанд тулгуурлуулан төлөвшүүлэхийн тулд суралцаж, эргэцүүлж байх шаардлагатай. Өнгөрсөн үед Намгял хийд, Гютө, Гюмэ хоёр тантрын коллеж, эмэгтэйчүүдийн олон хийд философийн гүн ухааны зохиолуудыг судалдаггүй байв. Гэвч миний уриалгын үндсэн дээр тэдгээрийг судалж эхэлсэн нь үнэхээр сайн үр дүнд хүрсэн шүү. Тэр лам, гэлэнмаа нар ирээдүй үеийнхэнд гэрэлт үлгэр жишээ болсоор байна”.
Дээрхийн гэгээн XIV Далай лам суудлаасаа өндийх үедээ өргөл мөргөл, ерөөлийн шүлгүүдийг уншлаа. Дараа нь ордон руугаа буцах замдаа инээмсэглэн хүлээж буй нөхөд, дэмжигчидтэйгээ мэндчилж байв.
Орчуулсан Т.Ялгуун
